(۱۱۶) باور مهدوی در كلام رضوی
باور مهدوی در كلام رضوی
ضمن تبريك ولادت با سعادت شمس الشموس، علی ابن موسی الرضا (عليه السلام)، در اين مقاله بر آنيم كه موضوعات مهدوی چون: خالى نبودن زمين از حجتهاى الهى، نام ونسب امام مهدى (ع)، صفات وويژگيهاى امام مهدى (ع)، غيبت ونهان زيستى امام مهدى (ع)، فضيلت انتظار وچشم به راه بودن امام مهدى (ع)، ظهور امام مهدى (ع)، دعا به امام مهدى (ع) را در كلام امام رضا (ع) بيان كنيم.
۱- خالى نبودن زمين از حجتهاى الهى
امام رضا(ع) در مواضع متعددى با تكيد بر اينكه زمين هيچگاه از حجت الهى وامام به حق خالى نمى ماند به طور غير مستقيم موضوع امامت را تثبيت مى كردند.
لوخلت الأرض طرفة عين من حجة لساخت بأهلها.(۱)
اگر زمين (به اندازه) يك چشم برهم زدن از حجت خالى بماند، سكنانش را در خود مى برد.
براساس اين روايت تا آستانه قيامت زمين از امامى كه حجت خداست خالى نخواهد ماند، هر چند كه در مقاطعى از تاريخ اين حجت الهى بنابر ضرورتهايى در غيبت به سر برد.
۲- نام ونسب امام مهدى (ع)
با توجه به لزوم شناخت امام دوازدهم ولزوم جلوگيرى از حيرت وسرگردانى شيعه در شناسايى منجى موعود، امام رضا(ع) در احاديث متعددى، گاه به نقل از پدران واجداد طاهرينش تا رسول گرامى اسلام (ص) وگاه بدون نقل از ايشان به معرفى سلسله نسب آن امام مى پرداختند.
از جمله در يكى از روايتهايى كه امام رضا(ع) به واسطه پدران بزرگوار خود از رسول گرام اسلام(ص) نقل مى كنند، چنين آمده است:
أنا سيّد من خلق اللَّه، عزّوجلّ، وأنا خير من جبرئيل وميكائيل واسرافيل وحملة العرش وجميع ملائكة اللَّه المقربين وأنبياءاللَّه المرسلين، وأنا صاحب الشفاعة والحوض الشريف وأنا وعليّ أبوا هذه الأمّة من عرفنا فقد عرف اللَّه عزّوجلّ ومن أنكرنا فقد أنكر اللَّه، عزّوجلّ، ومن عليّ سبطا أمّتى وسيداشباب أهل الجنّة، الحسن والحسين ومن ولد الحسين تسعة أئمّة، طاعتهم طاعتى ومعصيتهم معصيتى، تاسعهم قائمهم ومهديّهم.(۲)
من سرور آفريده هاى خداى عزّوجلّ هستم؛ من از جبرئيل، ميكائيل، اسرافيل، حاملان عرش، همه فرشتگان مقرب خدا، وپيامبران مرسل خدا برترم؛ من صاحب شفاعت وحوض شريف (كوثر) هستم. من وعلى دو پدر اين امتيم؛ هر كس كه ما را شناخت خداى عزّوجلّ را شناخته است وهر كه ما را انكار كند، خداى عزّوجلّ را منكر شده است. دو سبط اين امت ودو سيد جوانان اهل بهشت، حسن وحسين، از (فرزندان) على اند واز نسل حسين نه امامند كه پيروى از آنان پيروى از من ونافرمانى از آنها نافرمانى از من است. نهمين نفر از اين امامان، قائم (برپا دارنده) ومهدى آنان است.
آن حضرت در روايت ديگرى مى فرمايد:
الخلف الصالح من ولد أبى محمد الحسن بن على وهو صاحب الزمان وهوالمهدى.(۳)
آن جانشين صالح از فرزان ابومحمد حسن بن على است واو صاحب الزمان ومهدى است.
در روايت ديگرى امام رضا (ع) پس از آنكه (دعبل) در پيشگاه آن حضرت قصيده معروف خود را در وصف اهل بيت مى خواند ودر آن از قيام آخرين امام ياد مى كند، مى فرمايد:
يا دعبل الإمام بعدى محمد ابنى وبعد محمد ابنه عليّ وبعد على ابنه الحسن وبعدالحسن ابنه الحجة القائم المنتظر فى غيبته، المطاع فى ظهوره لولم يبق من الدنيا إلاّ يوم واحد لطوّل اللَّه عزّوجلّ ذلك اليوم حتّى يخرج فيملاء الأرض عدلاً كما ملئت جوراً.(۴)
اى دعبل! امام پس از من فرزندم محمد وپس از محمد فرزندش على وپس از على فرزندش حسن وپس از حسن فرزندش حجت قائم است. همو كه در غيبتش انتظار كشيده مى شود ودر ظهورش اطاعت مى گردد. اگر از (عمر) دنيا يك روز بيشتر باقى نمانده باشد خداوند عزّوجلّ آن روز را آن قدر طولانى مى كند تا وقيام كند وزمين را از عدل وداد پر كند همچنانكه از جور وستم پر شده بود.(۵)
۳- صفات وويژگيهاى امام مهدى (ع)
امام هشتم شيعيان(ع) در موارد متعددى به توصيف ويژگيهاى ظاهرى وجسمى امام مهدى (ع) پرداخته اند تا باب هرگونه شبهه واشتباه را بر مردم ببندند.
از جمله آن حضرت در پاسخ (ريان بن صلت) كه مى پرسد:
أنت صاحب هذا الأمر؟
آيا صاحب اين امر (حكومت اهل بيت (ع)) شماييد؟
مى فرمايد:
أنا صاحب هذا الأمر ولكنّى لست بالذى أملؤها عدلاً كما ملئت جوراً، وكيف كون ذلك على ماترى من ضعف بدنى وإنّ القائم هوالذى إذا خرج كان من سنّ الشيوخ ومنظر الشبّان، قويّاً فى بدنه حتّى لومدّ يده إلى أعظم شجرة على وجه الأرض لقلعها ولو صاح بين الجبال لتدكدكت صخورها يكون معه عصا موسى وخاتم سليمان عليهماالسلام، ذك الرابع من ولدى يغيّبه اللَّه فى ستره ما شاء، ثم يظهره فيملوء (به) الأرض قسطاً وعدلاً. كما ملئت جوراً وظلماً.(۶)
من صاحب اين امر هستم، اما آنكه زمين را پر از عدل مى كند همچنانكه پر از جور شده بود، من نيستم. وچگونه من با اين ناتوانى جسمى كه مى بينى مى توانم وباشم. به درستى كه قائم كسى است كه به هنگام قيامش در سن پيرمردان وبا چهره جوانان ظاهر مى شود. واز چنان قوت بدنى برخوردار است كه اگر دستش را به سمت بزرگ ترين درختى كه بر روى وجود دارد دراز كند آن را از ريشه برمى كند واگر در بين كوهها فرياد كشد، صخره ها متلاشى مى شوند. عصاى موسى وخاتم سليمان، كه بر آنها درود باد، با اوست واو چهارمين فرزند من است. خداوند ورا تا زمانى كه بخواهد در پوشش خود غايب مى سازد، سپس ورا آشكار مى سازد تا زمين را به وسيله واز قسط وعدل كنده سازد آنچنانكه (پيش از آن) از جور وستم پر شده بود.
همچنين آن حضرت در پاسخ (ابى صلت هروى) كه مى پرسد:
ما علامات القائم منكم إذا خرج؟
نشانه هاى قائم شما به هنگام ظهور چيست؟
مى فرمايد:
علامته أن يكون شيخ السنّ، شاب المنظر، حتّى أنّ الناظر إليه ليحسبه ابن أربعين سنة ودونها وإنّ من علاماته أن لايهرم بمرور الأيّام والليالى، حتّى يأيته أجله.(۷)
نشانه واين است كه سن پيران وچهره جوانان دارد، تا آنجا كه وقتى كسى ورا مشاهده مى كند گمان مى برد كه چهل سال يا كمتر سن دارد. به درستى كه از نشانه هاى واين است كه گذر شب وروز ورا پير وسالخورده نمى سازد تا زمانى كه اجل وفرا رسد.
آن حضرت در روايت ديگرى به توصيف جمال نورانى امام دوازدهم پرداخته، مى فرمايد:
بأبى وأمّى سميّ جدّى، صلى اللَّه عليه وآله، وشبيهى وشبيه موسى بن عمران، عليه السلام، عليه جيوب النور يتوقّد من شعاع ضياء القدس.(۸)
پدر ومادرم به فداى وكه همنام جدّم، شبيه من وشبيه موسى بن عمران است. بر ونوارهاى نورانى است كه از پرتو نور قدس روشنايى مى گيرد.
۴- غيبت ونهان زيستى امام مهدى (ع)
امام رضا(ع) نيز چون ديگر اجداد طاهرينش موضوع غيبت آخرين حجت حق را پيش بينى وشيعيان را براى برخورد با اين پديده آماده نموده است.
در زمينه غيبت آخرين امام، به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول كرم (ص) چنين روايت مى كند:
والذى بعثنى بالحقّ بشيراً ليغيبنّ القائم من ولدى بعهد معهود إليه منّى حتّى يقول كثر الناس: ما للَّه فى آل محمد حاجة، ويشك آخرون فى ولادته. فمن أدرك زمانه فليتمسّك بدينه ولا يجعل للشيطان إليه سبيلاً بشكه فيزيله عن ملّتى ويخرجه عن دينى، فقد أخرج أبويكم من الجنّة من قبل، وإنّ اللَّه عزّوجلّ جعل الشياطين أولياء الذين لايؤمنون.(۹)
سوگند به آنكه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزيد، (امام) قائم از فرزندان من، براساس پيمانى كه ازجانب من برعهده اوست، از ديده ها پنهان مى شود تا آنجا كه بيش تر مردم مى گويند: خدا نيازى به خاندان محمد ندارد. وگروهى ديگر در ولادت وشك مى كنند. پس هر كس زمان ورا دريابد بايستى به دين ودرآويزد وبه واسطه شك خود براى شيطان راهى به سوى خود باز نسازد، تا شيطان ورا از آئين من زائل واز دين من بيرون نكند. همچنانكه پيش از اين پدر ومادر شما را از بهشت بيرون كرد. به درستى كه خداوند عزّوجلّ شيطان را سرپرست (ولى) كسانى كه ايمان ندارند، قرار داده است.
۵- فضيلت انتظار وچشم به راه بودن امام مهدى (ع)
موضوع ديگرى كه در زمينه باور مهدوى در كلام امام رضا(ع) يافت مى شود، موضوع (انتظار فرج) يا چشم به راه گشايش بودن است. آن حضرت در روايات متعددى به موضوع فضيلت انتظار فرج اشاره كرده اند. از جمله در روايتى خطاب به (حسن بن جهم) كه از ايشان در مورد (فرج) مى پرسد، مى فرمايد:
أولست تعلم أنّ انتظار الفرج من الفرج؟ قلت: لا أدرى إلاّ أن تعلّمنى. فقال: نعم إنتظار الفرج من الفرج.(۱۰)
آيا مى دانى كه انتظار فرج (جزيى) از فرج است؟ گفتم: نمى دانم مگر اينكه شما به من بياموزيد. فرمود: آرى انتظار فرج، جزيى از فرج است.
در روايت ديگرى نيز مى فرمايد:
ما أحسن الصبر وانتظار الفرج أما سمعت قول العبد الصالح: (وارتقبوا إنّى معكم رقيب)(۱۱) (وانتظروا إنّى معكم من المنتظرين)(۱۲) فعليكم بالصبر إنّما يجى ء الفرج على اليأس وقدكان الذين من قبلكم أصبر منكم...(۱۳)
چه نيكوست صبر وانتظار فرج، آيا سخن بنده صالح خدا (شعيب) را نشنيدى كه فرمود: (وانتظار بريد كه من (هم) با شما منتظرم (و)پس منتظر باشيد كه من (هم) با شما از منتظرانم)، بر شما باد به صبر وبردبارى؛ چرا گشايش بعد از نااميدى فرا مى رسد وبه تحقيق كسانى كه پيش از شما بودند از شما بردبارتر بودند.
و بالاخره در روايت بسيار زيبايى فضيلت انتظار را اين گونه بيان مى كنند:
... أما يرضى أحدكم أن يكون فى بيته ينفق على عياله ينتظر أمرنا فإن أدركه كان كمن شهد مع رسول اللَّه، صلى اللَّه عليه وآله، بدراً، وإن لم يدركه كان كمن كان مع قائمنا فى فسطاطه...(۱۴).
... آيا هيچيك از شما خوش ندارد كه در خانه خود بماند، نفقه خانواده اش را بپردازد وچشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنين حالى از دنيا برود مانند كسى است كه به همراه رسول خدا(ص) در (نبرد) بدر به شهادت رسيده است. واگر هم مرگ به سراغ ونيايد مانند كسى است كه به همراه قائم ما ودر خيمه وباشد.
۶ - ظهور امام مهدى (ع)
موضوع ديگرى كه در روايات رضوى به آن پرداخته شده، موضوع ظهور امام مهدى وآثار وپيامدهاى آن است. از جمله در روايتى كه (حسين بن خالد) آن را نقل مى كند آن حضرت در پاسخ اين پرسش كه:
يا ابن رسول اللَّه ومن القائم منكم أهل البيت؟
اى فرزند رسول خدا! قائم شما اهل بيت كيست؟
مى فرمايد:
قال الرابع من ولدى ابن سيّدة الإماء، يطهّر اللَّه به الأرض من كلّ جور ويقدّسها من كلّ ظلم، (و هو) الذى يشك الناس فى ولادته وهو صاحب الغيبة قبل خروجه. فإذا خرج أشرقت الأرض بنوره (بنور ربّه) ووضع ميزان العدل بين الناس فلايظلم أحد أحداً، وهوالذى تطوى له الأرض ولايكون له ظلّ وهوالذى ينادى مناد من السماء يسمعه جميع أهل الأرض بالدّعاء إليه يقول: ألا إنّ حجةاللَّه قد ظهر عند بيت اللَّه فاتّبعوا فإنّ الحقّ معه وفيه وهو قول اللَّه عزّوجلّ: (إن نشأ ننزّل عليهم من السماء آية فظلّت أعناقهم لها خاضعين).(۱۵)،(۱۶)
چهارمين از فرزندان من، فرزند سرور كنيزان، كسى است كه خداوند به واسطه وى زمين را از هر ستمى پك واز هر ظلمى پيراسته مى سازد واو كسى است كه مردم در ولادتش شك مى كنند واو كسى است كه پيش از خروجش غيبت مى كند وآنگاه كه خروج كند زمين به نورش (نور پروردگارش) روشن گردد ودر ميان مردم ميزان عدالت را برقرار كند وهيچكس به ديگرى ستم نكند واو كسى است كه زمين براى ودرهم پيچيده مى شود وسايه اى براى ونباشد واو كسى است كه از آسمان ندا كننده اى ورا به نام ندا كند وبه وى دعوت نمايد به گونه اى كه همه اهل زمين آن ندا را بشنوند، مى گويد: (آگاه باشيد كه حجت خدا در كنار خانه خدا ظهور كرده است پس ورا پيروى كنيد كه حق با وو در اوست) واين همان سخن خداى تعالى است كه فرمود: (اگر بخواهيم از آسمان برايشان آيتى نازل مى كنيم كه در برابر آن به خضوع سر فرود آورند).
۷- دعا به امام مهدى (ع)
ميان امام رضا(ع) وامام مهدى (ع) آنچنان پيوند قلبى وجود داشته كه آن حضرت از سالها پيش از تولد نسل چهارم خود با بيانهاى متعدد ومتفاوت ورا دعا كرده ونصرت وياريش را از خداوند طلب كرده است. در يكى از اين دعاها چنين مى خوانيم:
أللّهمّ أصلح عبدك وخليفتك بما أصلحت به أنبيائك ورسلك وحفّه بملائكتك وأيّده بروح القدس من عندك واسلكه من بين يديه ومن خلفه رصداً يحفظونه من كلّ سوء وأبدله من بعد خوفه أمناً يعبدك لايشرك بك شيئاً ولاتجعل لأحد من خلقك على وليّك سلطاناً وائذن له فى جهاد عدوّك وعدوّه واجعلنى من أنصاره إنّك على كلّ شىء قدير.(۱۷)
خداوندا! (امور) بنده وجانشين ات را اصلاح كن، آنچنانكه (امور) پيامبران ورسولات را اصلاح كردى؛ ورا با فرشتگانت دربر گير وبا روح القدس از جانب خودت يارى كن؛ در پشت سر وپيش روى نگهبانانى قرار ده كه ورا از بدى درامان دارند؛ بيم ونگرانى ورا تبديل به امنيت وآرامش كن تا تنها تو را بپرستد وكسى را براى تو شريك نگيرد؛ هيچيك از آفريدگانت را بر وليّ ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمان تو ودشمنان خودش را به وعطا كن ومرا از ياران وقرار ده؛ چرا كه تو بر همه چيز توانايى.
پى نوشت ها:
ــــــــــــــــــــــ
(۱) ابو جعفر محمد بن الحسن بن فروّخ الصفّار القمى، بصائر الدرجات، ص۴۸۹، ح۸.
(۲) ر.ك: همان، ص ۴۸۸-۴۸۹، ح۴، ۶ و۷؛ محمدبن يعقوب الكلينى، الكافى، ج۱، ص۱۷۹، ح۱۱؛ محمدبن على بن الحسين بن بابويه (شيخ صدوق)، عيون اخبار الرضا، ج۱، ص۲۷۲، ح۱.
(۳) محمد بن على بن الحسين بن بابويه (شيخ صدوق)، كمال الدين وتمام النعمة، ج۱، ص۲۶۱؛ عزيز اللَّه العطاردى، همان، ص۲۲۱، ح۳۸۵.
(۴) محمد باقر المجلسى، بحارالانوار، ج۵۱ ص۴۳، ح۳۱.
(۵) ر.ك: عزيزاللَّه العطاردى، همان، ص۲۲۰، ح۳۸۴، ص۲۲۱، ح۳۸۶.
(۶) همان، ص۳۷۶، ح۷.
(۷) همان، ص۶۵۲، ح۱۲.
(۸) همان، ص۳۷۰.
(۹) محمد بن على بن الحسين (شيخ صدوق)، همان، ج۱، ص۵۱.
(۱۰) ابو جعفر محمد بن الحسن (شيخ طوسى)، كتاب الغيبة، ص۲۷۶؛ محمدباقر المجلسى، همان، ج۵۲، ص۱۳۰، ح۲۹.
(۱۱) سوره هود (۱۱)، آيه ۹۳.
(۱۲) سوره اعراف (۷)، آيه ۷۱.
(۱۳) عبداللَّه بن جعفر الحميرى، قرب الاسناد، ص۲۲۴، به نقل از: عزيزاللَّه العطاردى، همان، ص۲۱۷، ح۳۷۳.
(۱۴) محمد بن يعقوب الكلينى، همان، ج۴، ص۲۶۰، ح۳۴.
(۱۵) محمد بن على بن الحسين (شيخ صدوق)، همان، ج۲، ص۳۷۲، ح۵.
(۱۶) سوره شعرا(۲۶)، آيه ۴.
(۱۷) ابو جعفر محمد بن الحسن (شيخ طوسى)، مصباح المتهجّد، ص۳۲۶. به نقل از: معجم أحاديث الإمام المهدى (ع)، ح۴، ص۱۷۱.
