موعود شناسی و پاسخ به شبهات

موعود شناسی و پاسخ به شبهات

پاسخ به بیش از ۵۰۰ پرسش در ارتباط با مهدویت

نویسنده: علی اصغر رضوانی کاشانی

↑صفحه ۰↑

فهرست مطالب

پیشگفتار..................۷
شک وشبهه..................۱۱
آیا ایجاد شک وشبهه در مسائل اعتقادی صحیح است؟..................۱۳
آیا خداوند ضمانت کرده شخص حقیقت جو را به حقیقت برساند؟..................۱۴
وظیفه ما در برابر شبهات چیست؟..................۱۴
آثار بحث از مهدویت..................۱۷
چه آثار وفوایدی بر بحث از مهدویت در این زمان مترتب است؟..................۱۹
فلسفه حکومت عدل جهانی..................۲۳
ضرورت برپایی حکومت عدل جهانی از راه فطرت چگونه قابل تبیین است؟..................۲۵
آیا عدالت خواهی فطری است؟..................۲۶
آیا از راه براهین فلسفی می توان ضرورت حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟..................۲۸
ضرورت حکومت عدل جهانی را از راه تکامل چگونه می توان تبیین کرد؟..................۲۹
آیا با دلیل عقلی می توان ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را اثبات نمود؟..................۲۹
آیا واقعیت های تاریخی می تواند ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟..................۳۰
آیا بشر احتیاج به امداد غیبی دارد؟..................۳۲
چرا در عصر انبیای گذشته حکومت عدل جهانی تحقق نیافته است؟..................۳۳
چه ضرورتی در تحقق حکومت عدل جهانی در این دنیا است؟..................۳۶
با توجه به علم وعقل وتجربه چه نیازی به امام است؟..................۳۷
جهانی شدن..................۳۹
جهانی شدن به چه معنایی است؟..................۴۱
ریشه های تاریخی جهانی شدن از چه زمانی است؟..................۴۲
غربی ها از جهانی شدن چه اهدافی را دنبال می کنند؟..................۴۲
جهانی شدن چه جنبه های منفی دارد؟..................۴۳
آیا در منابع دینی به جهانی شدن اشاره شده است؟..................۴۴
جهانی شدن وجهانی سازی که اسلام معرفی می کند چه امتیازاتی دارد؟..................۴۶
نجات بخشی تطبیقی..................۵۱
آیا تاریخ بی هدف است؟..................۵۳
مادیون چه نظری راجع به پایان تاریخ دارند؟..................۵۴
آیا بشر می تواند از راه تکنیک جدید به سعادت برسد؟..................۵۴
آیا سیطره نهایی جهان با لیبرالیسم است؟..................۵۶
نظر فوکویاما درباره پایان تاریخ چیست؟..................۵۶
تحلیل مارشال مک لوهان از سیطره لیبرالیسم چیست؟..................۵۷
نظر تافلر درباره پایان تاریخ چیست؟..................۶۱
دیدگاه هانتینگتون راجع به پایان تاریخ چیست؟..................۶۲
آیا قوانین پیشرفته بشری می تواند کمال بشری را تأمین کند؟..................۶۵
آیا تک قطبی کردن جهان می تواند نجات بخش بشر باشد؟..................۶۵
مارکسیست ها تکامل تاریخ را با چه شیوه ای توجیه می کنند؟..................۶۷
بینش انسانی - فطری در تکامل تاریخ چیست؟..................۷۰
رهبری در حکومت عدل جهانی چه اهمیتی دارد؟..................۷۱
برپا کننده عدل جهانی چه شرایطی باید داشته باشد؟..................۷۲
تکامل تاریخ از نظر قرآن چگونه است؟..................۷۳
از دیدگاه اسلام آینده درخشان چه مشخصاتی دارد؟..................۷۳
آیا سیر تکاملی انسان ها آینده درخشانی را نوید می دهد؟..................۷۴
آیا نظام آفرینش نوید بخش آینده ای درخشان برای جامعه بشری است؟..................۷۵
آیا قانون عکس العمل نوید جامعه ای بهتر ومتکامل را به ما می دهد؟..................۷۵
آیا الزام ها وضرورت های اجتماعی جامعه را به زندگی آمیخته با صلح وعدالت سوق می دهد؟..................۷۶
آیا برای ایجاد تحول در جامعه احتیاج به اصلاحات تدریجی است یا انقلاب بنیادی؟..................۷۷
چه نوع آمادگی برای رسیدن به حکومت عدل جهانی لازم است؟..................۷۹
انتظار فرج..................۸۱
حقیقت انتظار چیست؟..................۸۳
انتظار چه ویژگی های خاصی دارد؟..................۸۳
عناصر تشکیل دهنده انتظار چیست؟..................۸۵
چه نوع انتظاری راجح است؟..................۸۶
انتظار چه تأثیری در بعد اجتماعی دارد؟..................۸۷
عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟..................۸۸
عنصر صبر در تحقق انتظار تا چه مقدار مؤثر است؟..................۹۰
حقیقت انتظار فرج چیست؟..................۹۰
آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می دانند؟..................۹۱
آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟..................۹۱
مقصود از انتظار مسیحا چیست؟..................۹۲
مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟..................۹۴
چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟..................۹۶
آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می شود؟..................۹۷
آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده وملالت آور است؟..................۹۸
چه آثاری بر انتظار منجی مترتب است؟..................۹۸
ظهور منجی از دیدگاه ادیان..................۱۰۱
آیا ایمان به ظهور منجی نزد ادیان وملل دیگر نیز وجود دارد؟..................۱۰۳
از چه زمانی خطوط کلی برای روز موعود جهانی ترسیم شده است؟..................۱۰۴
منجی در آیین هندو کیست؟..................۱۰۶
منجی در آیین بودا کیست؟..................۱۰۷
موعود از دیدگاه زردشتیان کیست؟..................۱۰۸
منجی نزد یهود چه کسی است؟..................۱۰۹
چرا حضرت مسیح تاکنون زنده مانده است؟..................۱۱۰
حکمت مشارکت حضرت مسیح در تشکیل حکومت جهانی چیست؟..................۱۱۱
آیا حضرت عیسی به زمین باز می گردد؟..................۱۱۲
حضرت عیسی در کجا فرود خواهد آمد؟..................۱۱۳
منجی نزد مسیحیان کیست؟..................۱۱۴
ظهور منجی در اناجیل در چه وقتی معین شده است؟..................۱۱۵
وسعت حکومت حضرت مهدی چقدر است؟..................۱۱۶
اوصاف یاران منجی در اناجیل چیست؟..................۱۱۷
آیا در اناجیل به علائم ظهور منجی اشاره شده است؟..................۱۱۷
هر یک از صاحبان ادیان منجی را از دین خود می داند راه حل این اختلاف چیست؟..................۱۱۸
چگونه با وجود تحریف در تورات وانجیل به آن دو استشهاد می شود؟..................۱۲۰
چرا قوانین ادیان آسمانی پیشین به نحو اکمل پیاده نشد؟..................۱۲۱
چرا در عصر پیامبر اکرم حکومت جهانی توحیدی تحقق نیافت؟..................۱۲۲
بعد از ظهور اسلام خطوط کلی برای روز موعود چگونه ترسیم شد؟..................۱۲۲
دفاع از مهدویت..................۱۲۵
اول کسی که از مسلمانان در عقیده مهدویت تشکیک کرد چه کسی بود؟..................۱۲۷
آیا کسی از علمای اهل سنت منکر احادیث مهدویت شده است؟..................۱۲۸
چرا بخاری ومسلم احادیث مهدویت را در صحاح خود ذکر نکرده اند؟..................۱۳۰
آیا احادیث مهدویت متعارض است؟..................۱۳۳
آیا احادیث مهدویت تنها از طرق شیعه بوده ودر سند همه آنها شیعه وجود دارد؟..................۱۳۴
آیا پدید آمدن مدعیان مهدویت از آثار سوء اعتقاد به مهدویت است؟..................۱۳۵
آیا اعتقاد به مهدویت انسان را از عمل باز می دارد؟..................۱۳۶
آیا اعتقاد به مهدویت در جامعه اسلامی نتیجه فشارهای سیاسی بوده است؟..................۱۳۶
آیا عقیده به منجی ومهدویت عقیده ای شرقی است؟..................۱۳۸
آیا عقیده به مهدویت از جوامع دیگر واز اصول غیر اسلامی وارد شده است؟..................۱۳۹
آیا عقیده به مهدویت ناشی از پیاده نشدن حکومت جهانی اسلام بوده است؟..................۱۴۱
آیا عقیده مهدویت مورد اجماع مسلمین است؟..................۱۴۲
آیا کسی از علمای اهل سنت ادعای تواتر در احادیث مهدویت کرده است؟..................۱۴۳
آیا می توان به مضمون حدیث غیر متواتر اعتقاد پیدا نمود؟..................۱۴۴
چه کسانی قائل به صحت احادیث مهدویت شده اند؟..................۱۴۵
چه کسانی از صحابه احادیث مهدویت را نقل کرده اند؟..................۱۴۸
حکم منکر حضرت مهدی وظهور او در نزد اهل سنت چیست؟..................۱۴۹
چه کسانی در طول تاریخ اسلام مهدویت را به شعر درآورده اند؟..................۱۵۰
تألیف در قضیه مهدویت از چه زمانی بوده است؟..................۱۵۱
تألیفات درباره مهدویت با چه روش هایی بوده است؟..................۱۵۲
آیا پدید آمدن مدعیان مهدویت بر حتمی بودن ظهور مهدی دلالت دارد؟..................۱۵۴
چه کسانی ادعای مهدویت کرده یا در حق آنها ادعای مهدویت شده است؟..................۱۵۵
آیا زیدیه منکر مهدی هستند؟..................۱۵۶
آیا اعتقاد به مهدویت مردم را از عمل خیر باز می دارد؟..................۱۵۷
موارد اتفاقی در قضیه مهدویت..................۱۵۹
آیا مذاهب اسلامی بر اصل ظهور امام زمان اتفاق نظر دارند؟..................۱۶۱
آیا مذاهب اسلامی بر وجوب اعتقاد به ظهور مهدی اتفاق نظر دارند؟..................۱۶۲
دیدگاه مذاهب اسلامی راجع به توسعه حکومت حضرت مهدی چیست؟..................۱۶۳
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره لقب منجی چیست؟..................۱۶۴
مهدی موعود از ذریه چه کسی است؟..................۱۶۵
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره نزول حضرت عیسی چیست؟..................۱۶۵
در چه مدتی مقدمات ظهور حضرت مهدی فراهم می گردد؟..................۱۶۶
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره حکومت عدل گستر حضرت مهدی چیست؟..................۱۶۷
ولادت امام مهدی..................۱۶۹
آیا کسی از علمای اهل سنت به ولادت مهدی اعتراف کرده است؟..................۱۷۱
آیا کسی از اهل سنت فرزند امام عسکری (مهدی) را همان منجی منتظر می داند؟..................۱۷۴
مبنای مؤلفان حدیثی مصادر مهدویت چه بوده است؟..................۱۷۶
آیا روایات ولادت حضرت مهدی ضعیف است؟..................۱۷۹
چه عواملی در حصول تواتر ویقین به ولادت امام مهدی مؤثر است؟..................۱۸۰
آیا در بین احادیث ولادت حضرت حدیث صحیح السند نیز وجود دارد؟..................۱۸۱
آیا خبر ولادت امام مهدی تنها از طریق حکیمه نقل شده است؟..................۱۸۴
آیا رسول خدا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۸۷
آیا حضرت علی از ولادت امام مهدی خبر داده است؟..................۱۸۸
آیا امام حسن از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۸۸
آیا امام حسین از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۸۹
آیا امام سجاد از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۰
آیا امام باقر از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۰
آیا امام صادق از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۱
آیا امام کاظم از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۲
آیا امام رضا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۲
آیا امام جواد از ولادت امام مهدی خبر داده است؟..................۱۹۴
آیا امام هادی از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۵
آیا امام عسکری از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۱۹۵
چرا هیچ یک از امامان هویت شخصی حضرت مهدی را بیان نکرده اند؟..................۱۹۶
وضعیت سیاسی در عصر امام عسکری وولادت حضرت مهدی چگونه بوده است؟..................۱۹۷
با وجود ضعف دولت عباسی چگونه مسأله خوف بر جان حضرت مهدی توجیه می شود؟..................۱۹۹
وضع سیاسی بعد از شهادت امام عسکری چگونه بوده است؟..................۲۰۰
اولین مالک نرجس خاتون چه شخصی بوده است؟..................۲۰۰
آیا ایمان به وجود امام زمان وولادت او فرضیه ای فلسفی وظنی است؟..................۲۰۱
آیا برخی از شیعیان بعد از شهادت امام عسکری قائل به توقف شدند؟..................۲۰۱
آیا ممکن است که ولادت ووجود شخصی را در خارج با دلیل فلسفی اثبات نمود؟..................۲۰۳
آیا اعتقاد به ولادت حضرت مهدی ووجود او تا این زمان از ضروریات ایمان است؟..................۲۰۳
چرا قرآن به طور رسمی به مسأله ولادت ووجود امام مهدی اشاره نکرده است؟..................۲۰۴
چه ضرورت دارد انسانی در گذشته دور برای آینده ای دورتر به دنیا آمده باشد؟..................۲۰۴
آیا ممکن است با سری بودن ولادت حضرت ادعای تواتر واجماع در موضوع ولادت نمود؟..................۲۰۵
آیا اختلاف در امر ولادت حضرت سبب وهن در آن می شود؟..................۲۰۶
آیا بعد از وفات امام عسکری عصر حیرت بوده است؟..................۲۰۷
برای رفع حیرت از جامعه شیعی علما واصحاب چه کارهایی انجام دادند؟..................۲۰۸
آیا در عصرهای مختلف در جهت رفع حیرت در امر ولادت ووجود حضرت کتاب تألیف شده است؟..................۲۰۹
آیا ممکن است گروهی اخباری را در موضوع ولادت حضرت جعل کرده باشند؟..................۲۱۱
آیا با اجماعی که شیعه قبول ندارد می توان دلیل ولادت حضرت را اجماع قرار داد؟..................۲۱۲
آیا اخبار مهدی غامض وپیچیده است؟..................۲۱۲
اگر موضوع مهدویت حضرت مهدی واضح بوده چرا عده ای به مهدویت غیر او معتقد شدند؟..................۲۱۳
آیا امام عسکری قبل از شهادت خود به مادرش وصیت کرده است؟..................۲۱۴
آیا نص متواتر بر امامت امام زمان از امام عسکری رسیده است؟..................۲۱۵
آیا بزرگان طایفه امامیه بعد از وفات امام عسکری بر ولادت حضرت اتفاق داشتند؟..................۲۱۶
مورخان شیعه در مورد تاریخ ولادت حضرت مهدی چه گفته اند؟..................۲۱۷
حکم کسی که ایمان به ولادت امام مهدی ندارد چیست؟..................۲۱۸
چه کسانی هنگام ولادت حضرت مهدی او را زیارت کرده اند؟..................۲۱۸
چه کسانی در مدت پنج سال آخر حیات امام عسکری امام زمان را دیده اند؟..................۲۱۹
چه کسانی در عصر غیبت صغری حضرت را ملاقات نموده اند؟..................۲۲۰
آیا علمای انساب به ولادت فرزند امام عسکری اعتراف نموده اند؟..................۲۲۱
آیا جعفر عموی امام مهدی منکر ولادت ایشان بوده است؟..................۲۲۲
چرا جعفر به دروغگو معروف شده است؟..................۲۲۳
کارهای ناشایست جعفر چه بوده است؟..................۲۲۳
چرا امام زمان عمویش جعفر را به برادران یوسف تشبیه کرد؟..................۲۲۴
چرا فرزندان برخی از پیامبران یا امامان نااهل شدند؟..................۲۲۵
آیا انتقال امامت به دو برادر بعد از حسنین جایز است؟..................۲۲۵
آیا شیعیان بعد از شهادت امام عسکری به جعفر تعزیت وتهنیت گفتند؟..................۲۲۷
امامت در سنین کودکی..................۲۲۹
چه کسانی در امامت در سنین کودکی شک کرده اند؟..................۲۳۱
آیا قرآن مؤید امامت ونبوت کودک است؟..................۲۳۱
آیا از منظر تاریخ امامت در کودک تجسم یافته است؟..................۲۳۴
آیا عقل امامت کودک را تأیید می کند؟..................۲۳۵
آیا طفل در سنین کودکی می تواند رشد عقلی داشته باشد؟..................۲۳۶
آیا شیعیان به امامت امامان در سنین کودکی اطمینان داشتند؟..................۲۳۷
آیا اعتقاد به امامت وولایت امامان در کودکی با تهدید وتحمیل بزرگان شیعه بوده است؟..................۲۳۸
آیا خلفا بر امامت امامان در سنین کودکی اذعان داشتند؟..................۲۳۸
آیا از امامان قبل نصی بر امامت امامان کودک بوده است؟..................۲۳۹
کودکی که ممنوع از تصرف در اموال است چگونه می تواند امام باشد؟..................۲۴۰
طفل پنج ساله چگونه نمازش بر جنازه امام صحیح است؟..................۲۴۱
کودک چگونه می تواند امام باشد در حالی که تکلیف ندارد؟..................۲۴۲
چرا خداوند امامت را در کودک قرار داد؟..................۲۴۴
آیا امامت کودک با قاعده لطف سازگاری دارد؟..................۲۴۵
چرا امام زمان از همان کودکی در اختفا به سر بردند؟..................۲۴۵
آیا فضایل وکرامات امامان ناشی از نبوغ فکری آنها بوده است؟..................۲۴۷
آیا اهل بیت در زمینه سازی برای امامت کودک اقدامی انجام داده اند؟..................۲۴۸
امام عسکری برای تثبیت امامت فرزندش چه تدابیری اندیشید؟..................۲۴۸
آیا حضرت مهدی برای اثبات امامتش در کودکی اقدامی انجام داده است؟..................۲۵۰
ولایت امام مهدی..................۲۵۳
ولایت به چه معنایی است؟..................۲۵۵
معنای ولایت تکوینی امام چیست؟..................۲۵۶
ولایت تکوینی دارای چه نتایجی است؟..................۲۵۷
آیا امام می تواند ولایت تکوینی داشته باشد؟..................۲۵۹
آیا ولایت تکوینی به معنای تفویض است؟..................۲۶۰
آیا ولایت تکوینی متعلق به خداوند است؟..................۲۶۱
اگر امام ولایت تکوینی دارد پس چرا در مواقع ضروری از آن استفاده نمی کند؟..................۲۶۲
وجود امام مهدی از دیدگاه عقل..................۲۶۵
برهان لطف چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۶۷
اگر وجود امام لطف است چرا در هر منطقه ای امامی وجود ندارد؟..................۲۶۹
برهان عنایت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۶۹
برهان فطرت بر وجود امام زمان را چگونه تقریر می کنید؟..................۲۷۰
برهان واسطه در فیض چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۷۱
برهان علت غایی چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۷۲
با برهان امکان اشرف چگونه بر وجود امام زمان استدلال می شود؟..................۲۷۳
برهان مظهر جامع بر وجود امام زمان را چگونه تقریر می نمایید؟..................۲۷۵
برهان تجلی اعظم چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۷۶
برهان تقابل قطبین چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۷۷
قانون عدم تبعیض در فیض چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۷۷
برهان لزوم عقل بالفعل چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۷۸
آیا می توان از راه حساب احتمالات وجود امام زمان را به اثبات رساند؟..................۲۷۹
آیا ادله عقلی وجود امام زمان معینی را اثبات می کند؟..................۲۸۰
چه فایده ای در وجود امامی است که حافظ شرع وملت نبوده واجرای احکام الهی نمی کند؟..................۲۸۲
وجود امام مهدی از دیدگاه قرآن..................۲۸۵
از آیات سوره قدر چگونه وجود امام زمان استفاده می شود؟..................۲۸۷
از آیه امام چگونه وجود امام زمان استفاده می شود؟..................۲۸۹
آیه انذار چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۹۱
آیات شهادت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۹۲
شاهد بر خلق در هر زمان دارای چه صفاتی باید باشد؟..................۲۹۳
آیه نذیر چگونه دلالت بر وجود امام زمان دارد؟..................۲۹۴
آیه هدایت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۹۵
آیه صادقین چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۹۵
آیه اولی الامر چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۲۹۷
وجود امام مهدی در روایات شیعه..................۲۹۹
وجود امام مهدی را از روایات شیعه چگونه می توان به اثبات رسانید؟..................۳۰۱
ابواب حدیثی که دلالت بر وجود امام مهدی دارد کدام است؟..................۳۰۳
وجود امام مهدی در روایات فریقین..................۳۰۵
حدیث ثقلین چگونه دلالت بر وجود امام زمان دارد؟..................۳۰۷
چگونه احادیث وجوب معرفت امام بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۳۰۸
حدیث امان چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۳۰۹
حدیث سفینه چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۳۱۰
حدیث (عدم خلو زمان از امام قرشی) چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۳۱۰
وجود امام مهدی در احادیث دوازده خلیفه..................۳۱۳
احادیث دوازده خلیفه چیست؟..................۳۱۵
مقصود از دوازده خلیفه چه کسانی اند؟..................۳۱۵
آیا احادیث دوازده خلیفه دلالت بر حکومت ظاهری امامان معصوم دارد در صورتی که در واقع چنین نبوده است؟..................۳۱۶
احادیث دوازده خلیفه در چه مکانی ایراد شده است؟..................۳۱۷
چرا در احادیث دوازده خلیفه از اسامی آنها سؤال نشده است؟..................۳۱۸
در برخی روایات اهل سنت ابوبکر وعمر هم جزء دوازده خلیفه معرفی شده اند آن را چگونه توجیه می کنید؟..................۳۱۸
آیا احادیث دوازده خلیفه نزد شیعه ضعیف السند وغیر معتبر است؟..................۳۱۹
احادیث دوازده خلیفه چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................۳۲۱
احادیث دوازده خلیفه با حدیث الخلافة بعدی ثلاثون عاما چگونه قابل جمع است؟..................۳۲۲
احادیث سیزده امام چگونه قابل توجیه است؟..................۳۲۳
غیبت صغری..................۳۲۵
مبدأ غیبت صغری از چه زمانی به حساب می آید؟..................۳۲۷
حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟..................۳۲۷
امتیاز عصر غیبت صغری بر غیبت کبری چیست؟..................۳۲۸
آیا خداوند برای امامت حضرت مهدی زمینه سازی کرده است؟..................۳۲۹
برای غیبت امام مهدی چه زمینه سازی از جانب امامان انجام گرفت؟..................۳۲۹
آیا رسول اکرم خبر از غیبت امام زمان داده است؟..................۳۲۹
آیا امام علی به غیبت حضرت مهدی اشاره کرده است؟..................۳۳۰
آیا امام حسن از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۱
آیا امام حسین از غیبت فرزندش مهدی خبر داده است؟..................۳۳۲
آیا امام سجاد از غیبت فرزندش مهدی خبر داده است؟..................۳۳۳
آیا امام باقر از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۳
آیا امام صادق از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۴
آیا امام کاظم از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۵
آیا امام رضا از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۶
آیا امام جواد از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۶
آیا امام هادی از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................۳۳۷
آیا امام عسکری برای غیبت فرزندش مهدی زمینه سازی نموده است؟..................۳۳۷
امام مهدی برای اثبات وجود خود در عصر غیبت صغری چه تدابیری اندیشید؟..................۳۳۹
امام زمان چه تدابیری برای اختفای خود از دشمنان داشته است؟..................۳۴۰
سفیران..................۳۴۳
سفیر اول امام مهدی چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................۳۴۵
آیا روایتی که تصریح به سفارت عثمان بن سعید دارد ضعیف السند نیست؟..................۳۴۶
آیا موضوع غیبت امام زمان ساخته عثمان بن سعید است؟..................۳۴۷
سفیر دوم امام زمان چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................۳۴۸
سفیر سوم امام زمان چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................۳۴۹
سفیر چهارم امام زمان چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................۳۵۱
نیابت چهار سفیر حضرت چگونه اثبات می گردد؟..................۳۵۲
ارتباط نواب اربعه با شیعیان چگونه بوده است؟..................۳۵۳
وظایف ومسئولیت های نواب اربعه چه بوده است؟..................۳۵۴
ملاک ومعیار انتصاب نواب اربعه چه بوده است؟..................۳۵۶
چه عواملی باعث شد برخی ادعای سفارت دروغین از طرف حضرت نمایند؟..................۳۵۷
مدعیان دروغین سفارت چه کسانی بوده اند؟..................۳۵۸
آیا امام زمان غیر از سفرا وکیل نیز داشته است؟..................۳۵۹
چه مصلحتی در وجود وکلای ناحیه مقدسه بوده است؟..................۳۵۹
سازمان وکالت چه وظایف ومسئولیت هایی را برعهده داشته است؟..................۳۶۰
توقیعات..................۳۶۱
توقیع به چه معناست؟..................۳۶۳
نقش سفیر در توقیعات چه بوده است؟..................۳۶۳
در چه مدت زمانی توقیع از طرف حضرت صادر می شده است؟..................۳۶۴
آیا توقیعات به خط خود حضرت مهدی بوده است؟..................۳۶۵
چه مقدار توقیع از ناحیه مقدسه صادر شده است؟..................۳۶۶
غیبت کبری..................۳۷۱
عصر غیبت کبری چه خصوصیات ویژه ای دارد؟..................۳۷۳
غیبت حضرت مهدی به چه کیفیتی است؟..................۳۷۴
با توجه به فراگیری ظلم وفساد در عالم چرا امام ظهور نمی کند؟..................۳۷۵
چرا امام زمان خود را برای مؤمنان مورد وثوق ظاهر نمی سازد؟..................۳۷۵
مقصود از نیابت عامه در عصر غیبت کبری چیست؟..................۳۷۶
چه کنیم تا مردم به سوی امام زمان جذب شوند؟..................۳۷۸
راه رسیدن به لقای حضرت مهدی چیست؟..................۳۷۸
چرا با شنیدن نام قائم از جا بر می خیزیم؟..................۳۷۹
منظور از مهدویت نوعی وشخصی چیست؟..................۳۷۹
آیا در عصر غیبت کبری نیز نامه ای از ناحیه مقدسه صادر شده است؟..................۳۸۰
سند دو توقیع صادر شده از امام مهدی بر شیخ مفید چگونه قابل اثبات است؟..................۳۸۱
آیا این گونه غیبت در بین انبیا هم سابقه داشته است؟..................۳۸۳
چه محذوری داشت اگر امام زمان در بین مردم ظاهر می بود؟..................۳۸۵
آیا خداوند نمی توانست حضرت مهدی را بدون غیبت حفظ نماید؟..................۳۸۶
آیا با حضور امام زمان در بین مردم ممکن نبود که ستمگران تسلیم او گردند؟..................۳۸۷
اگر امام ظاهر بود وبا ظالمان زمان خود مصالحه کرده وپیمان عدم تعرض می بست چه می شد؟..................۳۸۷
فلسفه غیبت امام زمان چیست؟..................۳۸۸
نظر فرقه شیخیه درباره امام زمان چیست؟..................۳۹۲
جابلقا وجابرسا چه شهرهایی است؟..................۳۹۳
مقصود از بدن هور قلیائی چیست؟..................۳۹۴
چه اشکالاتی نسبت به اعتقاد شیخیه درباره کیفیت وجود امام زمان در عصر غیبت وجود دارد؟..................۳۹۵
اینکه حضرت زهرا الگوی حضرت مهدی است یعنی چه؟..................۳۹۶
دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟..................۳۹۷
وجود امام زمان در رفع بلا چه تأثیری دارد؟..................۳۹۸
حکم کسی که منکر امام زمان است چیست؟..................۳۹۹
وظیفه کلی ما در عصر غیبت نسبت به امام زمان چیست؟..................۳۹۹
چه تناسبی بین خورشید پشت ابر وغیبت امام زمان وجود دارد؟..................۴۰۰
آیا ما در عصر فترت قرار داریم؟..................۴۰۱
حضرت مهدی در عصر غیبت چه کارهایی را انجام می دهند؟..................۴۰۲
آیا موضوع غیبت با وظیفه هدایت گری امام سازگاری دارد؟..................۴۰۳
با غیبت امام زمان چگونه می توان امام زمان خود را شناخت؟..................۴۰۵
به چه دلیل این زمان آخرالزمان است؟..................۴۰۵
چگونه ممکن است که امام در میان ما باشد ولی او را نشناسیم؟..................۴۰۷
چه کنیم که ایمانمان به وجود حضرت مهدی بیشتر شود؟..................۴۰۸
امام زمان چگونه در عصر غیبت مردم را هدایت می کند؟..................۴۰۸
جشن های میلاد چه آثاری دارد؟..................۴۰۹
چگونه می توان دیدار صالحان با امام مهدی را اثبات نمود؟..................۴۱۰
چگونه می توان عشق به امام زمان را در دل مردم زنده کرد؟..................۴۱۰
آیا امام زمان به تمام نقاط جهان سر می زنند؟..................۴۱۱
معنای بقیة الله که از القاب حضرت است چیست؟..................۴۱۲
چرا وقتی عده ای امام زمان را می بینند از ابتدا او را نمی شناسند؟..................۴۱۳
چرا برای امامان دیگر غیبت مقرر نگردیده است؟..................۴۱۴
چرا ما نمی توانیم خدمت امام خود برسیم؟..................۴۱۴
با چه شرایطی می توان عاشق واقعی امام زمان بود؟..................۴۱۵
علت تأخیر فرج حضرت مهدی چیست؟..................۴۱۶
آیا حدیث لو أدرکته لخدمته أیام حیاتی دلیل برتری امام زمان بر سایر ائمه است؟..................۴۱۷
چرا اگر امام زمان خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفته ایم؟..................۴۱۷
وظیفه ما برای نزدیک شدن ظهور چیست؟..................۴۱۸
آیا گناهان شیعیان سبب تأخیر در ظهور می شود؟..................۴۱۸
صدقه دادن به جهت سلامتی امام زمان چه حکمی دارد؟..................۴۱۹
چرا با وجود فساد در جهان حضرت ظهور نمی کنند؟..................۴۱۹
آیا از وقت ظهور اطلاع دادن صحیح است؟..................۴۲۰
آیا عریضه نویسی به امام زمان مدرک معتبری دارد؟..................۴۲۰
آیا قیام قبل از ظهور حجت صحیح است؟..................۴۲۱
سرداب مقدس..................۴۲۳
آیا امام زمان در عصر غیبت در سرداب خانه خود مخفی وغایب شده است؟..................۴۲۵
مکان حضرت مهدی در عصر غیبت کبری کجا است؟..................۴۲۷
آیا امام زمان از سرداب مقدس ظهور خواهد کرد؟..................۴۲۸
تکالیف عصر غیبت..................۴۲۹
مؤمنین چه تکالیفی در عصر غیبت نسبت به امام زمان دارند؟..................۴۳۱
حسب ونسب امام مهدی..................۴۳۵
مشخصات ظاهری حضرت چیست وآیا کسی می تواند خودش را به صورت حضرت درآورد؟..................۴۳۷
آیا نام بردن اسم حضرت (محمد) جایز است؟..................۴۳۸
آیا مهدی از اولاد ونسل عباس است؟..................۴۴۰
آیا مهدی همان عیسی بن مریم است؟..................۴۴۲
به حدیث: اسمه اسمی واسم ابیه اسم ابی چگونه پاسخ می گویید؟..................۴۴۳
به حدیث: المهدی من ولد الحسن چگونه پاسخ می گویید؟..................۴۴۴
ملاقات با امام مهدی در غیبت کبری..................۴۴۷
آیا تشرف به لقای امام زمان در عصر غیبت کبری ممکن است؟..................۴۴۹
چه کسانی از علما قائل به جواز وامکان تشرف بوده اند؟..................۴۴۹
آیا رؤیت وملاقات حضرت در عصر غیبت با حکمت غیبت منافات دارد؟..................۴۵۱
در صورت امکان رؤیت در عصر غیبت کبری چه فرقی بین این غیبت با غیبت صغری است؟..................۴۵۱
مطابق توقیع امام زمان به علی بن محمد سمری آیا در عصر غیبت کبری ملاقات حضرت ممنوع است؟..................۴۵۲
آیا قبول امکان ملاقات در عصر غیبت سبب رواج مدعیان دروغین وعوام فریبی نمی شود؟..................۴۵۳
آیا می توان طبق قاعده سد ذرایع ادعای ملاقات با حضرت را دروغ دانست؟..................۴۵۴
مطابق برخی از روایات حضرت مهدی در عصر غیبت شناخته نمی شود پس آیا رؤیت ممکن نیست؟..................۴۵۴
آیا امتحان مردم در عصر غیبت با قول به ملاقات منافاتی ندارد؟..................۴۵۵
چه کسانی به ملاقات حضرت در غیبت کبری مشرف شده اند؟..................۴۵۵
کیفیت ملاقات مردم با حضرت مهدی چگونه است؟..................۴۵۶
امام زمان چه اهداف کلی وعمومی در ملاقات های خود دارد؟..................۴۵۷
امام زمان چه اهداف خاصی از ملاقات با مردم داشته است؟..................۴۵۸
آیا ممکن است کسی در ملاقاتش با حضرت مهدی او را بشناسد؟..................۴۵۹
وظیفه ما نسبت به کسانی که مدعی دائمی یا غالبی رؤیتند چیست؟..................۴۶۰
آیا اصرار والحاح به جهت ملاقات با حضرت مطلوب است؟..................۴۶۰
مسجد مقدس جمکران..................۴۶۳
مستند ساختمان مسجد جمکران چیست؟..................۴۶۵
مدرک نماز خاص مستحبی در مسجد جمکران چیست؟..................۴۶۶
آیا سند قضیه بنای مسجد جمکران معتبر است؟..................۴۶۶
چرا در کتاب تاریخ قم که پنج باب دارد اثری از قضیه جمکران نیست؟..................۴۶۷
از آنجا که کتاب مونس الحزین کتاب معروفی از صدوق نیست لذا چگونه می توان قضیه را ثابت نمود؟..................۴۶۷
چرا کتاب مونس الحزین به شیخ صدوق نسبت داده شده است؟..................۴۶۸
مسجد جمکران از چه اهمیت ویژه ای برخوردار است؟..................۴۶۹
آیا چهل بار رفتن به جمکران برای قضای حاجت مدرکی دارد؟..................۴۷۰
آیا شب چهارشنبه به مسجد جمکران رفتن مدرکی دارد؟..................۴۷۲
آیا اگر کسی چهل شب چهارشنبه به جمکران مشرف شود به زیارت آقا نایل می گردد؟..................۴۷۲
اگر امام زمان به همه جا احاطه دارد پس چرا به جمکران می رویم؟..................۴۷۳
مسجد سهله چه ارتباطی با حضرت مهدی دارد؟..................۴۷۴
در مورد حضور در مسجد سهله چه سفارشی شده است؟..................۴۷۴
آیا در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه مدرکی وجود دارد؟..................۴۷۵
ازدواج امام مهدی..................۴۷۷
آیا طبق قاعده امام زمان ازدواج کرده است؟..................۴۷۹
آیا قول به عدم ازدواج حضرت با سنت محمدی منافات دارد؟..................۴۸۰
در صورت قول به عدم ازدواج به روایت مفضل بن عمر چگونه پاسخ می دهید؟..................۴۸۰
آیا روایت احمد بن محمد بن یحیی انباری بر ازدواج امام زمان دلالت دارد؟..................۴۸۱
آیا قصه جزیره خضرا دلالت بر ازدواج حضرت دارد؟..................۴۸۲
در برخی از روایات بر اهل وعیال حضرت اشاره شده آیا این دلالت بر ازدواج دارد؟..................۴۸۳
آیا کنیه اباصالح دلالت بر ازدواج حضرت دارد؟..................۴۸۳
دعای ندبه..................۴۸۵
آیا دعای ندبه نزد علما معتبر است؟..................۴۸۷
راه تشخیص روایت صحیح از غیر صحیح چیست؟..................۴۸۸
نظر بزرگان علما درباره دعای ندبه چیست؟..................۴۸۹
چه کسانی دعای ندبه را نقل کرده اند؟..................۴۹۰
راوی دعای ندبه که معاصر امام نبوده چگونه دعا را نقل می کند؟..................۴۹۱
محمد بن مشهدی راوی با واسطه دعای ندبه کیست؟..................۴۹۱
محمد بن علی بن ابی قره راوی دیگر دعای ندبه کیست؟..................۴۹۲
ابن مشهدی دعای ندبه را چگونه از محمد بن ابی قره نقل کرده است؟..................۴۹۲
آیا درباره محمد بن حسین بن سفیان بزوفری معروف به ابن مشهدی توثیقی رسیده است؟..................۴۹۳
دعای ندبه از کدامین امام است؟..................۴۹۳
آیا دعای ندبه انشای برخی از علمای شیعه است؟..................۴۹۴
چه ارتباطی بین امام زمان با کوه رضوی وذی طوی است؟..................۴۹۵
چرا اسامی تمام امامان در این دعا ذکر نشده است؟..................۴۹۶
آیا جمله وعرجت بروحه مخالف با معراج جسمانی است؟..................۴۹۷
چه تألیفاتی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟..................۴۹۸
چه دعاهایی در عصر غیبت امام زمان درباره حضرت مستحب است؟..................۴۹۹
در چه مکان هایی سفارش دعا برای امام زمان شده است؟..................۵۰۰
فلسفه توسل به امام زمان چیست؟..................۵۰۱
آیا دعا برای ظهور حضرت مهدی با نهی از عجله در ظهور منافات دارد؟..................۵۰۲
آیا اگر کسی چهل روز دعای عهد بخواند از یاران امام مهدی خواهد شد گرچه انسان بدی باشد؟..................۵۰۳
طول عمر..................۵۰۵
آیا مسأله طول عمر امام زمان مورد اعتراض اهل سنت واقع شده است؟..................۵۰۷
آیا خداوند می تواند عمر کسی را به این حد طولانی کند؟..................۵۰۸
آیا طول عمر به این حد از حیث علمی امکان دارد؟..................۵۰۹
آیا طول عمر امکان عملی داشته است؟..................۵۱۱
آیا در روایات اهل سنت به طول عمر اشخاص اشاره شده است؟..................۵۱۱
آیا کسانی در امت های پیشین عمر طولانی داشته اند؟..................۵۱۲
آیا طول عمر امکان فلسفی ومنطقی دارد؟..................۵۱۳
علایم ظهور..................۵۱۵
چه آثاری در نقل علایم ظهور است؟..................۵۱۷
چه فرقی بین علایم ظهور وشرایط ظهور است؟..................۵۱۸
آیا علایم ظهور با احادیث نفی توقیت منافات دارد؟..................۵۱۹
آیا اعلان علایم وشرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟..................۵۱۹
آیا علایم ظهور متعلق بدا واقع می شود؟..................۵۲۰
چه راه صحیحی در بررسی علایم ظهور پیشنهاد می کنید؟..................۵۲۱
آیا روایات علایم ظهور اشکال سندی ومتنی دارد؟..................۵۲۲
مقصود از نفس زکیه که قبل از ظهور کشته خواهد شد کیست؟..................۵۲۳
مسیح دجال کیست؟..................۵۲۴
سفیانی کیست؟..................۵۲۴
معرکه هرمجدون چیست؟..................۵۲۵
مقصود از مسیحیت صهیونیستی چیست؟..................۵۲۷
مقصود از خسوف وکسوف که از علایم ظهور است چیست؟..................۵۲۸
مقصود از صیحه وفزع آسمانی در علایم ظهور چیست؟..................۵۲۹
مقصود از ندای آسمانی در علایم ظهور چیست؟..................۵۳۰
مقصود از خروج دجال که از علایم ظهور به حساب آمده چیست؟..................۵۳۱
قرآن وظهور موعود جهانی..................۵۳۵
آیه وعد چگونه بر ظهور موعود جهانی دلالت دارد؟..................۵۳۷
آیه ارسال رسول چگونه بر ظهور امام زمان دلالت دارد؟..................۵۳۹
آیه وراثت چگونه بر ظهور امام زمان دلالت دارد؟..................۵۴۰
آیه استضعاف چگونه بر ظهور حضرت مهدی دلالت دارد؟..................۵۴۱
آیه ارتداد چگونه بر ظهور امام زمان دلالت دارد؟..................۵۴۳
آیه قتال چگونه بر ظهور حضرت مهدی دلالت دارد؟..................۵۴۴
ابتدای ظهور..................۵۴۵
از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟..................۵۴۷
امام زمان چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می یابد؟..................۵۴۷
حکمت معین نبودن وقت ظهور حضرت چیست؟..................۵۴۹
آیا تعیین وقت ظهور صحیح است؟..................۵۵۱
آیا جمله کما ملئت ظلماً وجوراً با صالح بودن مردم منافات دارد؟..................۵۵۲
معنای ظهور امام زمان چیست؟..................۵۵۲
مراد از ظهور اصغر واکبر چیست؟..................۵۵۳
چه عواملی زمینه ساز حکومت واحد جهانی است؟..................۵۵۳
ظرفیت کلی برای ظهور حضرت مهدی چیست؟..................۵۵۴
امام زمان در ظاهر با چه سنی ظهور می کنند؟..................۵۵۵
خصوصیات جسمی امام زمان هنگام ظهور چگونه است؟..................۵۵۶
آیا علایم قریب برای ظهور با اینکه حضرت به طور ناگهانی ظهور می کند منافات دارد؟..................۵۵۷
خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی حضرت مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟..................۵۵۸
اولین مکانی که حضرت در آنجا ظهور می کند کجاست؟..................۵۶۰
حضرت مهدی بعد از ظهور چه عملی انجام می دهند؟..................۵۶۰
اول کسی که با حضرت مهدی بیعت می کند چه کسی است؟..................۵۶۱
آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟..................۵۶۲
مقصود از اصلاح امر حضرت مهدی در یک شب چیست؟..................۵۶۳
غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟..................۵۶۴
آیا پیروزی حضرت مهدی بر مخالفان وگسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟..................۵۶۵
آیا حضرت مهدی با شمشیر قیام خواهد کرد؟..................۵۶۷
کشتاری که در روایات مهدویت به آن اشاره شده به چه وقتی اشاره دارد؟..................۵۶۹
حجم کشتارها وخونریزی ها در هنگام قیام حضرت مهدی چه مقدار است؟..................۵۷۰
مطابق روایات شیعه قتل ها در چه وقتی خواهد بود؟..................۵۷۱
با امکان هدایت بشر از راه دعوت اخلاقی وتربیت انسانی چرا امام زمان از شمشیر استفاده می کند؟..................۵۷۵
شیوه ورفتار امام زمان با ظالمان ودشمنان چگونه خواهد بود؟..................۵۷۶
آیا بیشتر قتل ها که توسط حضرت انجام می گیرد از مسلمانان است؟..................۵۷۷
آیا امام زمان بعد از ظهور با اعراب به جنگ برمی خیزد؟..................۵۷۸
اینکه امام زمان هنگام ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟..................۵۷۹
آیا امام زمان در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می کند؟..................۵۸۰
وظایف حضرت عیسی بعد از نزول از آسمان چیست؟..................۵۸۱
حضرت عیسی بعد از نزول به چه شریعتی عمل می کند؟..................۵۸۲
منجی ورهبر در حکومت عدل توحیدی جهانی کیست؟..................۵۸۲
زندگانی حضرت عیسی بعد از نزول چه مقدار است؟..................۵۸۵
اصحاب امام مهدی..................۵۸۷
عدد اصحاب خاص امام زمان بعد از ظهور چند نفر است؟..................۵۸۹
آیا امام زمان غیر از سیصد وسیزده نفر اصحاب دیگری نیز دارند؟..................۵۸۹
اصحاب حضرت مهدی چگونه وارد مکه می شوند؟..................۵۹۰
اصحاب امام زمان از چه کشورهایی هستند؟..................۵۹۲
آیا در میان اصحاب امام زمان عرب وجود ندارد؟..................۵۹۲
آیا در میان اصحاب امام زمان زن نیز وجود دارد؟..................۵۹۳
آیا یاران زن حضرت از جمله سیصد وسیزده نفرند؟..................۵۹۴
اگر اسامی اصحاب حضرت از ابتدا مشخص شده چگونه ما می توانیم خود را از اصحاب او قرار دهیم؟..................۵۹۵
آیا با امام زمان از روی اکراه بیعت می شود؟..................۵۹۵
چه کسانی با حضرت مهدی بیعت خواهند کرد؟..................۵۹۶
امام زمان با اصحاب خود بر سر چه اصولی پیمان می بندد؟..................۵۹۷
اصحاب امام زمان در شجاعت چگونه اند؟..................۵۹۸
آیا اصحاب حضرت مهدی از منطقه خاصی هستند؟..................۵۹۸
اصحاب حضرت مهدی چه ویژگی هایی دارند؟..................۵۹۹
چگونه می توان با سیصد وسیزده نفر دنیا را تسخیر کرد؟..................۶۰۰
وزیران دولت حضرت مهدی غالباً از چه قشری هستند؟..................۶۰۱
بیشتر یاران حضرت از شرق هستند چگونه با عقب ماندگی شرق می توان بر غرب پیروز شد؟..................۶۰۱
کارگزاران دولت حضرت مهدی چه کسانی هستند؟..................۶۰۴
آیا در میان این همه مسلمان وشیعه سیصد وسیزده نفر یار برای حضرت وجود ندارد؟..................۶۰۳
تاریخ بعد از ظهور..................۶۰۵
آیا در عصر ظهور همه یک عقیده ومرام خواهند داشت؟..................۶۰۷
امام مهدی با کدام دین بر عالم حکومت می کند؟..................۶۰۸
آیا در دولت حضرت مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمی ماند؟..................۶۰۹

در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟..................۶۱۱
حضرت مهدی بعد از ظهور با انحرافات فکری چگونه برخورد خواهد کرد؟..................۶۱۲
آیا حکومت امام مهدی نژادی است؟..................۶۱۴
آیا نوع حکومت حضرت مهدی همانند سایر حکومت ها است؟..................۶۱۶
امام زمان در مقابله با ستمگران واجرای حدود واحکام الهی چگونه رفتاری دارند؟..................۶۱۸
آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان می یابد؟..................۶۱۸
سرلوحه برنامه های حضرت مهدی چیست؟..................۶۱۹
چه عواملی در موفقیت حضرت مهدی در گسترش عدل تأثیر گذار است؟..................۶۲۱
سیره عملی وروش شخصی حضرت مهدی بعد از ظهور چگونه است؟..................۶۲۲
وضعیت امنیت اجتماعی در عصر ظهور چگونه است؟..................۶۲۲
در عصر ظهور رشد عقلی وتکامل علمی انسان چگونه است؟..................۶۲۳
عصر ظهور حضرت مهدی از حیث رشد تربیتی چگونه است؟..................۶۲۴
حضرت مهدی در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟..................۶۲۵
وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟..................۶۲۵
کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل می شود؟..................۶۲۷
در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟..................۶۲۸
آیا حضرت مهدی بعد از ظهور مسجد الحرام ومسجد النبی را تغییر خواهد داد؟..................۶۲۹
آیا امام زمان بعد از ظهور از ابوبکر وعمر انتقام خواهد گرفت؟..................۶۳۰
چرا امام زمان بعد از ظهور به حکم داوود عمل می کند؟..................۶۳۱
امام زمان یأتی بدین جدید یعنی چه؟..................۶۳۳
امام زمان یأتی بسلطان جدید یعنی چه؟..................۶۳۵
امام زمان به امر جدید قیام می کند یعنی چه؟..................۶۳۵
امام زمان یأتی بقضاء جدید یعنی چه؟..................۶۳۶
امام زمان یأتی بسنة جدیدة یعنی چه؟..................۶۳۷
آیا امام مهدی قیام کننده به کتاب جدید است؟..................۶۳۷
حکمت مشارکت حضرت مسیح در حکومت عدل جهانی چیست؟..................۶۳۸
با وجودی که حضرت عیسی پیامبر است چرا ریاست حکومت جهانی برای حضرت مهدی است؟..................۶۳۹
حضرت مهدی با یهود ونصارا چگونه رفتار خواهد کرد؟..................۶۴۰
بین ظهور امام زمان وبرپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟..................۶۴۰
اگر حکومت حضرت حکومت عدل جهانی است پس چرا به شهادت می رسد؟..................۶۴۱
آیا در حکومت حضرت مهدی تمام مردم اصلاح خواهند شد؟..................۶۴۳
مقر حکومت امام مهدی بعد از ظهور کجاست؟..................۶۴۳
اگر در عصر ظهور عقل ها کامل می گردد دیگر چه احتیاجی به امام می باشد؟..................۶۴۴
آثار وبرکات ظهور حضرت چیست؟..................۶۴۵
آیا امام زمان بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش می دهد؟..................۶۴۵
چه علاماتی در عصر ظهور حضرت اتفاق خواهد افتاد؟..................۶۴۶
چگونه یک فرد می تواند عهده دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟..................۶۴۶
اگر باید امام را امام دیگر غسل دهد حضرت را چه کسی غسل خواهد داد؟..................۶۴۷
مدت حکومت عدل جهانی توحیدی..................۶۴۹
مقتضای قاعده عمومی در رابطه با مدت حکومت عدل توحیدی امام زمان چیست؟..................۶۵۱
مفاد روایات در مورد مدت حکومت حضرت مهدی چیست؟..................۶۵۲
روایات مختلف در مورد مدت حکومت حضرت مهدی را چگونه توجیه می کنید؟..................۶۵۳
وسعت حکومت حضرت مهدی چه مقدار است؟..................۶۵۵
مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟..................۶۵۶
رجعت..................۶۵۷
رجعت به چه معنا می باشد؟..................۶۵۹
سابقه اعتقاد به رجعت از چه زمانی است؟..................۶۵۹
آیا رجعت از ضروریات تشیع است؟..................۶۶۰
چرا متکلمین بحث از رجعت را در علم کلام مطرح می کنند؟..................۶۶۱
درباره رجعت چه دیدگاه هایی وجود دارد؟..................۶۶۲
آیا دلیل عقلی بر ضرورت رجعت وجود دارد؟..................۶۶۲
آیا قرآن به رجعت کسانی به این دنیا اشاره نموده است؟..................۶۶۴
چه آثاری بر اعتقاد به رجعت مترتب است؟..................۶۶۶
آیا رجعت با عقل وفلسفه سازگاری دارد؟..................۶۶۶
آیا اعتقاد به رجعت برگرفته از یهود است؟..................۶۶۸
آیا تمام احادیث رجعت از طرق شیعه وارد شده است؟..................۶۶۸
آیا قول به رجعت مستلزم تناسخ باطل است؟..................۶۶۹
آیا قرآن مخالف قول به رجعت است؟..................۶۶۹
آیا رجعت عمومی وهمگانی است؟..................۶۷۰
آیا در عصر ظهور بانوان نیز رجعت می کنند؟..................۶۷۱

↑صفحه ۰↑

پیشگفتار

بحث مهدویت از بحث های ریشه دار اسلام، به ویژه مذهب اثنی عشری است. این بحث که نشان دهنده عظمت اسلام وبقا وجاودانگی احکام ان است، نه تنها در اسلام که در همه ادیان مطرح شده ومسئله نجات ومنجی از مسائل اساسی ادیان در طرح ارمان های دینی بوده است. البته در ادیان غیر الهی وفرق ومکاتب غیر دینی نیز، این مقوله تحت عنوان موعود، با معرفی منجی ونشان دادن ابعاد جامعه ارمانی موعود رخ نموده است.
بحث موعود از ریشه دارترین بحث ها در طول تاریخ زندگی بشر بوده است، به طوری که کتب مقدّس ومذهبی ادیان ونیز اثار قبل وبعد از اسلام به وضوح بر اصالت ان شهادت داده اند وبالاتر اینکه اگر در طول تاریخ، شبهاتی پیرامون ان مطرح شده، خود نشان دهنده ترسیخ این مسئله در بین جوامع مختلف بوده است. تمامی ادیان ومکاتب، اقدام به ترسیم ابعاد وشاخصه های این مسئله نموده اند؛ ولی در بیان وتوضیح ابعاد مختلف موعود، بحث کامل صورت نگرفته وهر یک از زاویه خاصّی به ان نگریسته اند؛ ولیکن قدر مشترک تمام دیدگاه ها، شهادت به ظهور نیک مردی دارد که جامعه پوسیده را به حیات طیبه می خواند وابر ظلم وجهالت را کنار زده تا خورشید علم ومعرفت وعدل واحسان ودر یک کلمه تمامی حقیقت اشکار شود ومردم در پرتو نور فروزان ان به تعادل ورشد ولقای پروردگار نایل ایند وزمین وزمان به تعادل وقوام دست یابد.
علمای اسلام با عنایت به چشمه لایزال وحی وکلام جاوید معصومین (علیهم السلام) تعریف جامعی از موعود ومنجی وجامعه موعود وبیان اوصاف وشمایل ان قطب عالم امکان،

↑صفحه ۷↑

ارائه کرده وبا توجه به اسناد نقلی، تاریخی وگاه عقلی، معارف مهدویت را تبیین کرده اند ودر طول تاریخ به سؤالاتی پیرامون موعود جواب داده وتاکنون با تحریر کتب ورسالات ومقالات متعدد، جهت تنویر افکار امت اسلام اقدامات لازم را انجام داده اند. با این حال، مسائلی هست که علت ومبنای تدوین این کتاب شده که در زیر به ان اشاره می شود.
۱ - در طول تاریخ اسلام سؤالات وشبهات مختلفی درباره مهدویت مطرح شده وعلمای اسلام در قالب های مختلف به ان جواب داده اند ولیکن جواب ها قبل از اینکه عقلی باشد، عمدتا نقلی یا تاریخی بوده است. بر این اساس کتب حدیثی وتا حدودی تاریخی به منظور تبیین حقایق مهدویت تدوین گردیده است که از کتب حدیثی می توان به کتاب (الغیبه) شیخ طوسی وکتاب (کمال الدین) شیخ صدوق واز متاخرین به کتاب (المهدی) سید صدر الدین صدر و(نجم الثاقب) محدث نوری واز کتب تاریخی می توان به (موسوعة الامام المهدی) سید محمّد صدر اشاره کرد.
۲ - از انجا که در عصر حاضر، شبهات مطرح شده بیشتر جنبه کلامی دارد، بدیهی است که جوابِ به انها می طلبد که مباحث با دلایل عقلی همراه باشد وسپس با استفاده از دلایل تاریخی ونقلی مساله مهدویت به صورت شفاف بیان شود.
۳ - البته عده ای در مقابل شبهات، اقدام به دادن جواب عقلی وکلامی وپاسخی جامع وکلامی نموده اند که خلا مذکور را تا حدی پر می کند، ولی این کتاب ها نیز فاقد تمامی شبهات عصر حاضر می باشد که در این زمینه می توان به کتاب ارزشمند (بحث حول المهدی) تالیف متفکر بزرگ شهید سید محمّد باقر صدر اشاره کرد که در عین اختصار، مباحث کلامی متقن ومطلوبی را دربر دارد.
۴ - بدیهی است که دشمنان اسلام در تهاجم فرهنگی از نقاط ضعف شروع می کنند ودر بحث مهدویت سعی دارند از ناحیه ای به این بحث ضربه بزنند که خاکریزهای ما در ان نقطه محکم نیست واز انجا که بعد از انقلاب اسلامی حملات دشمن به ساحت مقدّس

↑صفحه ۸↑

اسلام بالاخص بحث مهدویت بیشتر شده، بر علما واهل قلم فرض است که تلاش خود را در جهت تقویت بنیه های دینی بیش از هر زمان دیگر توسعه داده تا در مقابل یورش کلامی دشمن بتوانند از طریق بحث های عقلی وکلامی جواب دندان شکنی به انها بدهند.
طرح حاضر براین اساس شکل گرفته ودر ان سعی شده که مباحث مهدویت به صورت ریشه ای با دلایل نقلی، عقلی وتاریخی مورد نقد وبررسی قرار گیرد وتمامی دلایل وشبهات دشمن را که سعی دارد از ان ناحیه، هویت بحث را تضعیف کند، مخدوش نماید.
ویژگی طرح حاضر، بررسی مسائل مهدویت از دیدگاه کلامی است وسعی شده اصول اساسی این بحث به صورت شفاف با دلایل مختلف به ویژه دلیل عقلی، ارائه وقلمرو بحث طوری ترسیم شود که زمینه تمامی شبهات پیرامون مهدویت، از بین برود. البته برای سهولت دسترسی به مباحث واستفاده اهل علم وعموم از این مباحث، به صورت سؤال وپاسخ مطرح شده تا ره توشه ای برای کسانی که درصدد پاسخ به سؤالات در زمینه مهدویتند باشد.
امید است این حرکت مورد توجه امام زمان (علیه السلام) قرار گرفته وبرای جویندگان حق وحقیقت سودمند باشد. از همه علما واندیشمندان می خواهم تا کاستی ها را بر من ببخشایند وعیوب این نوشتار را متذکر شوند. در پایان از کلّیه کسانی که با اینجانب همکاری داشته ودر اماده شدن این کتاب مرا یاری کرده اند خصوصا حضرت حجّة الاسلام والمسلمین حسین احمدی مسؤول انتشارات مسجد مقدس جمکران که در مراحل مختلف مشوق این جانب بودند، کمال تشکر را دارم وپاداش همه انان را از خداوند متعال خواستارم.

علی اصغر رضوانی کاشانی
شب بیست وسوم رمضان المبارک ۱۴۲۵

↑صفحه ۹↑

شک وشبهه

↑صفحه ۱۱↑

آیا ایجاد شک وشبهه در مسائل اعتقادی صحیح است؟
مسلّما انچه در ابتدا به نظر می رسد این است که شک در دین، بد بوده ونشانه سیاهی قلب است؛ زیرا هدف این است که انسان به یقین برسد. ایمان بایستی توام با یقین باشد. ولی شک وشبهه در جایی که دالان ومعبر خوبی برای رسیدن به ایمان ویقین باشد پسندیده است. ایمان چیزی است که انسان باید به ان دسترسی پیدا کند، امّا این ایمان از همان ابتدا در انسان وجود ندارد، زیرا تا شک نکند به یقین نمی رسد. قران می خواهد که در اعتقادات وراثتی انسان شک ایجاد کند تا او را به یقین برساند. لذا می فرماید: (اوَ لَوْ کانَ اباؤُهُمْ لا یعْقِلُونَ شَیئا وَلا یهْتَدُونَ)؛(۱) (آیا بایست انها تابع پدران باشند در صورتی که انها بی عقل ونادان بودند).
شهید مطهری می فرماید: (... اگر این تشکیکات وارد جامعه نشود خطر است. اگر وارد نشود کم کم مردم ان حالت دینی شان رو به تحجّر، ونه تحجّر که رو به عفونت می رود. درست مثل اب کاملا صافی که ان را در حوض قرار می دهیم واگر مدتی بماند می گندد. اگر در مردم یک حالت ارامشی باشد وبر معتقدات دینی ومذهبی تازیانه شک نخورد در ان صورت عوام پیشتاز ان معتقدات می شوند. وقتی عوام پیشتاز بشوند دائم از خودشان چیزی می سازند...).(۲)

-----------------

(۱) سوره بقره، ایه ۱۷۰.
(۲) فصلنامه مطهّر، شماره صفر، ص ۳۴و۳۵.

↑صفحه ۱۳↑

ولی برخی شک ها نوعی بیماری است، مانند وسوسه، شک کثیرالشک در نماز، وضو وسایر عبادات وطهارت ونجاست. این گونه شک ها وشبهه ها نوعی بیماری ومرض است. زیاد شک کردن نوعی بیماری است.
آیا خداوند ضمانت کرده شخص حقیقت جو را به حقیقت برساند؟
انسان ها در دوران زندگی خود معمولا از نظر شک وشبهه دچار بحران می شوند، اینجا است که انسان وضع حسّاسی پیدا می کند، مخصوصا هنگامی که با مجموعه ای از افکار وعقاید وارای مخالف محیط خود وگاهی نیز با تبلیغات از راه های گوناگون مواجه گردد. لذا اگر واقعا حقیقت جو باشد خداوند او را راهنمایی خواهد کرد. خداوند متعال می فرماید: (وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنا)؛(۳) (وکسانی که در راه ما جهاد وکوشش کنند البته ما انها را به راه هایمان هدایت خواهیم کرد).
ولی این بدان معنا نیست که علما ودانشمندان هیچ وظیفه ای ندارند، بلکه وظیفه سنگینی بر دوش انان است وباید به هر نحو ممکن توجیه گر عقلایی شک ها وشبهه ها باشند تا مردم خصوصا نسل جوان به سر منزل یقین برسند.
وظیفه ما در برابر شبهات چیست؟
برخی معتقدند انسان در هر سنّ ومعلوماتی که باشد بی هیچ قید وشرطی می تواند به هر سخنی گوش فرا دهد. اینان به ایه شریفه: (فَبَشِّرْ عِبادِ – الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ القَوْلَ فَیتَّبِعُونَ احْسَنَهُ)؛(۴) تمسک می کنند. در صورتی که ایه شریفه در مورد

-----------------

(۳) سوره عنکبوت، ایه ۶۹.
(۴) سوره زمر، ایه ۱۷و۱۸.

↑صفحه ۱۴↑

اندیشمندان وصاحب نظرانی است که قدرت وتوان تشخیص (قول احسن) را دارند نه هر کسی، در هر سن وسال وسطحی از معلومات می تواند این چنین باشد. چنان که در ادامه ایه شریفه می فرماید: (اولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ الله وَاوُلئِکَ هُمْ اولُوا الالْبابِ)؛(۵) (انان کسانی اند که خدا هدایتشان کرده وانان خردمندان وصاحبان مغز وعقل اند).
بنابراین تا وقتی که انسان اعتقادهایش را از منابع موثّق ومعتبر محکم نکرده وقدرت پاسخگویی به شبهات را ندارد، نباید در این وادی قدم بگذارد. انسان باید زمان شناس باشد، برای حال واینده اش برنامه ریزی کند؛ نه اینکه بنشیند وهنگامی که با شبهات بنیان کن وتبلیغات مسموم روبه رو شد به فکر چاره ای بیفتد، بلکه مانند واکسنی که برای پیشگیری امراض به کودکان تزریق می کنند ما نیز با طرح شبهات وجواب انها به طور فشرده اطلاعی از انها داشته باشیم تا هنگام مواجهه با مخالفان خود را نباخته وتوان جواب گویی را داشته باشیم.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: (العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس)؛(۶) (کسی که زمان شناس است شبهات بر او هجوم نخواهد اورد).
امام علی (علیه السلام) فرمود: (من عرف الایام لم یغفل عن الاستعداد)؛(۷) (هر کسی که روزگار خود را شناخته وزمان شناس باشد از امادگی غافل نخواهد شد).

-----------------

(۵) سوره زمر، ایه ۱۸.
(۶) کافی، ج ۱، ص ۲۷، ح ۲۹؛ تحف العقول، ص ۳۵۶؛ بحار، ج ۷۵، ص ۲۶۹، ح ۱۰۹.
(۷) کافی ج ۸، ص ۲۳، ح ۴؛ امالی، شیخ صدوق، ص ۴۰۰، ح ۹؛ توحید، ص ۷۴، ح ۲۷؛ تحف العقول، ص ۹۸؛ بحار، ج ۷۴، ص ۲۸۷، ح ۱.

↑صفحه ۱۵↑

آثار بحث از مهدویت

↑صفحه ۱۷↑

چه آثار وفوایدی بر بحث از مهدویت در این زمان مترتب است؟
برخی بر این گمان اند که طرح وبررسی موضوع مهدویت در این زمان امری بی فایده است، زیرا این موضوع مربوط به اینده بشریت است واینده واتفاقات ان امری است مجمل ومبهم، امّا انچه وظیفه ماست اینکه به تکالیف خود در عصر وزمان خود عمل کنیم؛ زیرا هر عصر وزمانی مقتضیات خود را می طلبد...(۸)
پاسخ: بحث از مهدویت در این عصر وزمان اثار وفوایدی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - ارمان قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) یک فلسفه بزرگ اجتماعی، اسلامی است. این ارمان بزرگ گذشته از اینکه الهام بخش ایده وراه گشای به سوی اینده است، اینه بسیار مناسبی است برای شناخت ارمان های اسلامی.(۹)
۲ - نوید به برپایی حکومتی جهانی واسلامی ارکان وعناصر مختلفی دارد که برخی فلسفی وجهانی است وجزئی از جهان بینی اسلامی است، وبرخی فرهنگی وتربیتی است، برخی سیاسی است وبرخی اقتصادی وبرخی اجتماعی است. وبرخی انسانی یا انسانی، طبیعی می باشد.(۱۰)

-----------------

(۸) المهدی المنتظر، دکتر عداب محمود محش، ص ۲۱۴.
(۹) قیام وانقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، شهید مطهری (رحمه الله)، ص ۵۷.
(۱۰) همان.

↑صفحه ۱۹↑

انسان می تواند با الگوپذیری از برنامه های جامع وفراگیر حضرت در عصر ظهور به ارمان های واقعی اسلام نزدیک شود.
۳ - در طول تاریخ ودر سطح جهان، انقلاب های گوناگونی از قبیل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... صورت گرفته است، ولی اکثر این انقلاب ها یا در شروع موفق نبوده ویا اینکه در مواجهه با مشکلات فراوان ومقابله با دشمنان خود نتوانسته است دوام بیاورد... وتنها نگاه سبزی که شیعه به مهدویت دارد می تواند با ایجاد روحیه امید در جامعه، مردم را از ناامیدی ویاس برهاند. شیعه معتقد به امام زمانی زنده وحاضر وناظر بر اعمال خود است که او را در مواقع حساس کمک کار خواهد بود. این اعتقاد از جهت روان شناسی اثار عمیقی را در روحیه شیعیان خواهد گذاشت.
۴ - از ان جهت که وقت تشکیل حکومت امام زمان (علیه السلام) مشخص نیست وهر لحظه می تواند زمان ظهور باشد، لذا وظیفه داریم که نظری به مباحث مهدویت وظهور کرده وخصوصیات عصر ظهور ووظایف خود در ان عصر را بدانیم.
۵ - رسیدن به حکومت جهانی توحیدی در عصر ظهور، شرایطی دارد که برخی از انها به دست خود بشر حاصل می گردد، از ان جمله رسیدن بشر به تکامل همه جانبه ورسیدن به مستوای عالی فکری است. لذا بر ماست که ارمان های اصیل اسلامی در عصر ظهور را بدانیم تا بتوانیم هر چه بهتر در نزدیک شدن ان سهیم بوده وزمینه ساز ظهور حضرت باشیم.
۶ - بحث از مهدویت تنها بحث از اموری نیست که مربوط به اینده بشریت باشد، بلکه بحث از امامت ومهدویت است، بحث از اینکه در هر زمانی باید امام معصومی موجود باشد، خواه حاضر ومشهور وخواه غایب وپنهان تا حجت ها وبینات خداوند باطل نگردد.

↑صفحه ۲۰↑

ولذا در روایات اسلامی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم: (من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة)؛(۱۱) (هر کس بمیرد وپیشوای زمان خود را نشناسد مرده است از نوع مردن زمان جاهلیت).
بحث از مهدویت، بحث از غیبت وفلسفه ان واثار وبرکات وجود امام در این عصر غیبت است.
ولذا بحث از مهدویت از وظایف وتکالیف شیعه در عصر غیبت است.

-----------------

(۱۱) شرح مقاصد، ج ۵، ص ۲۳۹.

↑صفحه ۲۱↑

فلسفه حکومت عدل جهانی

↑صفحه ۲۳↑

ضرورت برپایی حکومت عدل جهانی از راه فطرت چگونه قابل تبیین است؟
ایمان به حتمیت ظهور منجی عالم در فکر عموم انسان ها وجود دارد، منشا این فکر یک رشته اصول قوی ومتین است که از سرشت وفطرت اصیل انسانی سرچشمه گرفته است؛ زیرا بشر فطرتا طالب رسیدن به کمال در تمام زمینه های مربوط به خود است واو می داند که این کمال، تنها در سایه حکومت عدل توحیدی تحقق می یابد.
شهید صدر (رحمه الله) می فرماید: (اعتقاد به مهدی (علیه السلام) تنها نشانه یک باور اسلامی با رنگ خاص دینی نیست، بلکه افزون بر ان، عنوانی است بر خواسته ها وارزوهای همه انسان ها با کیش ها ومذاهب گوناگون، ونیز بازده الهام فطری مردم است که با همه اختلاف هایشان در عقیده ومذهب دریافته اند که برای انسانیت در روی زمین، روز موعودی خواهد بود که با فرارسیدن ان، هدف نهایی ومقصد بزرگ رسالت های اسمانی تحقق می یابد...).(۱۲)
برهان فطرت را با بیان های مختلف می توان تبیین نمود:

-----------------

(۱۲) بحث حول المهدی (علیه السلام)، ص ۷و۸.

↑صفحه ۲۵↑

بیان اول
الف. انسان در درون خود میل به حکومت عدل جهانی توحیدی را احساس می کند.
ب. این حکومت باید موجود شود؛ زیرا میل وکشش درونی از امور ذات الاضافه است که بدون مضاف الیه امکان پذیر نیست.
ج. مصداق کامل ان حکومت حضرت مهدی (علیه السلام) است.
نتیجه: حکومت عدل جهانی ضرورت دارد.
بیان دوم
الف. انسان با قطع امید از وضعیت موجود جهان احساس نوعی امید به حکومتی برتر دارد.
ب. وجود چنین امیدی دلیل بر تحقق ان در عالم خواهد بود.
نتیجه: حکومت عدل جهانی ضرورت دارد.
بیان سوم
الف. انسان فطرتا از ظلم متنفّر است.
ب. انسان انچه را که از او متنفّر است طبیعتا نابودی ان را خوش دارد.
ج. بشر، خود به تنهایی قادر بر این عمل نیست.
نتیجه: برپایی حکومتی که در ان اثری از ظلم نباشد ضرورت دارد.
آیا عدالت خواهی فطری است؟
در بین صاحب نظران بحث است که آیا میل به عدالت با قطع نظر از منافع شخصی انسان، فطری است ودر نهاد انسان وجود دارد یا خیر؟

↑صفحه ۲۶↑

اسلام معتقد است که در نهاد بشر عدالت خواهی وجود دارد، گرچه منافعش را نیز تامین نکند. اگر بشر خوب تربیت شود به جایی می رسد که خودش واقعا عدالت خواه می شود. برای اثبات این مطلب می توانیم مواردی را عرضه کنیم که افرادی عادل وعدالت خواه بوده اند در حالی که منافعشان هم ایجاب نمی کرده است ولی عدالت، ایده وهدف وارزویشان بوده است، بلکه عدالت را در حدّ یک محبوب دوست داشته اند وخودشان را فدای راه عدالت کرده اند.
در مقابل، اکثر فیلسوفان اروپا معتقدند که در نهاد بشر چنین قوه ونیرویی اساسا وجود ندارد، وهمین فکر است که دنیا را به اتش جنگ سوق داده ومی دهد. انان معتقدند که عدالت اختراع مردان زبون است؛ زیرا مردان ضعیف وزبون وقتی در مقابل افراد قوی قرار گرفتند چون زور نداشتند با انها مبارز کنند کلمه عدالت را اختراع کردند که عدالت خوب است وانسان باید عادل باشد. ودلیلش هم این است که همین شخص طرفدار عدالت اگر خودش زورمند شود همان کاری را خواهد کرد که ان زورمند سابق می کرد.
(نیچه)، فیلسوف معروف المانی می نویسد: (چقدر زیاد اتفاق افتاده که من خندیده ام وقتی دیده ام ضُعفا دم از عدالت وعدالت خواهی می زنند. نگاه می کنم می بینم اینها که می گویند عدالت، چون چنگال ندارند. می گویم: ای بیچاره! تو اگر چنگال می داشتی هرگز چنین حرفی را نمی زدی).
این گروه خود نیز بر دو دسته اند: یک دسته می گوید: عدالت را به عنوان یک ارزو نباید به دنبالش رفت، بلکه باید به دنبال قوت ونیرو رفت. وگروهی دیگر معتقدند که به دنبال عدالت باید رفت از ان جهت که منافع فرد در ان است نه از جهت مطلوبیت ذاتی ان. برتراند راسل فکرش چنین است.
ولی از همه این اقوال که بگذریم هنگامی که به فطرت خود باز می گردیم درمی یابیم که موضوع عدالت خواهی از امور فطری بشر است.

↑صفحه ۲۷↑

فطری بودن عدالت خواهی را از چند راه می توان به اثبات رسانید:
۱ - درون کاوی ومطالعه حالات روانی؛ زیرا گرایش های فطری از نهاد روح وجان انسان سرچشمه گرفته واز پدیده های روانی اوست.
۲ - رجوع به ارای روان شناسان که به فعالیت های روانی ورفتارهایی که نمودار انها است می پردازد.
آیا از راه براهین فلسفی می توان ضرورت حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟

فلاسفه اسلامی (قسر دائم) و(قسر اکثری) را در عالم طبیعت محال وامری نشدنی می دانند.
مقصود از (قسر دائم) ان است که حقیقتی از حقایق هستی در دوره روزگارش از خواسته طبیعی خود محروم باشد. مثلا اتش هیچ گاه حرارت نداشته باشد یا در جهان نیرویی باشد که از اغاز پیدایش اتش تا هنگامی که اتش در جهان وجود دارد از حرارت اتش جلوگیری کند. این امری محال است، که در فلسفه به اثبات رسیده است.
مقصود از (قسر اکثری) ان است که طبیعت در اکثر دوره عمرش از اقتضای ذاتی خود محروم باشد. این را هم فلاسفه محال می دانند. این نظریه فلسفی که به شکل قانون در جهان هستی جاری است به ما می گوید که روزگار ظلم وجور در بشر سپری خواهد شد وبه جای ان روزگار عدل وداد خواهد امد.
این نظریه فلسفی می گوید: قسر انسانیت در عمر او محال است، چنان که در بیشتر عمر او نیز محال خواهد بود. پس روزگاری خواهد امد که روزگار انسانیت باشد. وبه یقین روزی خواهد امد که بشر از اسارت وبردگی حیوان صفتان رهایی یابد ودر سایه مهر انسان ها زیست کند وزندگی داشته باشد.

↑صفحه ۲۸↑

ضرورت حکومت عدل جهانی را از راه تکامل چگونه می توان تبیین کرد؟
انسان مانند یک نهال است که استعداد ویژه ای برای رسیدن به کمال در او وجود دارد واحتیاج او به عوامل بیرونی برای شکوفایی این استعداد است. انسان در اثر همه جانبه بودن تکاملش، تدریجا از وابستگی اش به محیط طبیعی واجتماعی کاسته وبه نوعی وارستگی که مساوی است با وابستگی به عقیده وایمان وایدئولوژی افزوده می شود، ودر اینده به ازادی کامل معنوی یعنی وابستگی کامل به عقیده وایمان ومسلک وایدئولوژی خواهد رسید.
برحسب این بینش از ویژگی های انسان، تضادّ درونی اوست میان جنبه های مادی وجنبه های معنوی. نبرد درونی انسان خواه ناخواه به نبرد میان گروه ها وانسان ها کشیده می شود، یعنی نبرد میان انسان کمال یافته از یک طرف وانسان منحطّ از طرفی دیگر.
نتیجه اینکه: بشر احتیاج دارد به نیرویی غیبی ورهبری الهی تا به کمک او عدل وتوحید وکمال را در سرتاسر گیتی گسترش داده ونیروهای مخالف را نابود سازد.
آیا با دلیل عقلی می توان ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را اثبات نمود؟
مطابق ایات وروایات، انسان عبث وبیهوده افریده نشده است، بلکه هدف وغرضی خاص برای خلقت او در نظر گرفته شده که همان رسیدن انسان به کمال یعنی لقای الهی است که از راه یقین وعبودیت همه جانبه حاصل می گردد.

↑صفحه ۲۹↑

در علم کلام به اثبات رسیده که لطف بر خداوند واجب است. لذا از باب لطف باید خداوند هر امری را که در راستای اهداف خلقت است ایجاد کرده وموانع ان را نیز برطرف سازد. با مراجعه تاریخ گذشته پی می بریم که تاکنون این هدف عمومی در سطح کلّ جامعه بشری تحقق نیافته است. لذا به این نتیجه می رسیم که: به جهت تحقق هدف کلّی خلقت لازم است خداوند با زمینه سازی خاص که همان تشکیل حکومت عدل جهانی توحیدی است مردم را در پیاده کردن این هدف عمومی یاری دهد.
آیا واقعیت های تاریخی می تواند ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟
با مراجعه به تاریخ گذشته وحال پی می بریم که بشر در طول تاریخ خود گرفتار انواع عذاب ها وشقاوت ها وقتل وغارت ها بوده است، خصوصا انسان های موحّد که به جرم پاسداری از حق وحقیقت وتوحید، انواع عذاب ها را به جان خریده اند.
قران کریم در رابطه با قضیه اصحاب اخدود که خندق بزرگی حفر کردند ودر ان اتشی بس عظیم فراهم اوردند تا مؤمنان وموحدان را در ان زنده زنده بسوزانند سخن به میان اورده است.(۱۳)
در صفحه ای از تاریخ می خوانیم فرعون مصر به مجرد دیدن رؤیایی در خواب چه جنایاتی در طول عمر خود انجام داد تا وجودش از گزند بلیات محفوظ بماند.
باز در صفحه ای دیگر از تاریخ جنایات شخصی دیگر به نام (حجاج بن یوسف سقفی) را مشاهده می نماییم که در مدّت بیست سال حکومت بر عراق، چه جنایات هولناکی را انجام داد.(۱۴)

-----------------

(۱۳) سوره بروج، ایه ۸-۱.
(۱۴) مروج الذهب، ج ۳، ص ۱۶۶و۱۶۷.

↑صفحه ۳۰↑

در جنگ جهانی اوّل چه انسان های بی گناهی به قتل رسیدند که بنابر امار رسمی تنها تعداد کشته شدگان این جنگ به بیست ودو میلیون نفر رسید. پس از مدت کوتاهی اتش جنگ جهانی دوم شعله ور شد وبا کمال تاسّف اتش ان دامان هفتاد میلیون انسان را گرفت وبه کام مرگ فرو برد.
در جریان اشغال الجزایر بیش از دو میلیون مسلمان توسط فرانسوی ها به شهادت رسیدند. در جنگ ویتنام نیز صدها هزار نفر از مردم بی گناه توسط امریکایی ها قتل عام شدند.
ودر نیم قرن گذشته مشاهده می کنیم که ملت فلسطین در زیر چکمه های اسرائیل غاصب صدها هزار کشته وزخمی واواره از خود به جای گذاشته است.
حال با تامّلی نسبت به اینده بشر وخصومت هایی که میان ملّت های مختلف پدید آمده وخصوصا با در نظر گرفتن تسلیحات کشتار جمعی که کشورها برای نابودی یکدیگر فراهم اورده اند که می تواند ده ها بار کره زمین را به نابودی بکشاند، وبالاخص با طرح برخورد تمدن ها که از سوی برخی از روشنفکران امریکایی همچون (ساموئل هانتینگتون) داده شده وامروز، سیاست مداران امریکایی ان را دنبال می کنند، در می یابیم که چه خطر عظیمی جامعه بشری را تهدید می کند. حال آیا بشر، امیدی به اینده زندگی خود دارد؟ راه حل چیست؟
آیا بشر خود می تواند با طرح برنامه ای که ضمانت اجرایی نیز داشته باشد صلاح وسعادت را بر کلّ عالم حکم فرما سازد؟ قطعا این چنین نیست ولذا تاکنون نتوانسته است چنین کاری بکند وبعدها نیز به تنهایی نمی تواند چنین کاری را انجام دهد. لذا ضرورت اقتضا می کند که مصلحی غیبی از جانب خداوند متعال برای هدایت ونجات بشر ظهور کرده ومردم را از این بلاها نجات بخشد واو کسی غیر از مهدی موعود (علیه السلام) نیست.

↑صفحه ۳۱↑

آیا بشر احتیاج به امداد غیبی دارد؟
برخی معتقدند که بشر با پیشرفت علمی وتکنیک وتمدنی که در ظاهر پیدا کرده احتیاج به امدادهای غیبی ندارد.
ولی جواب این است که: منشا انحرافات بشر تنها نادانی نیست تا با پیشرفت علم وتکنیک، انحرافات برطرف شود، بلکه عوامل دیگری نیز منشا انحرافات بشر است که نه تنها در بشر امروزی باقی مانده بلکه بیشتر نیز شده است. این عوامل عبارتند از: غرایز وتمایلات مهار نشده، شهوت وغضب، افزون طلبی، جاه طلبی، لذت طلبی وبالاخره نفس پرستی ونفع پرستی که همه اینها در بشر امروز موجود است. علم در امروز به صورت بزرگ ترین دشمن بشر در آمده است. علم گرچه چراغ روشنایی است ولی استفاده از ان بستگی به موارد استعمال ان دارد. علم ابزاری برای هدف است نه تشخیص دهنده هدف.
ویل دورانت می گوید: (ما از نظر ماشین توانگر شده ایم واز نظر مقاصد فقیر).(۱۵) انسان عصر علم با انسان ما قبل این عصر در اینکه اسیر وبنده خشم وشهوت خویش است هیچ فرقی نکرده است. علم نتوانسته است ازادی از هوای نفس را به او بدهد. علم نتوانسته است ماهیت هیتلرها را تغییر دهد، بلکه علم دست انها را درازتر کرده وشمشیر را تبدیل به بمب اتم کرده است.
راسل می گوید: (زمان حاضر زمانی است که در ان حسّ حیرت توام با ضعف وناتوانی همه را فرا گرفته است. می بینیم به طرف جنگی پیش می رویم که تقریبا هیچ کس خواهان ان نیست. جنگی که همه می دانیم قسمت اعظم نوع بشر را به دیار نیستی خواهد فرستاد...).(۱۶)

-----------------

(۱۵) لذات فلسفه، بخش دعوت.
(۱۶) امیدهای نو، ص ۲.

↑صفحه ۳۲↑

اگر انسان بر اساس علل مادّی وظاهری قضاوت کند پی می برد که این بدبینی ها بجاست، فقط یک ایمان معنوی وایمان به امدادهای غیبی لازم است که این بدبینی ها را زایل وتبدیل به خوش بینی کند ومعتقد باشد که سعادت بشریت، رفاه وکمال او، زندگی انسانی ومقرون به عدل وازادی وامن وخوشی بشر در اینده است وانتظار بشر را می کشد.
اری شخص تربیت شده در مکتب الهی می گوید: ممکن نیست که جهان به دست چند نفر دیوانه ویران شود. او می گوید: درست است که جهان بر سر پیچ خطر قرار گرفته است، ولی خداوند همان طور که در گذشته - البته در شعاع کمتری - این معجزه را نشان داده وبر سر پیچ خطر، بشر را یاری کرده واز استین غیب، مصلح ومنجی رسانده است، در این شرایط نیز چنان خواهد کرد که عقل ها در حیرت فرو رود....
شهید مطهری (رحمه الله) می فرماید: (... این اندیشه، بیش از هر چیز، مشتمل بر عنصر خوش بینی نسبت به جریان کلّی نظام طبیعت وسیر تکاملی تاریخ واطمینان به اینده وطرد عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشریت است...).(۱۷)
چرا در عصر انبیای گذشته حکومت عدل جهانی تحقق نیافته است؟
این سؤال گاهی به طریق دیگری نیز مطرح می شود که چرا حکومت عدل جهانی در پایان تاریخ واخر الزمان اجرا می گردد؟ آیا این امر اتفاقی است یا اینکه وجه ودلیلی دارد؟ می گوییم: تکامل فرد ودر نتیجه ایجاد مجتمع کامل ونیز دولت وحکومت عدل در جامعه با دو عامل اساسی تحقق پذیر است:

-----------------

(۱۷) قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام)، ص ۷-۵.

↑صفحه ۳۳↑

۱ - عامل خارجی: به این معنا که هر فرد از افراد جامعه، معنای عدل وکمالی را که هدف خلقت در اوست بداند ونیز راهی را برای رسیدن به ان بیابد، واز انجا که فهم بشر قاصر از درک این امور است لذا بشر در طول تاریخ محتاج به انبیا برای هدایت ورسیدن به اهداف خود بوده است.
۲ - عامل داخلی: که همان شعور بشر به این مسئولیت وهدف بزرگ است. لذا برای رسیدن به هدف، تحقق این عامل داخلی در وجود انسان لازم است. این شعور به مسئولیت تحقق نمی یابد مگر به اینکه:
الف. عقل، اهمیت اطاعت خداوند وخضوع وخشوع نسبت به او را درک کند.
ب. بداند که اطاعت خدا ضامن حقیقی برای سعادت خود وجامعه وایجاد عدل مطلق در جامعه خواهد بود.
ج. حقیقت عدل وقسط واثار وبرکات ان را بداند.
این عامل داخلی با انواعش از چند طریق قابل پیاده شدن است:
۱ - اینکه این ایمان واخلاص در افراد جامعه به صورت معجزه تحقق یابد.
این احتمال با قانون معجزات منافات دارد، زیرا معجزه طریق انحصاری است، در حالی که برای رسیدن به نتیجه وهدف راه های دیگر غیر از طریق معجزه وجود دارد. ونیز با اختیار انسان - که کمال او در گرو ان است - منافات دارد.
۲ - بشر بدون جبر وبا تجربه وارشاد به سطحی عالی از فهم وشعور برسد تا بتواند ان هدف عالی را با رهبری الهی پیاده کند.
با ملاحظه حالات وخصوصیات بشر پی می بریم که هنوز انسان به ان سطح عالی از فهم وشعور برای رسیدن به این هدف کامل نرسیده است، زیرا بشر از ابتدای خلقت، دو شرط اساسی از شرایط تطبیق عدل کامل را نداشته است:
الف. شناخت عدل به صورت کامل.
ب. امادگی برای فداکاری در راه تطبیق وپیاده کردن عدالت بعد از شناخت ان.

↑صفحه ۳۴↑

اگر بر فرض، بشر شرط اوّل را دارا باشد، هنوز امادگی کامل برای شرط دوّم را پیدا نکرده است. ولذا حتی در عصر صحابه رسول اکرم که ان را بهترین عصر می دانند ان حضرت مشکلاتی با صحابه در زمینه فداکاری انان در راه اسلام داشته است.
خداوند متعال در اعتراض به جماعتی از صحابه می فرماید: (یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا ما لَکُمْ اذا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ الله اثّاقَلْتُمْ الَی الارْضِ ارَضِیتُمْ بِالحَیاةِ الدُّنْیا مِنَ الاخِرَةِ فَما مَتاعُ الحَیاةِ الدُّنْیا فِی الاخِرَةِ الّا قَلِیلٌ)؛(۱۸) (ای کسانی که ایمان اورده اید! چرا هنگامی که به شما گفته می شود: به سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید بر زمین سنگینی می کنید [وسستی به خرج می دهید]؟! آیا به زندگی دنیا به جای اخرت راضی شده اید؟! با اینکه متاع زندگی دنیا، در برابر اخرت، جز اندکی نیست).
حال به این نتیجه می رسیم که بشر تاکنون به شروط اساسی برای تشکیل حکومت جهانی دست نیافته وزمینه را برای ظهور فراهم نساخته است.
سید رضا صدر (رحمه الله) می گوید: (روزی خواهد رسید که بشر قابلیت پیدا کند که دادگستری توانا وبینا بر او حکومت کند وقابلیت پیدا کردن بشر برای چنین حکومت عبارت است از تکامل او. بشر تکامل نیافته شایستگی ولیاقت حکومت عدل را ندارد وان را نمی پذیرد، واگر با جبر وزور بر او تحمیل شود نقض غرض خواهد بود. جبر وزور ظلم است وظلم نردبان عدل نخواهد بود. عدلی که به وسیله ظلم برقرار شود عدل نیست، هر چند نام عدل بر ان گذارند. بشر تکامل نیافته حاکم عدل را نمی پسندد ودوست می دارد که او برکنار شود. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: (این مردم از من ملول شده اند ومن هم از انها ملول هستم)، سپس در حقّ انها نفرینی کرده، فرمود: (خدآیا مرا از اینها بگیر). حکومت عدل بایستی با رضایت خلق برقرار شود، وان وقتی است که بشر خواستار ان باشد. بشر وقتی خواستار حکومت عدل می شود که خوی حیوانی تحت فرمان خوی انسانی او قرار گیرد).(۱۹)

-----------------

(۱۸) سوره توبه، ایه ۳۸.
(۱۹) راه مهدی (علیه السلام)، ص ۵۴.

↑صفحه ۳۵↑

در روایات نیز به جهتی دیگر اشاره شده است.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (دولتنا اخر الدول ولن یبقی اهل البیت لهم دولة الّا ملکوا قبلنا لئلّا یقولوا اذا راوا سیرتنا اذا ملکنا سرنا مثل سیرة هؤلاء وهو قول الله (عزَّ وجلَّ): وَالعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ)؛(۲۰) (دولت وحکومت ما اخرین دولت ها وحکومت هاست. حکومت برای هیچ اهل بیتی باقی نمی ماند مگر اینکه قبل از ما به حکومت رسیده وان را به نهایت رسانده است، به جهت انکه هر گاه سیره ما را در حکومت مشاهده کردند نگویند: اگر ما نیز مالک وعهده دار حکومت بودیم این چنین حکومت می کردیم. اشاره به این معناست قول خداوند متعال که می فرماید: (وعاقبت برای پرهیزگاران است)).
چه ضرورتی در تحقق حکومت عدل جهانی در این دنیا است؟
برخی بعد از اعتقاد به ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی می گویند: چه ضرورتی برای تشکیل این عدالت در سطح گسترده در این دنیاست، اگر در عالم اخرت این عدالت در سطح گسترده پیاده شود - که حتما هم چنین خواهد بود - غرض وهدف خلقت تامین خواهد شد؟
در پاسخ این اشکال می گوییم:
۱ - از انجا که هدف از خلقت، عبادت ورسیدن به یقین ولقای خداوند معرفی شده است، لذا باید این حکومت در روی زمین وقبل از انقضای دنیا پیاده شود تا هدف غایی خلقت در برهه ای از زمان پیاده شود.
۲ - بشر مخلوق در این دنیا گرایش فطری به این نوع حکومت دارد، لذا باید برای او در این عالم با مقدماتش فراهم گردد.

-----------------

(۲۰) الغیبة، طوسی، ص ۴۷۲؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۲، ح ۵۸.

↑صفحه ۳۶↑

۳ - از انجا که قسر دائم واکثری محال است، لذا انسان در این عالم طبیعت باید روزی را به خود ببیند که ظلم وتعدی از بین رفته وعدالت وانسانیت جای ان را در سطح گسترده گرفته است.
۴ - تکامل انسان در این دنیا برای او ارزشمند است نه در عالمی دیگر، واز انجا که انسان طبیعتا وفطرتا کمال خواه وکمال جو است باید زمینه لازم برای سیر کمالی او در سطح گسترده در این عالم فراهم گردد، که در عصر ظهور مهدی (علیه السلام) این خواسته عملی خواهد شد.
با توجه به علم وعقل وتجربه چه نیازی به امام است؟
ممکن است افرادی خیال کنند که در عصر علم ودانش، بشر چه نیازی به امام دارد؟ بشریت روز به روز مستقل تر وکامل تر می شود وطبعا نیازمندی اش به کمک های غیبی کمتر می گردد، عقل وعلم تدریجا این خلاها را پر می کنند....
پاسخ: قطعا خطراتی که در عصر علم وتکنیک برای بشریت است به مراتب از خطرهای عصرهای پیشین بیشتر است. اشتباه است که خیال کنیم منشا انحرافات بشر همیشه نادانی بوده است. انحرافات بشر بیشتر از ناحیه غرایز وتمایلات مهار نشده است، از ناحیه شهوت وغضب است. از ناحیه افزون طلبی، جاه طلبی، برتری طلبی، لذت طلبی وبالاخره نفس پرستی ونفع پرستی است. آیا در پرتو علم همه اینها اصلاح شده وروح عدالت وتقوا ورضا به حقّ خود وحد خود وعفاف وراستی ودرستی جایگزین ان شده است؟ یا کار کاملا برعکس است.
علم امروزه به صورت بزرگ ترین دشمن بشر درآمده است. چرا چنین شده است؟ جوابش این است که علم چراغ است، روشنایی است. استفاده از ان بستگی

↑صفحه ۳۷↑

دارد که بشر این چراغ را در چه مواردی وبرای چه هدفی به کار برد. بشر از علم همچون ابزاری برای هدف های خویش استفاده می کند، امّا هدف بشر چیست وچه باید باشد، علم قادر به بیان ان نیست! این کار دین است. علم، همه چیز را تحت تسلّط خود قرار می دهد مگر انسان وغرایز او را.
ویل دورانت درباره انسان عصر ماشین می گوید: (ما از نظر ماشین توانگر شده ایم واز نظر مقاصد فقیر).(۲۱) انسان عصر علم ودانش با انسان ما قبل این عصر در اینکه اسیر وبنده خشم وشهوت خویش است هیچ فرقی نکرده است. علم نتوانسته است ازادی از هوای نفس را به او بدهد. علم نتوانسته است....

-----------------

(۲۱) لذات فلسفه، بخش دعوت.

↑صفحه ۳۸↑

جهانی شدن

↑صفحه ۳۹↑

جهانی شدن به چه معنایی است؟
به نظر می رسد با همه تعاریفی که از جهانی شدن ارائه شده، تاکنون تعریف روشن وجامعی از ان ارائه نشده است. زیرا اوّلا: این پدیده هنوز به حدّ تکامل نهایی خود نرسیده است. ثانیا: هر کسی در مقام تعریف، بُعدی از ابعاد ان را بازگو کرده است.
در عین حال به برخی از تعاریف اشاره می کنیم:
۱ - برخی جهانی شدن را فرایندی اجتماعی می دانند که در ان قید وبندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی وفرهنگی سایه افکنده است از بین می رود.(۲۲)
۲ - برخی دیگر جهانی شدن را به معنای تشدید روابط اجتماعی در سرتاسر جهان می دانند که مکان های دور از هم را چنان به هم مرتبط می سازد که اتفاقات هر محل، زاده حوادثی است که کیلومترها دورتر به وقوع می پیوندد.(۲۳)
۳ - هاروی، جهانی شدن را در بردارنده دو مفهوم فشردگی زمان ومکان وکاهش فاصله ها تلقّی می کند.(۲۴)

-----------------

(۲۲) کشورهای در حال توسعه وسازمان جهانی تجارت.
(۲۳) فصلنامه پژوهش وسنجش، شماره ۲۵، ص ۱۲۳.
(۲۴) جامعه شناسی سیاسی معاصر.

↑صفحه ۴۱↑

ریشه های تاریخی جهانی شدن از چه زمانی است؟
ریشه های تاریخی جهانی شدن را می توان به عمق تاریخ بشر مربوط دانست. طبق نظر جامعه شناسان وباستان شناسان، زندگی بشر از زندگی های محدود خانوادگی وانفرادی در جنگل ها وغارها وپناهگاه ها شروع شده وبه تدریج به جمعیت های عشیره ای وقبیله ای واجتماعات محدود در کنار چشمه ها ورودخانه ها تبدیل شده، بعدا تبدیل به روستاها وواحدهای کوچک شده اند وسپس شهرها تشکیل شده واز شهرها به تدریج کشورها ودولت ها پدید آمده اند. بنابراین، در مجموع، زندگی بشر به سوی جهانی شدن در حرکت است. یعنی هر چه که به پیش می رویم تفرقه ها کم وتجمع ها زیاد می شود. البته این حرکت در قرون اخیر سرعت بیشتر به خود گرفته است، وبا بهره گیری از وسایل جدید ارتباط جمعی حرکت به سوی جهانی شدن شتاب بیشتری خواهد گرفت.
غربی ها از جهانی شدن چه اهدافی را دنبال می کنند؟
به نظر می رسد با سه وجه مهم واساسی وگاهی متمایز از هم روبه رو هستیم که به اشتباه یا تسامح به هر سه عنوان (جهانی شدن) اطلاق می گردد:
۱ - فرایند طبیعی وتدریجی جهانی شدن.
۲ - جهانی سازی غربی.
۳ - جهانی سازی امریکایی.
(جهانی شدن) گر چه یک روند وحرکت تدریجی، طبیعی وتکاملی را طی کرده ودر عصر جدید به مراحل بالایی از بالندگی وشکوفایی علمی، اقتصادی

↑صفحه ۴۲↑

وتکنولوژی دست یافته است، ولی همین روند طبیعی در حرکت رو به رشد وتکاملی خود شاهد دست اندازی ودخل وتصرّف قدرت های اقتصادی وسیاسی بزرگ بوده ودر بعضی موارد در خدمت منافع وامال انها قرار گرفته است، که از ان به (جهانی کردن) تعبیر می شود. به عبارت روشن تر قدرت های پیشرفته غربی وصاحبان شرکت های بزرگ اقتصادی وتجاری و... این روند را در خدمت منافع خود گرفته وبه نوعی خود را بر این فرایند طبیعی تحمیل کرده وحتی در مسیر حرکت ان انحراف ایجاد کرده اند.
پروژه (جهانی سازی) امریکایی دقیقا همان امریکایی سازی وتحت سلطه قرار دادن کلّ جهان از سوی امریکا است وامری کاملا متمایز با روند (جهانی شدن) است. پس در حقیقت بین (جهانی شدن طبیعی) و(جهانی کردن غربی) با (جهانی سازی امریکایی) فرق فاحشی است. (جهانی کردن اقتصاد) به دنبال تحوّل عمیق سرمایه داری وحاکمیت نظام سلطه ومبادله نامتوازن صورت می پذیرد. این پروژه، اوج پیروزی سرمایه داری جهانی وحاکم شدن رقابت بی قید وشرط در سراسر جهان است.
(جهانی سازی امریکایی) در زمینه نظامی، سیاسی وحتّی اقتصادی پروژه ای است که ناشی از سیاست ها واستراتژی های کلان ایالات متحده امریکا است. به عبارت دیگر جهانی سازی همان امریکایی سازی است.
جهانی شدن چه جنبه های منفی دارد؟
(جهانی شدن) به رغم انکه یک روند وحرکت تدریجی، طبیعی وتکاملی را طی کرده ودر عصر جدید به مراحل بالایی از بالندگی وشکوفایی علمی، اقتصادی

↑صفحه ۴۳↑

وتکنولوژی دست یافته است، ولی در عین حال اثار منفی نیز در پی داشته است، که می توان به برخی از انها اشاره کرد:
۱ - نبود رهبری واحد وتاثیرگذار در عرصه بین الملل وفزونی رقابت ها وستیزه جویی ها.
۲ - ترویج فساد، بی بند وباری، فحشا وفرهنگ منحط غربی واز بین رفتن اموزه های اخلاقی ومعنوی در پرتو این فرایند.
۳ - به وجود امدن نابرابری های اقتصادی در برخی از کشورها.
۴ - افزوده شدن بر معضل بیکاری به جهت رشد سریع فنّ اوری ومکانیکی شدن بسیاری از امور زندگی.
۵ - جهانی شدن جرایم وخلاف ها از قبیل قاچاق مواد مخدّر، قاچاق زنان وکودکان و... ونیز شیوع بیماری هایی از قبیل ایدز و....
۶ - تسلّط فرهنگ غربی بر دیگر فرهنگ ها به شکل تلاش برای مسخ کردن هویت فرهنگی ملّت های دیگر ومطرح کردن فرهنگ غربی به عنوان جایگزین.
آیا در منابع دینی به جهانی شدن اشاره شده است؟
در قران کریم وروایات اسلامی به موضوع (جهانی شدن وجهانی سازی) اشاره شده است، هر چند معنا ومفهومی را که اسلام از این دو واژه ارائه می دهد با معنا ومفهوم غربی وغیر اسلامی ان متفاوت است. ولی در عین حال اگر (جهانی شدن) به صورت طبیعی خود پیش برود می تواند زمینه ساز حکومت جهانی باشد که اسلام ان را معرفی کرده است.

↑صفحه ۴۴↑

اینک به برخی از ایات وروایات در این باره اشاره می کنیم:
۱ – (وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ انَّ الْارْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ)؛(۲۵) (وما بعد از تورات، در زبور داوود هم نوشتیم که حتما بندگان نیکوکار من ملک زمین را وارث ومتصّرف خواهند شد).
۲ – (وَعَدَ الله الَّذِینَ امَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الارْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلِیمَکِنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَلِیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْنا...)؛(۲۶) (خداوند به کسانی از شما که ایمان اورده وکارهای شایسته انجام داده اند وعده می دهد که قطعا انان را حکمران روی زمین خواهد کرد همان گونه که به پیشینیان انها خلافت روی زمین را بخشید ودین وایینی را که برای انان پسندیده پا برجا وریشه دار خواهد ساخت وترسشان را به امنیت وارامش مبدّل می کند...).
۳ – (هَوَ الَّذِی ارْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدِینِ الحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ)؛(۲۷) (او کسی است که رسول خود را با هدایت ودین حق فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد هرچند مشرکان کراهت داشته باشند).
در روایت آمده که حضرت علی (علیه السلام) هنگام تلاوت این ایه از یاران خود پرسید: آیا این پیروزی حاصل شده است؟ گفتند: اری. حضرت فرمود: (نه، سوگند به کسی که جانم به دست اوست، این پیروزی اشکار نمی شود مگر زمانی که هیچ ابادی روی زمین نماند مگر انکه صبح وشام بانگ لا اله الا الله از ان به گوش رسد).(۲۸)
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (همانا این پیروزی به هنگام قیام مهدی از ال محمّد (علیهم السلام) خواهد بود، ان چنان که هیچ کس در جهان باقی نمی ماند مگر انکه اقرار به رسالت محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) خواهد کرد).

-----------------

(۲۵) سوره انبیاء، ایه ۱۰۵.
(۲۶) سوره نور، ایه ۵۵.
(۲۷) سوره صف، ایه ۹.
(۲۸) مجمع البیان، ذیل ایه.

↑صفحه ۴۵↑

جهانی شدن وجهانی سازی که اسلام معرفی می کند چه امتیازاتی دارد؟
همان گونه که اشاره شد، جهانی شدن وجهانی سازی وجهانی کردن که اسلام معرفی می کند با انچه دیگران به تصویر کشیده ودرصدد پیاده کردن ان هستند فرق اساسی دارد. انچه را که اسلام تصویر می کند از امتیازات خاصی برخوردار است که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - حکومت واحد جهانی اسلامی، تحت رهبری افراد صالح ووارسته وشخصیت های برجسته دینی که معصوم از خطا وتالی تلو معصومند اداره می شود، وقانون خدا در ان جامعه حاکم است، ولی حکومت واحد جهانی پیشنهادی غرب، تحت نظر واشراف قدرتمندان وزورمداران وستمگران است.
۲ - از دید اسلام، محور تمام امور در جامعه، خدا واحکام اوست، ولی در جهانی شدن وجهانی سازی غرب، محور، قوانین موضوعه بشری است.
۳ - حکومت جهانی امام مهدی (علیه السلام) بر محور توسعه اخلاقی، اجتماعی، امنیتی استوار است، در حالی که در حکومت جهانی غرب، معنویت هیچ جایگاهی ندارد.
۴ - توسعه علمی از ویژگی های حکومت جهانی امام مهدی (علیه السلام) است،(۲۹) در حالی که در عصر جهانی شدن غربی، دانش پیشرفته در انحصار کشورهای خاصی است که این کشورها از انتقال ان به کشورهای دیگر جلوگیری می کنند.
۵ - حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) حکومتی است مبتنی بر اموزه های حیاتی ودینی، در حالی که جهانی شدن، پیامد وحاصل اگاهانه ونااگاهانه پیشرفت های سیاسی، اقتصادی، فن اوری، در ارتباط با نظام سرمایه داری وسلطه طلبی است.

-----------------

(۲۹) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶.

↑صفحه ۴۶↑

۶ - حکومت واحد جهانی مهدی (علیه السلام) ولایی است ومشروعیت خود را از خدا دارد که از ناحیه مردم نیز مورد پذیرش است، در حالی که جهانی شدن، مشروعیت حکومت جهانی را از ناحیه مردم می داند، ان هم با هزاران فریب کاری که در گرفتن ارای مردم به کار می گیرد.
۷ - حکومت واحد جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) بر مبنای حاکمیت عقل است، زیرا عقل انسان ها در عصر ظهور به کمال می رسد، در حالی که حکومت، بر اساس جهانی شدن، بر مبنای هواهای نفسانی وتمایلات حیوانی شکل می گیرد.
از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمود: (اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤوس العباد فجمع بها عقولهم وکملت بها احلامهم)؛(۳۰) (هنگامی که قائم ما قیام کند دستش را بر سر مردم می گذارد وعقول انها را کامل وافکارشان را پرورش داده وتکمیل می کند).
۸ - در حکومت واحد جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) به خاطر توسعه ای که در دانش وعقل بشر پیدا می شود، تمامی ظرفیت های اقتصادی طبیعت کشف می شود وسرمایه به حد وفور در اختیار مردم قرار می گیرد وسیستم توزیع نیز درست عمل می کند...(۳۱) در حالی که در نظام های اقتصادی حاکم بر جهان، شکاف های اقتصادی وحشتناکی وجود دارد.
۹ - طبق کلام امیر المؤمنین (علیه السلام) در حکومت واحد جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) مؤمنان به دور او اجتماع می کنند واز افراد فاسق وفاجر وکافر در ان حکومت اثری نیست،(۳۲) در حالی که در جهانی سازی غربی، مؤمنان واقعی جایگاهی ندارند واطراف حاکمان وقدرتمندان را افراد هواپرست ولاابالی گرفته اند.

-----------------

(۳۰) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۸، ح ۴۷. واصول کافی، ج ۱ کتاب العقل والجهل ح ۲۱.
(۳۱) منتخب الاثر، ص ۴۸۲؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۸، ح ۸۳.
(۳۲) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۲.

↑صفحه ۴۷↑

۱۰ - در حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) ستمگران وطاغوتیان وکارگزاران بد کیفر می شوند،(۳۳) زیرا حکومت حضرت بر اساس عدل وقسط اداره می شود، ولی در عصر (جهانی سازی وجهانی شدن) درست قضیه به عکس است، به جنایتکاران لقب (مصلح) می دهند، وعدالت خواهان را (تروریست) می نامند.
۱۱ - پدیده جهانی، هر چند به سرعت در حال گسترش وپیشروی در عرصه های مختلف جهانی است، ولی در عین حال امری مبهم، نارسا وپیچیده است. ژان ماری گینو در این باره می گوید: (وضعیت اجتماعات انسانی در تجربه جهانی شدن، با وضعیت شخص نابینایی قابل مقایسه است که ناگهان بینایی اش را به دست می اورد... رویارویی بی واسطه فرد با جهانی شدن دنیا سکر اور است...).(۳۴) در حالی که تصویر حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) به روشنی در روایات واحادیث بیان شده وویژگی ها وساختار کارامد وجامع نگری این حکومت، با دقّت هر چه تمام تر، ترسیم وتبیین گشته است وهیچ گونه ابهام وکاستی در ان وجود ندارد.
۱۲ - جهانی سازی غربی در حقیقت باعث تسلّط غرب وامریکا در عرصه های سیاسی واقتصادی است وبه دنبال خود ناامنی ورفتارهای خصمانه به همراه دارد. چیزی که هیچ ملّتی حاضر به پذیرش ان نیست، در حالی که اساس وبرنامه اصلی حضرت مهدی (علیه السلام) گسترش وبرقراری صلح وامنیت واسایش وریشه کنی ظلم وستم، جنگ وخونریزی از جهان است. همان گونه که قران می فرماید، ترس مردم به امنیت واسایش مبدّل خواهد شد: (وَلَیبَدِلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْنا).(۳۵)
۱۳ - جهانی شدن از نظر فرهنگی واجتماعی، ادعای نزدیکی فرهنگ ها وجوامع را دارد، امّا روشن است که - بر خلاف نظر مدعیان غربی - در جهان اینده یکپارچگی

-----------------

(۳۳) نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸.
(۳۴) اینده ازادی، ص ۱۷.
(۳۵) سوره نور، ایه ۵۵.

↑صفحه ۴۸↑

به وجود نخواهد امد، وپس از تقابلی بنیادین، تمدن ها وفرهنگ هایی نوین سر برکشیده وچهره جهان را متحول خواهند ساخت. ودر نتیجه برخورد وتضادّ تمدن ها وفرهنگ ها جهان را ابستن التهاب، تنش وناامنی می کند، در حالی که در عصر ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) نشانی از اختلاف وکشمکش فرهنگی وسیاسی وحتّی سلطه جویی تمدّن ها وفرهنگ ها نخواهد بود، ومردم با گزینش وانتخاب خود، ایین وفرهنگ واحدی را پذیرا خواهند شد ودر سایه ان با ارامش واسودگی خاطر زندگی خواهند کرد.

↑صفحه ۴۹↑

نجات بخشی تطبیقی

↑صفحه ۵۱↑

آیا تاریخ بی هدف است؟
اسوالد اشپنگلر متفکّر المانی وصاحب اثر معروف (انحطاط تمدن غرب) تاریخ را همچون موجود زنده ای فرض می کند، واز تاریخ تفسیری ادواری دارد. از نظر وی هر دوره تاریخی حدود هزار سال است که با مرگ محتوم او دوره بعدی جایگزین ان می شود....
مطابق نظر او سیر تاریخ روند تکاملی ندارد، بلکه تاریخ مجموعه ای از تمدن هاست که هر کدام پس از طلوع وطی مراحلی غروب خواهند کرد وان گاه تمدّنی دیگر طلوع وپس از طی زمان به غروب خواهد گرایید، واین دور باطل همواره ادامه دارد. در واقع از دیدگاه او تاریخ جهان تصویری از تکوین وپیشرفت پایان ناپذیر حیات ومرگ تمدن هاست.(۳۶)
از اشپنگلر سؤال می کنیم: دوره جدید از تاریخ آیا مثل دوره قبل است در فرهنگ وتمدن، ویا از ماقبل منحطتر است ویا کامل تر.
اگر مثل دوره قبل است، دوره جدید ادامه همان دوره قبل است، ودر حقیقت دوره جدیدی وجود ندارد. واگر منحطتر است که این خلاف واقع است. واگر

-----------------

(۳۶) ر.ک: انحطاط تمدّن غرب، اسوالد اشپنگلر.

↑صفحه ۵۳↑

کامل تر است سؤال می کنیم که این کمال از درون او برخاسته است ویا از بیرون وعوامل خارجی در ان دخیل بوده است. اگر از درون ان برخاسته که همان نظر صحیح در باب تکامل تاریخ است. واگر از برون وخارج به تکامل رسیده است این همان نظریه مادّیت تاریخ است.
از طرفی دیگر این نظریه بر خلاف واقعیت خارجی است؛ زیرا نوع بشر در تکامل معنوی ومادی است ودر هر عصری از تجربیات عصر دیگر بهره گرفته وبر ان می افزاید وبه جلو می رود.
مادیون چه نظری راجع به پایان تاریخ دارند؟
از مادّیون چهار طرح ونظریه درباره اینده ای درخشان از تاریخ بشریت رسیده است که هر کدام با هدف رسیدن به سعادت بشر ترسیم شده است:
۱ - تصویر اینده ای درخشان برای جامعه بشری از زاویه علم تکنیک جدید.
۲ - تصویر اینده ای درخشان از زاویه جعل قانون.
۳ - تصویر اینده ای درخشان با تک قطبی کردن عالم.
۴ - تصویر اینده ای درخشان از زاویه (مادیت تاریخی).
آیا بشر می تواند از راه تکنیک جدید به سعادت برسد؟
برخی معتقدند که تمدن مادی بشر تنها راه رسیدن جامعه به سعادت ورفاه است ولذا در اینده ای نه چندان دور با تجربیاتی که در این زمینه کسب کرده به مدینه فاضله وسعادت خود خواهد رسید.

↑صفحه ۵۴↑

پاسخ: در پیشرفت صنعتی وتکنیک بشر شکّی نیست، ولی این بدان معنا نیست که علم به تنهایی می تواند ضامن سعادت بشر وایجاد عدل وداد گردد. علم وتکنیک تنها جنبه مادّیت ومدنیت انسان را تامین می کند. لذا اگر در اختیار یک نظام عادل وقانون سالم قرار گیرد سعادت افرین است.
منشا انحرافات بشر نادانی در زمینه مادی نیست تا با تمدّن وتکنیک برطرف شود بلکه عوامل دیگر دارد از قبیل:
۱ - غرایز وتمایلات مهار نشده.
۲ - شهوت وغضب.
۳ - افزون طلبی.
۴ - جاه طلبی.
۵ - برتری طلبی.
۶ - لذت طلبی.
۷ - وبالاخره نفس پرستی ونفع پرستی که همه بشر امروز به ان مبتلایند: (حبّ الدنیا راس کلّ خطیئة). لذا علم، امروزه به صورت بزرگ ترین دشمن بشر درآمده است. علم چراغ روشنی است که استفاده از ان بستگی به موارد استعمال دارد. علم مانند چراغی است که روغن ان عقل است. علم ابزاری است برای هدف، نه تشخیص دهنده هدف.
ویل دورانت در مقدمه کتاب لذّات فلسفه درباره انسان عصر ماشین می گوید: (ما از نظر ماشین توانگر شده ایم واز نظر مقاصد فقیر).
لذا علم اگر در اختیار حکومت ظالم قرار گیرد اثار وخیمی دارد از ان جمله:
۱ - در راستای نابودی بشر گام بر می دارد.
۲ - تنها درصدد ایجاد رفاه طبقه مرفّه است.
۳ - علم بدون عدالت ضامن زوال ظلم وتعدی از بشر نیست.

↑صفحه ۵۵↑

آیا سیطره نهایی جهان با لیبرالیسم است؟
برخی از متفکرین غربی، اینده سیطره بر جهان را در اختیار لیبرالیسم یعنی ازادی همه جانبه بشر می دانند وتنها راه نجات را در این فرضیه خلاصه می کنند. لیبرالیسم گرچه انواع مختلفی دارد از قبیل فرهنگی، سیاسی واقتصادی ولی عمده نظر انها در ازادی به معنای اول دور می زند.
نظر فوکویاما درباره پایان تاریخ چیست؟
نظر فوکویاما، نویسنده معاصر ژاپنی الاصل امریکایی درباره پایان تاریخ، برگرفته از نظریه جریان حقیقی تاریخ هگل است. او می گوید:
الف. تاریخ دارای تکامل است.
ب. این تکامل هم معنوی وهم مادی است.
ج. با طی هر دو کمال، تاریخ به پایان می رسد.
د. کمال معنوی در سال ۱۸۰۶ در زمان شکست ناپلئون اتفاق افتاد.
ه. کمال مادی تاریخ به تاخیر افتاده ودوره کنونی که دوره لیبرالیسم است همان دوره پایان تاریخ هگل است که مایه سعادت بشر می باشد.(۳۷)
پاسخ:
۱ - این نظریه، بنیادگرایی حرکت های اسلامی را نادیده گرفته، که در این برهه از زمان ظهور کرده است.

-----------------

(۳۷) کاوش های نظری در سیاست خارجی، ص ۱۸۲.

↑صفحه ۵۶↑

۲ - این فکر نژادپرستی بر اساس این باور است که امریکا در سیاست خارجی وداخلی رمز وراز خوشبختی را کسب کرده است ومی خواهد ان را به سراسر جهان تعمیم دهد که این خیالی بیش نیست.
۳ - این استدلال بر اساس این است که بهترین ها کسانی اند که غالبند واین حرفی باطل است؛ زیرا چه بسا در تاریخ ظالمینی که غالب شدند.
تحلیل مارشال مک لوهان از سیطره لیبرالیسم چیست؟
او در پیش بینی اینده جهان وسیطره نهایی لیبرالیسم می گوید:
الف. انقلاب در عملیات واطلاعات سبب شده که افراد کره زمین به راحتی به یکدیگر دسترسی داشته باشند.
ب. این امر طبیعتا اقتضای تشکیل یک حکومت جهانی واحد را دارد.
ج. فرهنگ وساختار اجتماعی این دهکده جهانی حکومت خود را معین می کند.
د. تفکر لیبرالیسم بیش از هر فکر دیگری فرصت بسط وعرضه پیدا کرده است.
ه. با بسط تفکر غالب، فرهنگ ها وتفکرات مختلف به نحو طبیعی داخل فرهنگ غالب حلّ خواهند شد.
نتیجه: فرهنگ غالب در پایان تاریخ همان فرهنگ دموکراسی لیبرال است.(۳۸)
پاسخ: شکی در انقلاب عظیم اطلاعاتی نیست، ولی نکته اساسی در ان است که نظم وسعادت اجتماع بر اساس دسترسی افراد به یکدیگر حاصل نمی شود، بلکه دلایل وریشه های متعدد ومهم دیگری دارد.

-----------------

(۳۷) کاوش های نظری در سیاست خارجی، ص ۱۸۲.

↑صفحه ۵۷↑

لیبرالیسم نیز به خاطر نداشتن بعضی از نیازهای واقعی حکومت جهانی واحد، نمی تواند داعی پرچمدار این نوع حکومت باشد. این را تقریبا همه متفکران دنیا قبول دارند که اگر یک مکتبی بخواهد جامعیت داشته باشد پیش از هر چیز احتیاج به یک جهان بینی دارد که واقعیت جهان وانسان را ترسیم کند. واگر بخواهد دوام داشته باشد ومنطبق با حقایق خارجی حرکت کند باید در مرتبه اول، جهان وانسان را ان جوری که هست بشناسد وارزیابی درستی از ان داشته باشد.
مشکل مکتب لیبرالیسم همانند مارکسیسم این است که این دو مکتب با اصل فطرت انسان سازگار نبوده، بخش اصلی واساسی انسان را نادیده گرفته اند ومی خواهند از وسط شروع کنند.
امروز بحث کردن از اینکه غرب دچار اشکال واقعی است کار اسانی نیست، برای اینکه مظاهر قدرت وپیشرفت غربی ها چشم وگوش مردم را پر کرده است.
شاید در غرب موفق ترین ملت ها الان امریکا باشد که از لحاظ مادی از کشورهای دیگر پیشرفته تر است، آیا جامعه امریکا واقعا ایده ال است؟ جامعه امریکا وعموما جامعه غربی دارای اشکالات متعددی است که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - پوچ گرایی
نخستین مساله ای که کشورهای لیبرالیستی وحتی امریکا به ان معترفند احساس روحیه پوچی در جامعه امریکا است، یعنی اینها فکر می کنند: ما به کجا می رویم وبه دنبال چه هستیم؟ از این خورد وخواب چه حاصل خواهد شد؟ واین به جهت بی توجهی به زیرساخت های جامعه وعدم ارزیابی صحیح از انسان وبی توجهی به معنویات است.
۲ - بحران خانواده
خانواده که نخستین سلول اجتماعی می باشد، در غرب ضعیف ترین سلول پیکر جامعه بشری است. خانواده برای انها بی مفهوم است، انها روی فرد بیشتر حساب

↑صفحه ۵۸↑

می کنند تا خانواده، ولذا انهدام این سلول در جامعه غربی باعث ازدیاد فرزندهای نامشروع شده وارقام ان غیر قابل تصور است.
۳ - اعتیاد
به دلیل همان پوچی وبی هویتی در جامعه غربی، نسل جوان گرفتار اعتیاد بسیار شدیدی شده است. اگر اعتیاد به مشروبات الکلی را ضمیمه کنیم که از بدترین اعتیاد است، این رقم سرسام اور می شود. اعتیادها درحال بی خانمان کردن غرب است.
۴ - خشونت
روحیه خشونت وبی بند وباری نه تنها در جوانان بلکه در بچه ها هم بیداد می کند. هرروز خبرهای وحشتناکی از اعمال خشونت امیز در ان جوامع خصوصا امریکا مشاهده می کنیم، اگر ان حوادث به دنیا نشان داده شود به عمق مشکل انها پی خواهیم برد.
۵ - ناامنی
ناامنی خصوصا در امریکا به گونه ای است که در اکثر شهرهای بزرگ از اول شب، انسان هایی که کمی برای خود شخصیت قائلند در خیابان ها حاضر نمی شوند.
۶ - تبعیض
از لحاظ اجتماعی، در غرب خصوصا امریکا، مظاهر تبعیض نژادی بسیار فراوان است. اگر کسی کنار سیاه پوستان، سرخ پوستان، ومسلمانانی که از کشورهای مختلف به اروپا رفته اند بنشیند ودرد دل انها را بشنود، متوجه می شود که چه بلایی این کشورها را فراگرفته وچقدر الوده اند.
۷ - فقر
از لحاظ سطح برخورداری از نعمت ها وسطح استاندارد، در خصوص جامعه امریکا چنان که خودشان می گویند سیزده یا چهارده درصد مردم زیر خط فقر زندگی

↑صفحه ۵۹↑

می کنند. این رقم در یک جامعه ۲۵۰ میلیونی حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون نفر را در بر می گیرد که زیر خطّ فقر هستند، حال چطور این جامعه می تواند ایده ال باشد.
۸ - بی بند وباری جنسی
به دنبال تزلزل در خانواده وحالت پوچی وناامیدی که در اکثریت مردم، خصوصا جامعه امریکا دیده می شود، بی بند وباری جنسی که محصول ان، بچه های نامشروع است، زیاد به چشم می خورد که افتی فوق العاده کشنده برای غربی ها ودر راس انها امریکا است.
۹ - ابتذال رسانه ای
مشکل بسیار جدّی امریکا وغرب، رسانه های انهاست که متاسفانه کشورهای دیگر نیز از ان تقلید می کنند. الان رسانه های غربی بی بند وبار هستند. وضعیت به گونه ای است که همه احساس ناامنی می کنند ومی ترسند که مسائل خصوصی وشخصی شان به صورت شایعه، دروغ وجنگ های روانی افشا گردد وحریم شخصی انها شکسته شود.
۱۰ - سیستم اموزشی نا کارامد
سیستم اموزش انها که می خواهند ان را به همه جهان صادر کنند سیستمی نا کارامد است. بسیاری از کارهای مهم اینها را مهاجرانی با مزد کم انجام می دهند، واز انها مانند ماشین کار می کشند.
۱۱ - اقتصاد بیمار
از لحاظ اقتصادی فکر می شود که غرب بهشت دنیاست. امریکا مقروض ترین کشور دنیا است. بدهی های داخلی وخارجی فراوانی دارد که ارقام ان سرسام اور است، اما سیستم انها به گونه ای عمل می کند که این بدهکاری ها را می پوشاند.

↑صفحه ۶۰↑

۱۲ - وابستگی به بازارهای دنیا
صنعت در امریکا به گونه ای است که اگر بازار دنیا برایش ناامن شود، صنایع او از حرکت باز می ایستد.
حال با چنین وضعیتی در غرب به خصوص در امریکا که مظهر لیبرالیسم است چگونه می توان ان را الگو برای جهان دانست؟
نظر تافلر درباره پایان تاریخ چیست؟
الوین تافلر روزنامه نگار امریکایی صاحب کتاب (موج سوّم) در رابطه با پیش بینی پایان تاریخ وسیطره نهایی لیبرالیسم می گوید:
الف. امروز روزگار (ترین ها) است، پر بیننده ترین فیلم یعنی بهترین فیلم و....
ب. در قرن نوزدهم ونیمه اول قرن بیستم معیار برتری، قدرت سیاسی در صحنه جهانی بوده وبه تدریج جای خود را به توان اقتصادی داده که وضعیت امروز است ودر اینده نیز توان خود را به دانش می دهد، ولذا در اینده کشورهایی در صحنه جهانی صاحب قدرت خواهند بود که از توان بالایی در امر دانش واطلاعات دارند.
ج. غرب در اینده محور عمده قدرت تکنیک ودانش بشری است.
د. دموکراسی لیبرال با همه اشکالاتی که داشته بهترین راه ورسم زندگی اجتماعی است.
نتیجه: اینده جهان از ان لیبرالیسم غربی است.
پاسخ:
۱ - این نظریه پایان تاریخ نیست، بلکه تاریخ بعد است.
۲ - در مقدمه اول، ملاک برتر بودن هر چیز را خواست انسان می داند در حالی که

↑صفحه ۶۱↑

ملاک، حکم عقل ونقل است، نه حتّی مصالح زودگذر. خداوند متعال می فرماید: (عَسی انْ تَکْرَهُوا شَیئا وَهُوَ خَیرٌ لَکُمْ وَعَسی انْ تُحِبُّوا شَیئا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ)؛(۳۹) (چه بسا چیزی را کراهت دارید در حالی که خیر شما در ان است وچه بسا چیزی را دوست دارید که برای شما شرّ است).
۳ - او در مقدمه دوم خود توان نظامی را معیار قدرت سیاسی در صحنه جهانی می داند در حالی که سلطه سیاسی واستعمار مردم از طریق زورگویی جز اغتشاش وگسترش استبداد وظلم چیزی به ارمغان نمی اورد.
۴ - آیا رسیدن به محور عمده قدرت به هر قیمتی، با معیارهای عقلی وفطری وانسانی سازگاری دارد؟
۵ - وظیفه نظریه پرداز سیاسی گمانه زنی برای اینده تاریخ نیست، بلکه باید با در نظر گرفتن مصالح کلّ جامعه برای بشر برنامه ریزی کرده واینده بهتری را نوید دهد.
۶ - آیا نظام سرمایه داری برای جوامع خود خوشبختی به ارمغان اورده، یا نظام طبقاتی فاحش ایجاد کرده است؟
ولذا تافلر می گوید: (فهرست مشکلاتی که جامعه ما (غرب) با ان مواجه است تمامی ندارد).(۴۰)
دیدگاه هانتینگتون راجع به پایان تاریخ چیست؟
ساموئل هانتینگتون نظریه پرداز غربی در رابطه با پایان تاریخ می گوید:
الف. تقابل ودرگیری عمده بین ملّت ها وگروه ها در اینده، فرهنگ ها وتمدن های مختلف است نه ایدئولوژی واقتصاد.

-----------------

(۳۸) همان، ص ۲۷۱.
(۳۹) سوره بقره، ایه ۲۱۶.
(۴۰) به سوی تمدن جدید، الوین وهایدی تافلر، ص ۹۶و۹۷.

↑صفحه ۶۲↑

ب. تمدّن های زنده جهان هشت تمدن است: تمدن غرب، کنفوسیوسی، ژاپنی، اسلامی، هندو، اسلاو، ارتدکس وتمدن امریکای لاتین.
ج. برخورد تمدن ها اساسی است وتغییر ناپذیر.
د. خوداگاهی تمدّنی در حال افزایش است.
ه. رفتار غرب موجب رشد خوداگاهی تمدّنی دیگران گردیده است.
و. خصومت ۱۴۰۰ ساله اسلام وغرب در حال افزایش بوده وروابط میان تمدن اسلام وغرب ابستن حوادث خونین است.
ز. سرانجام تمدن اسلام وکنفوسیوسی در کنار هم رو در روی تمدن غرب قرار خواهد گرفت.
نتیجه: درگیری تمدن ها اخرین مرحله تکامل درگیری جهان بوده، تمدن غالب تمدن غرب است.(۴۱)
پاسخ:
۱ - ایشان تفسیری از تمدن ننموده است.
۲ - دلیلی برای برخورد تمدن ها بیان نکرده است.
۳ - ایشان بین فرهنگ وتمدن خلط کرده است، در حالی که این دو با یکدیگر متفاوتند. تمدّن جنبه علمی وعینی دارد وفرهنگ بیشتر جنبه ذهنی ومعنوی. هنر، فلسفه وحکمت، ادبیات واعتقادات مذهبی وغیر مذهبی در قلمرو فرهنگ هستند، ولی تمدن، بیشتر ناظر به سطح حوایج مادی انسان است در اجتماع. ونیز تمدن بیشتر جنبه اجتماعی دارد وفرهنگ جنبه فردی. تمدن، تامین کننده پیشرفت انسان در هیئت اجتماع است، ولی فرهنگ، گذشته از این جنبه می تواند ناظر به تکامل فردی باشد. تمدن وفرهنگ با هم مرتبطند نه ملازم.

-----------------

(۴۱) برخورد تمدن ها، ص ۲۲و۲۳، با تلخیص.

↑صفحه ۶۳↑

۴ - ایشان بی انکه تعریف روشنی از غرب ارائه دهد ان را موجودیتی یک پارچه با محورّیت امریکا تصور می کند در حالی که خلاف واقع است. برژینسکی، فساد درونی نظام غربی را عامل تهدید کننده قدرت جهانی امریکا می داند نه برخورد تمدن ها را.
۵ - ایشان تضاد بین دو فرهنگ را تضادی ماهوی وبرطرف نشدنی وناشی از جبر تاریخی می داند ولذا ضرورت استراتژیک اماده شدن غرب را برای مصاف با کشورهایی که درصدد احیای تمدن اسلامی هستند توصیه می کند، در حالی که تنش ها بین این دو تمدّن از سیاست دولت های غربی سرچشمه گرفته نه تمدن مسیحی واسلامی.
ویل دورانت می گوید: (هر چند محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) پیروان دین مسیح را تقبیح می کند، با این همه نسبت به ایشان خوش بین است وخواستار ارتباط دوستانه بین انها وپیروان خویش است).(۴۲)
روبتسون می گوید: (تنها مسلمانان هستند که با عقیده محکمی که نسبت به دین خود دارند، یک روح سازگار وتسامحی نیز با ادیان دیگر در انها وجود دارد).(۴۳)
ادام متز می گوید: (کلیساها وصومعه ها در دوران حکومت اسلامی چنان می نمودند که گویی خارج از حکومت اسلامی به سر می برند وبه نظر می رسید بخشی از سرزمین دیگری هستند، که این به نوبه خود موجب می شد چنان فضایی از تسامح برقرار گردد که اروپا در سده های میانه با ان اشنایی نداشت).(۴۴)

-----------------

(۴۲) تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۳۲۹.
(۴۳) تمدن اسلام وغرب، ج ۱، ص ۱۴۱.
(۴۴) چند گونگی وازادی در اسلام، ص ۶۸.

↑صفحه ۶۴↑

آیا قوانین پیشرفته بشری می تواند کمال بشری را تامین کند؟
برخی می گویند: بشر در طول تاریخ خود با تجربیاتی که کسب کرده می تواند به نقطه ای برسد که با قوانین پیشرفته ای که جعل می کند سعادت بشر را تامین نماید؛ زیرا مشکلات را به خوبی شناخته ودر راه حل هایی که برای انها ارائه می کند می تواند به موفقیت نهایی برسد.
پاسخ:
۱ - بشر بدون کمک از وحی وعالم غیب نمی تواند مصالح واقعی وحقیقی خود را درک کند ودر نتیجه نمی تواند راهکارهای اسلامی را برای خود ارائه دهد.
۲ - مصالح گروهی یا شخصی در بسیاری از مواقع مانع تدوین قانون جامع است واین کار تنها از کسانی برمی اید که از مقام عصمت برخوردار باشند.
۳ - از ان جهت که اختلاف سلیقه ها وبرداشت ها وجود دارد، لذا رسیدن به وحدت قانونی امکان پذیر نیست.
آیا تک قطبی کردن جهان می تواند نجات بخش بشر باشد؟
برخی می گویند: تنها راه نجات بشر از ظلم وبی عدالتی ورسیدن به سعادت، تک قطبی کردن جهان وبه اصطلاح نظم نوین جهانی است. وبرخی از نظریه پردازان به جهت اقتدار تمام عیار وهمه جانبه امریکا این کار را تنها ساخته امریکایی ها می دانند.
پاسخ: نظریه تک قطبی کردن جهان از گذشته های بسیار دور بین فلاسفه ودانشمندان عالم مطرح بوده است.

↑صفحه ۶۵↑

فیلسوف یونانی (زیو) ۳۵۰ سال قبل از میلاد می گوید: (بر جمیع مردم عالم است که از یک نظام جهانی واحد پیروی کنند تا سعادت ونجات یابند). لذا اسکندر که معاصر زیو بود درصدد برامد تا با اتّکا بر قدرت خویش این نظریه را به اجرا گذارد. بُلتاک نویسنده یونانی صد سال قبل از میلاد با طرح حکومت واحد جهانی می گوید: (بر مردم است که سعی نموده تا مجتمع واحدی را تشکیل دهند واز قانون واحدی پیروی کنند).
ولیام لوید (۱۸۳۸) از فیلسوفان متاخر امریکایی می گوید: (هرگز بشر نمی تواند به دوستی وزندگی مسالمت امیز برسد مگر انکه حکومت واحد جهانی تاسیس نماید).(۴۵)
دانتی، ادیب مشهور ایتالیایی می گوید: (لازم است تا کلّ مردم زمین نسبت به یک حکومت وحاکم خاضع باشند تا ارامش وصلح به جهان سایه افکند).(۴۶)
راسل می گوید: (عالم در انتظار مصلحی است که تمام مردم را تحت یک پرچم وشعار دراورد).
جورج بوش پدر می گوید: (نظم نوین عبارت است از صلح ودموکراسی برای همه جهان تحت رهبری ایالات متحده).او نیز در سخنرانی خود در کنگره می گوید: (در میان ملت های جهان تنها امریکاست که هم از ارزش های اخلاقی وهم از ابزار لازم برای پشتیبانی از نظم جهانی برخوردار است).
اشکال:
۱ - در خود امریکا نظریه پردازانی از قبیل کیسینجر ودیگران وجود دارند که اقتدار مطرح امریکا را مردود می شمارند.

-----------------

(۴۵) اسلام وعقل، ص ۲۱۰.
(۴۶) همان.

↑صفحه ۶۶↑

برژینسکی به گونه ای ناتوانی امریکا را ترسیم کرده ومی گوید: (هر چند امریکا در حال حاضر داعیه پرستیژ جهانی دارد وکمتر کشوری می تواند داعیه رقابت با او را داشته باشد... امّا استمرار قدرت وموقعیت امریکا در صحنه جهانی وداخلی از جنبه های زیادی اسیب پذیر است).
۲ - زمینه پذیرش تک قطبی کردن جهان بسیار کم است خصوصا انکه وضعیت بسیار فاجعه امیز اقتصادی امریکا اجازه چنین بلندپروازی را به او نمی دهد.
۳ - این نظریه غافل از ان است که هرگز ملت ها زیر بار سلطه بیگانگان نخواهند رفت.
گرچه ما اصل نظریه را ردّ نمی کنیم ومعتقدیم که تنها راه نجات ملت ها در سایه وحدت حکومت جهانی است ولی ان را با تاییدات الهی ورهبری معصوم که همان امام زمان (علیه السلام) است امکان پذیر می دانیم.
مارکسیست ها تکامل تاریخ را با چه شیوه ای توجیه می کنند؟
مارکسیست ها تاریخ را جزئی از طبیعت ودر نتیجه محکوم به سرنوشت طبیعت می دانند. مرحوم شهید مطهّری (رحمه الله) دیدگاه مارکسیست ها را در زمینه تکامل تاریخ چنین ترسیم می کند: (تاریخ یک جریان دائم ویک ارتباط میان انسان وطبیعت انسان واجتماع ویک صف ارایی وجدال دائم میان گروه های در حال رشد انسانی وگروه های در حال زوال انسانی است که در نهایت امر یک جریان تند وانقلابی به سود نیروهای در حال رشد پایان می یابد، وبالاخره یک تکاپوی اضداد است که همواره هر حادثه به ضدّ خودش واو به ضدّ ضدّ تبدیل می گردد وتکامل رخ می دهد. اساس زندگی بشر وموتور به حرکت دراورنده تاریخ او کار تولیدی است....

↑صفحه ۶۷↑

نزاع وکشمکش میان دو گروه که یکی جامد الفکر ووابسته به گذشته ودیگری روشنفکر ووابسته به اینده است... سخت در می گیرد وشدّت می یابد تا به اوج خود که نقطه انفجار است می رسد وجامعه با یک گام انقلابی به صورت دگرگونی نظام کهن وبرقراری نظام جدید وبه صورت پیروزی نیروهای نو وشکست کامل نیروهای کهنه تبدیل به ضدّ خود می گردد ومرحله ای از تاریخ اغاز می شود.
این مرحله از تاریخ نیز به نوبه خود سرنوشتی مشابه با مرحله قبلی دارد،... این مرحله نیز جای خود را به ضدّ ونفی کننده خود می دهد ومرحله جدیدتری اغاز می گردد وهمین طور تاریخ - مانند خود طبیعت - همواره از میان اضداد عبور می کند.
این طرز تفکّر درباره طبیعت وتاریخ، تفکر دیالکتیکی نامیده می شود وچون در مورد تاریخ همه ارزش های اجتماعی را در طول تاریخ تابع ووابسته به ابزار تولید می داند ما این طرز تفکّر واین بینش را در مورد تاریخ (بینش ابزاری) می نامیم. ومقصودمان از بینش ابزاری طرز تفکر خاص درباره تحوّلات تاریخی است که از ان به مادّیت تاریخی (ماتریالیسم تاریخی) تعبیر می شود...).(۴۷)
پاسخ: توجیه تکامل تاریخ با شیوه ابزاری ودیالکتیکی اشکالاتی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - تکامل را با ابزار تولید نمی توان توجیه کرد، زیرا تکامل ابزار تولید به نوبه خود معلول حسّ فطری کمال جویی وتنوع طلبی وگسترش خواهی وناشی از ابتکار انسان است.
۲ - نظریه ابزاری که تمام نهضت های مذهبی واخلاقی وانسانی تاریخ را توجیه طبقاتی می کند، نوعی قلب وتحریف معنوی تاریخ واهانت به مقام انسانیت تلقّی می شود.

-----------------

(۴۷) قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص ۲۱-۱۸، با تلخیص.

↑صفحه ۶۸↑

۳ - واقعیات تاریخی، پوچی این نظریه را روشن می کند، زیرا در یک قرن گذشته کشورهایی به سوسیالیسم گرویدند که مرحله کاپیتالیسم را طی نکرده بودند. وبرعکس کشورهایی که کاپیتالیسم را به اوج خود رسانده اند در همان مرحله باقی مانده اند، پس جبری در کار نیست.
۴ - نظریه ابزاری ودیالکتیک، ایجاد نابسامانی ها وتخریب ها به منظور ایجاد بن بست وبحران را تجویز می کند که این امر نامشروع است.
۵ - طبق نظریه ابزاری، سیر تکاملی تاریخ جبری ولا یتخلّف است، یعنی هر جامعه در هر مرحله تاریخی لزوما نسبت به مرحله قبل از خود کامل تر است، در حالی که این نظر باطل است، زیرا نظر به اینکه عامل اصلی این حرکت انسان است وانسان موجود مختار وازاد وانتخاب گر است، تاریخ در حرکت خود نوسانات دارد، گاهی جلو می رود وگاهی به عقب برمی گردد و... تاریخ تمدّن های بشری جز یک سلسله تعلیم ها وسپس انحطاطها وانقراض ها نیست.
۶ - سیر تکاملی بشرّیت به سوی ازادی از اسارت طبیعت مادی وبه سوی هدفی ومسلکی بودن وحکومت واصالت بیشتر از ایمان وایدئولوژی بوده وهست.
سید محمد صدر (رحمه الله) می گوید: (... حرکت دائما به سوی تکامل نیست، بلکه گاهی حرکت به سقوط ونقض است همانند تحول اهن به خاک در نتیجه ارتباط ان با رطوبت... وگاهی نیز این حرکت به هیچ نتیجه ای منجرّ نمی شود، مثل باقی ماندن بعضی از جوامع اولیه که تاکنون هیچ نوع پیشرفتی نداشته اند...).(۴۸)

-----------------

(۴۸) الیوم الموعود، ص ۸۳.

↑صفحه ۶۹↑

بینش انسانی - فطری در تکامل تاریخ چیست؟
بینش انسانی - فطری، نقطه مقابل بینش ابزاری است، این بینش به انسان وارزش های انسانی چه در فرد وچه در جامعه اصالت می دهد. این نظر معتقد است که بذر یک سلسله بینش ها وگرایش ها در نهان او نهفته است ونیاز انسان به عوامل بیرون نظیر نیاز یک نهال به خاک واب ونور وحرارت است که به کمک انها مقصد وراه وثمره ای که بالقوه در او نهفته است به فعلیت برساند وبه همین علّت است که انسان باید پرورش داده شود نه اینکه ساخته شود.
برحسب این بینش، تاریخ مانند خود طبیعت به حکم سرشت خود متحوّل ومتکامل است، حرکت به سوی کمال، لازمه ذات اجزای طبیعت واز ان جمله تاریخ است. انسان در اثر همه جانبه بودن تکاملش تدریجا از وابستگی اش به محیط طبیعی واجتماعی کاسته وبه نوعی وارستگی که مساوی است با وابستگی به عقیده وایمان وایدئولوژی افزوده است ودر اینده به ازادی کامل معنوی یعنی وابستگی کامل به عقیده وایمان ومسلک وایدئولوژی خواهد رسید. برحسب این بینش از ویژگی های انسان تضاد درونی فردی است میان جنبه های زمینی وخاکی وجنبه های اسمانی وماورایی انسان، یعنی میان غرایز متمایل به پایین که هدفی جز یک امر فردی ومحدود وموقت ندارد، وغرایز متمایل به بالا که می خواهد از حدود فردیت خارج شود وهمه بشر را در برگیرد ومی خواهد شرافت های اخلاقی ومذهبی وعلمی وعقلانی را مقصد قرار دهد.
در طول تاریخ گذشته واینده، نبردهای انسان تدریجا بیشتر جنبه ایدئولوژیک پیدا کرده وانسان تدریجا از لحاظ ارزش های انسانی به مراحل کامل خود یعنی به مرحله انسان ایده ال وجامعه ایده ال نزدیک تر می شود تا انجا که در نهایت امر

↑صفحه ۷۰↑

حکومت وعدالت یعنی حکومت کامل ارزش های انسانی که در تعبیرات اسلامی از ان به (حکومت مهدی (علیه السلام)) تعبیر شده است مستقر خواهد شد واز حکومت نیروهای باطل وحیوان مابانه وخودخواهانه وخودگرایانه اثری نخواهد بود.
بنابراین بینش، انسان موجودی است دارای سرشت الهی، مجهّز به فطرتی حق جو وحق طلب، حاکم بر خویشتن وازاد از جبر طبیعت ومحیط، وجبر سرشت وسرنوشت، برخلاف بینش مارکسیست ها که انسان را در ذات خود فاقد شخصیت انسانی می دانند که هیچ امر ماوراء حیوانی در سرشت او نهاده نشده است وهیچ اصالتی در ناحیه ادراکات وبینش ها ویا در ناحیه احساسات وگرایش ها ندارد. از این رو انها انسان را موجودی مادی ومحکوم به جبر، ابزار تولید ودر اسارت شرایط مادی اقتصادی می دانند، که وجدانش، تمایلاتش، قضاوت واندیشه اش، انتخابش جز انعکاس از شرایط طبیعی واجتماعی محیط نیست.
رهبری در حکومت عدل جهانی چه اهمیتی دارد؟
هر حکومت اصلاحی احتیاج به رهبری دارد که در پیشاپیش، قافله سالار ان حرکت بوده واز ابتدا تا انتها دنباله رو ان قیام ونهضت باشد، زیرا هر نوع قیام وحرکتی گرچه کوچک باشد بدون رهبری وتوجیه او امکان وجود وادامه حیات ندارد ونیز نمی تواند مصالح خود را چه در حال وچه در اینده حفظ نماید تا چه رسد به حرکت اصلاحی که قرار است در سطح اصلاح کلّ جامعه باشد. لذا به جهت توجیه نیروهای مستعدّ واداره وکنترل انها برای پیاده نمودن هدف بزرگ الهی که همان گسترش عدل وتوحید در سراسر گیتی است احتیاج به شخصی است که از همه جهات قابلیت برای به دست گرفتن ان حکومت را داشته باشد واو غیر از مهدی موعود (علیه السلام) نیست.

↑صفحه ۷۱↑

برپا کننده عدل جهانی چه شرایطی باید داشته باشد؟
عقل می گوید: برپا کننده عدل جهانی باید دارای شرایط وصفاتی باشد تا بتواند موفّق به انجام وظیفه خطیر خود گردد:
۱ - در دعوتش راستگو باشد.
۲ - دارای نقشه ای صحیح وجامع باشد.
۳ - دارای هیچ گونه نقطه ضعفی نباشد.
۴ - از مقام عصمت برخوردار باشد.
۵ - مورد تایید خداوند باشد.
۶ - دارای یارانی فداکار باشد.
فولتر، ادیب فرانسوی مشهور می گوید: (اگر بر انسان یک شخص صالح حکومت کند برای او گویا یک وطن است، ولی اگر حاکم بر انسان شخص غیر صالح باشد گویا او هیچ وطنی ندارد).(۴۹)
متفکر ایرلندی مشهور (برنارد شو) در رابطه با خصوصیات لازم برای منجی بشر می گوید: (او انسانی است زنده ودارای نیرویی قوی در بدن او، ودارای عقل کامل وخارق العاده، از همه مردم عالی تر که می تواند مردم را به سوی خود جذب کند. عمر او طولانی بوده، بیشتر از سیصد سال..).(۵۰)

-----------------

(۴۹) اسلام وعقل، ص ۲۱۰.
(۵۰) برنارد شو، عباس محمود عقاد، ص ۱۲۴و۱۲۵.

↑صفحه ۷۲↑

تکامل تاریخ از نظر قران چگونه است؟
با نظر وتامل در قران کریم پی می بریم که توجیه ان بر اساس تکامل تاریخ به شیوه انسانی - فطری است. از منظر قران کریم از اغاز جهان همواره نبردی پیگیر وبی امان میان گروه حقّ وباطل بر پا بوده است. قران با اشاره به مبارزه افرادی از طراز ابراهیم وموسی وعیسی ومحمّد (علیهم السلام) وپیروان مؤمن انها از سویی، وگروهی دیگر از طراز نمرود وفرعون وجبّاران یهود وابو سفیان وامثالهم بر تکامل تاریخی فطری عملا صحّه گذاشته که در این نبرد وستیزها گاهی حقّ وگاهی باطل پیروز شده است، ولی البته این پیروزی وشکست ها بستگی به یک سلسله عوامل اجتماعی واقتصادی واخلاقی داشته است.
از نظر قران، جهاد مستمّر پیش برنده ای که از فجر تاریخ وجود داشته ودارد ماهیت معنوی وانسانی دارد، نه مادّی وطبقاتی.
از دیدگاه اسلام اینده درخشان چه مشخصاتی دارد؟
از نظر اسلام اینده درخشان ویژگی هایی دارد که به انها اشاره می کنیم:
۱ - خوشبینی به اینده بشریت.
۲ - گسترش عدالت.
۳ - رابطه انسان با انسان.
۴ - برقراری مساوات کامل میان انسان ها در زمینه قانون.
۵ - بهره برداری از مواهب طبیعی وتقسیم بیت المال و....

↑صفحه ۷۳↑

۶ - بلوغ بشریت به خردمندی کامل.
۷ - عمران وابادی در سطح عالم.
۸ - برطرف شدن جنگ وخونریزی در سایه حکومت جهانی.
۹ - ایین وروش جدید.
۱۰ - گسترش توحید در کلّ جامعه.
آیا سیر تکاملی انسان ها اینده درخشانی را نوید می دهد؟
شکی نیست که در یک نظر ابتدایی قرائن گواهی می دهد که دنیا به سوی فاجعه پیش می رود، ولی اگر خوب بنگریم در افق های دوردست نشانه های ساحل نجات به چشم می خورد.
از ان روز که انسان خود را شناخته هیچ گاه زندگی یکنواخت نداشته، بلکه با الهام از انگیزه درونی، کوشش داشته که خود وجامعه خویش را به پیش براند. این نهاد بزرگ ارام نخواهد نشست وهمچنان انسان را در مسیر تکامل ها به پیش می راند، ونیروهایش را برای غلبه بر مشکلات ونابسامانی ها وناهنجاری های زندگی کنونی بسیج می کند. به سوی جامعه ای پیش می رود که تکاملات اخلاقی در کنار تکاملات مادی قرار گیرد. به سوی جامعه ای که در ان از جنگ وخونریزی های ویرانگر وضدّ تکامل اثری نباشد. به سوی جامعه ای که تنها صلح وعدل حاکم بر مقدرات انسان باشد، وروح تجاوز طلبی واستعمار که مهم ترین سدّ راه تکامل مادی ومعنوی اوست در ان مرده باشد.

↑صفحه ۷۴↑

آیا نظام افرینش نوید بخش اینده ای درخشان برای جامعه بشری است؟
جهان هستی مجموعه ای از نظام ها است. وجود قوانین منظّم وعمومی که در سرتاسر این جهان حکم فرماست دلیل بر یکپارچگی وبه هم پیوستگی این نظام است. مساله نظم وقانون وحساب در پهنه افرینش یکی از اساسی ترین مسائل این عالم محسوب می شود.
آیا انسانی که جزئی از عالم است می تواند یک وضع استثنایی به خود بگیرد وبه صورت وصله ناهمرنگی دراید؟
آیا جامعه انسانی می تواند با انتخاب هرج ومرج، ظلم وستم، نابسامانی وناهنجاری، خود را از مسیر رودخانه عظیم جهان افرینش که همه در ان با برنامه ونظم پیش می روند کنار بکشد.
آیا مشاهده وضع عمومی جهان، ما را به این فکر نمی اندازد که بشریت نیز خواه نا خواه باید در برابر نظام عالم هستی سر فرود اورد، وقوانین منظم وعادلانه ای را بپذیرد وبه مسیر اصلی باز گردد وهمرنگ این نظام شود؟!
نتیجه: نظام افرینش دلیل دیگری بر پذیرش یک نظام صحیح اجتماعی در اینده در جهان انسانیت خواهد بود.
آیا قانون عکس العمل نوید جامعه ای بهتر ومتکامل را به ما می دهد؟
تنها در مباحث فیزیکی نیست که ما با قانونی به نام (قانون عکس العمل) روبه رو هستیم که اگر مثلا جسمی با فشار معینی به دیوار برخورد کند با همان نیرو وفشار به

↑صفحه ۷۵↑

عقب رانده می شود، بلکه در مسائل اجتماعی این قانون را محسوس تر می یابیم. ازمون های تاریخی به ما نشان می دهد که همواره تحول ها وانقلاب های وسیع، عکس العمل مستقیم فشارهای قبلی بوده است، وشاید هیچ انقلاب گسترده ای در جهان رخ نداده مگر انکه پیش از ان فشار شدیدی در جهت مخالف وجود داشته است.
این قانون به ما می گوید: وضع کنونی جهان، ابستن انقلاب است. فشار جنگ ها وبیدادگری ها، تبعیض ها وبی عدالتی ها، توام با ناکامی وسرخوردگی انسان ها از قوانین فعلی، سرانجام واکنش شدید خود را برای از بین بردن یا کاستن این فشارها اشکار خواهد ساخت.
سرانجام، این خواست های واپس زده انسانی در پرتو اگاهی روزافزون ملّت ها، چنان عقده اجتماعی تشکیل می دهد که از نهان گاه ضمیر باطن جامعه با یک جهش برق اسا خود را ظاهر خواهند ساخت، وسازمان نظام کنونی جوامع انسانی را بر هم می ریزند وطرح نوینی را ایجاد می کنند. طرحی که در ان نه از مسابقه کمرشکن تسلیحاتی خبری باشد ونه از این همه کشمکش های خسته کننده وپیکارهای خونین واستعمار واستبداد وظلم وفساد وخفقان. واین بارقه دیگری است از اینده روشنی که جامعه جهانی در پیش رو دارد.
آیا الزام ها وضرورت های اجتماعی جامعه را به زندگی امیخته با صلح وعدالت سوق می دهد؟
مقصود از (الزام اجتماعی) ان است که وضع زندگی اجتماعی بشر به چنان مرحله ای برسد که احساس نیاز به مطلبی کند وان را به عنوان یک ضرورت بپذیرد. ولی مهم ان است که یک نیاز واقعی جامعه ان قدر اشکار گردد که ضرورت بودنش را همه یا حدّاقل متفکّران ورهبران جامعه بپذیرند، واین در درجه اوّل، بستگی به بالا

↑صفحه ۷۶↑

رفتن سطح اگاهی وشعور اجتماعی مردم دارد، وسپس با اشکار شدن نتایج نامطلوب وضع موجود جامعه وعدم امکان ادامه راه، ارتباط پیدا می کند.
شاید بسیاری از مردم در قرون ۱۷ و۱۸ با مشاهده پیشرفت های چشمگیر صنعتی، ترسیمی که از قرن بیستم داشتند، ترسیم یک بهشت برین بود، ولی باور نمی کردند که انسان صنعتی وماشینی، زندگی مرفه تری نخواهد داشت، بلکه پا به پای پیشرفت تکنولوژی، نابسامانی های تازه ومشکلات جدیدتری پدید خواهد امد. عفریت جنگ های جهانی سایه وحشتناک خود را بر کانون های ماشین وصنعت خواهند افکند. تازه می فهمند که چقدر زندگی انها خطرناک شده است. کم کم می فهمند برای حفظ وضع موجود وپیروزی های بزرگ صنعتی وتمدّن، مقررات گذشته هرگز کافی نیستند، وباید تن به مقررات تازه ای داد.
زمانی فرا می رسد که وجود حکومت واحد جهانی برای پایان دادن به مسابقه کمرشکن تسلیحاتی وپایان دادن به کشمکش های روز افزون قدرت های بزرگ وکنار زدن دنیا از لب پرتگاه جنگ، به عنوان یک ضرورت وواقعیت اجتناب ناپذیر احساس می گردد که باید سرانجام این مرزهای ساختگی ودردسرساز برچیده شود وهمه مردم جهان زیر یک پرچم وبا یک قانون زندگی کنند.
بنابر قانون (الزام اجتماعی) عامل مؤثر دیگری وجود دارد که با کاربرد نیرومند خود، مردم جهان را خواه نا خواه به سوی یک زندگی امیخته با صلح وعدالت پیش می برد وپایه های یک حکومت جهانی را براساس طرح تازه ای مستحکم می سازد.
آیا برای ایجاد تحول در جامعه احتیاج به اصلاحات تدریجی است یا انقلاب بنیادی؟
در مورد اینکه اصلاحات اجتماعی باید از چه راه انجام پذیرد عقیده واحدی وجود ندارد، بلکه جمعی طرفدار اصلاحات تدریجی هستند که به انها (رفورمیست)

↑صفحه ۷۷↑

می گویند. وگروهی دیگر (انقلابیون) هستند که هیچ دگرگونی اساسی را در وضع جوامع انسانی بدون انقلاب ممکن نمی دانند وبرخی دیگر می گویند: درجه فساد در اجتماعات متفاوت است، انجا که فساد به صورت همه گیر وهمه جانبه در نیامده، اصلاحات تدریجی می تواند اساس برنامه های اصلاحی را تشکیل دهد، امّا انجا که فساد همه جا را فرا گرفت ویا در بیشتر سازمان های اجتماعی نفوذ کرد، جز با یک انقلاب بنیادی نمی توان بر نابسامانی ها چیره گشت.
شواهد زیادی مؤید نظر سوم است:
۱ - اصلاحات تدریجی همیشه بر شالوده ها وضوابط والگوهای سالم بنا می شود ودر غیر این صورت باید به سراغ الگوها وضوابط جدید رفت ومسائل زیربنایی را در مسیر دگرگونی قرار داد.
۲ - اصلاحات تدریجی غالبا از طریق مسالمت امیز صورت می گیرد، واین در صورتی اثر دارد که امادگی فکری وزمینه اجتماعی وجود داشته باشد. ولی انجا که این زمینه ها وجود ندارد باید از منطق انقلاب که منطق قدرت است استفاده کرد.
۳ - در جامعه ای که فساد به ریشه ها نفوذ کرده، عناصر قدرتمند ضدّ اصلاح، تمام مراکز حسّاس اجتماع را در دست دارند وبه اسانی می توانند هر طرح تدریجی را از کار بیندازند، مگر انکه با یک حمله انقلابی غافلگیر شوند.
۴ - نیروهای عظیم اصلاحی وانقلابی را معمولا نمی توان برای مدّت زیادی پرحرارت وپرجوش نگاه داشت واگر به موقع از انها استفاده نشود ممکن است با گذشت زمان کارایی خود را از دست بدهند.
۵ - با مراجعه به تاریخ به دست می اید که اجتماعاتی که فساد در انها بنیادی شده، خردمندان ان جوامع خصوصا انبیا واولیا ومردان اصلاح طلب همواره روش انقلابی را در پیش گرفته اند.

↑صفحه ۷۸↑

در مورد اصلاح وضع عمومی جهان وبرچیده شدن نظام کنونی که بر اساس ظلم وتبعیض بنا شده واحتیاج به جانشین شدن یک نظام عادلانه است، به طور حتم پدید امدن یک انقلاب ودگرگونی عظیم را می طلبد، انقلابی وسیع ودر همه زمینه ها.
چه نوع آمادگی برای رسیدن به حکومت عدل جهانی لازم است؟
ما هر قدر خوشبین وامیدوار باشیم، باید بدانیم رسیدن به مرحله ای از تاریخ که در ان همه انسان ها زیر یک پرچم گرد ایند وکشمکش ها وبازی های خطرناک سیاسی واستعمارگری از بین برود، احتیاج به امادگی های عمومی دارد، گرچه به جهت تحول ها ودگرگونی هایی که به سرعت در عصر اخیر پدید آمده نباید ان را دور بدانیم، ولی در هر حال برای اینکه دنیا چنان حکومتی را پذیرا گردد احتیاج به امادگی هایی از قبیل موارد ذیل است:
۱ - امادگی فکری وفرهنگی: یعنی سطح افکار مردم جهان ان چنان بالا رود که بدانند مثلا مساله (نژاد) یا (مناطق مختلف جغرافیایی) مساله قابل توجهی در زندگی بشر نیست، و....
۲ - امادگی اجتماعی: زیرا مردم جهان باید از ظلم خسته شده وعدالت را از جان ودل طلب نمایند.
۳ - امادگی های تکنولوژی وارتباطی: زیرا وجود صنایع پیشرفته نه تنها مزاحم یک حکومت عادلانه جهانی نخواهد بود، بلکه شاید بدون ان، وصول چنین هدفی محال باشد.
اری، اگر بنا بود همه کارها با (معجزه) صورت پذیرد، وجود چنین نظامی بدون وسایل پیشرفته صنعتی قابل تصور بود، ولی مگر اداره زندگی مردم جهان با معجزه

↑صفحه ۷۹↑

ممکن است؟ معجزه استثنایی است منطقی در نظام جاری طبیعت برای اثبات حقانیت یک امر اسمانی، نه برای اداره همیشگی نظام جامعه، زیرا این کار تنها باید بر محور قوانین طبیعی صورت بگیرد.

↑صفحه ۸۰↑

انتظار فرج

↑صفحه ۸۱↑

حقیقت انتظار چیست؟
انتظار، کیفیتی روحی است که موجب به وجود امدن حالت امادگی است برای انچه انتظار دارند، وضدّ ان یاس وناامیدی است. هر چه انتظار بیشتر باشد امادگی بیشتر است. اگر انسان، مسافری داشته باشد که چشم به راه امدن او است، هر چه زمان رسیدن او نزدیک تر گردد امادگی برای امدنش فزونی می یابد. حالت انتظار، گاهی به پایه ای می رسد که خواب را از چشم می گیرد، چنان که درجات انتظار از این نظر تفاوت می کند، همچنین از نظر حبّ ودوستی نسبت به انچه را انتظار دارد تفاوت دارد. هر چه عشق به (منتظر) افزون باشد امادگی برای فرا رسیدن محبوب افزون می گردد ودیر امدن وفراق محبوب دردناک می گردد، تا بدانجا که انسان منتظر از خود بی خود می شود ودردها وسختی های درداور ومشکلات سخت خود را در راه محبوب حس نمی کند.
انتظار چه ویژگی های خاصی دارد؟
انتظار، در درجه نخست ویژه حیات وزندگی است. ماهیت زندگی انسان با انتظار وامید به اینده عجین شده است به گونه ای که بدون انتظار، زندگی مفهومی ندارد

↑صفحه ۸۳↑

وشور ونشاط لازم برای تداوم ان در کار نیست. حیات حاضر وکنونی ظرف پویایی، تلاش وحرکت به سوی فردا وفرداهاست، واین چنین پویایی وحرکتی بدون عنصر (انتظار) ممکن نیست؛ زیرا احتمال معقول بقا وپایداری وامید به تداوم حیات است که به زندگی کنونی معنا ومفهوم می بخشد، وپویایی ونیروی لازم برای ادامه ان را تامین می کند. از این رو است که ماهیت زندگی با انتظار پیوستگی ناگسستنی دارد.
هر انسان زنده ای که در انتظارهای خویش، به تداوم حیات می اندیشد وبقای خویش را انتظار دارد، تمام حرکت وسکون خود را در راستای این انتظار ودر جهت متناسب با تداوم حیات قرار می دهد.
ولذا در روایات اسلامی می بینیم که انتظار فرج از افضل اعمال امت پیامبر شمرده شده است. یعنی ویژگی انتظار در عمل در راه رسیدن به حیات است. شاید یکی از علل این گونه اموزش ها این بوده است که پیروان امام مهدی (علیه السلام) بکوشند تا خود را به امامشان نزدیک کنند ومانند او بیندیشند وامت با امام در انتظار به سر برند، زیرا امام نیز در انتظار ظهور خود به سر می برد.
در حالت انتظار، بهترین شیوه پیوند وهمسویی وهمدلی با امام نهفته است، وغفلت از انتظار ومعنای صحیح ان باعث بی خبری وبی احساسی نسبت به سوزها وشورهای امام موعود است. شاید در دوران غیبت، انتظار راستین برای فرج، یعنی حضور امام در جامعه انسانی، نخستین راه بیعت وهم پیمانی با امام موعود باشد؛ زیرا انتظار حضور در متن جریان ها وحوادث پیش از ظهور است ومایه یاداوری هدف ها وارمان های امام موعود وزمینه اگاهی وهوشیاری همیشگی است. ودر حال انتظار نبودن به معنای غفلت وبی خبری وبی احساسی وبی تفاوتی نسبت به حوادث پیش از ظهور واصل ظهور است.

↑صفحه ۸۴↑

جامعه منتظر، هر حادثه ای هر چند عظیم وویرانگر، وهر عاملی هر چند بازدارنده ویاس افرین، او را از تحقق هدف های مورد انتظار مایوس نمی کند ودر راه ان هدف ها از پویایی وتلاش باز نمی ایستد، وهمواره به امام خود اقتدا می کند.
امامی که در برابر مشکلات شکننده وحوادث کوبنده قرن ها وعصرها استوار ونستوه ایستاده است وذره ای در اصالت راه وکار خود تردید نکرده است.
حضرت مهدی (علیه السلام) فرمود: (... لانّ الله معنا ولا فاقة بنا الی غیره، والحق معنا فلن یوحشنا من قعد عنّا)؛(۵۱) (... چون خدا با ما است، نیازی به دیگری نیست، حقّانیت با ما می باشد وکناره گیری عده ای از ما هرگز سبب وحشت ما نخواهد شد).
اری! امام مهدی (علیه السلام) در چنین انتظاری به سر می برد وبا چنین ایمانی در این شب یلدای زندگی، استوار وتزلزل ناپذیر ایستاده است وجامعه (منتظر) وامت چشم به راه نیز باید این ویژگی ها را در امام موعود و(منتظر) خویش، نیک بشناسد، وتا حدّ امکان مانند خود او در انتظار باشد.
عناصر تشکیل دهنده انتظار چیست؟
انتظار ظهور منجی هیچ گاه به حقیقت نمی پیوندد مگر در صورتی که سه عنصر اساسی در ان محقّق گردد:
۱ - عنصر عقیدتی: شخص منتظر باید ایمان راسخی به حتمی بودن ظهور منجی ونجات بخشی او داشته باشد.
۲ - عنصر نفسانی: زیرا شخص منتظر باید در حالت امادگی دائمی به سر ببرد.

-----------------

(۵۱) الغیبة، طوسی، ص ۲۸۵، ح ۲۴۵؛ احتجاج، ج ۲، ص ۲۷۸؛ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۸، ح ۹.

↑صفحه ۸۵↑

۳ - عنصر عملی وسلوکی: شخص منتظر باید به قدر استطاعت خود در سلوک ورفتارش زمینه های اجتماعی وفردی را برای ظهور منجی فراهم نماید.
با نبود هر یک از این سه عنصر اساسی، انتظار حقیقتا معنا پیدا نمی کند.
چه نوع انتظاری راجح است؟
انتظار فرج بر دو گونه است:
۱ - انتظاری که سازنده است، تحّرک بخش است، تعهّداور است، عبادت بلکه با فضیلت ترین عبادات است.
از مجموعه ایات وروایات اسلامی استفاده می شود که ظهور مهدی موعود (علیه السلام) حلقه ای است از حلقات مبارزه اهل حق واهل باطل که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی می شود. سهیم بودن یک فرد در این سعادت موقوف به این است که ان فرد عملا در گروه اهل حقّ باشد. امامان ورهبران معصوم الهی به طور روشن وصریح با ارائه تصویری مناسب از انتظار، روی برداشت درست وصحیح از مفهوم ان تکیه داشته اند وانتظار را از مقوله عمل به حساب اورده اند، ولذا پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید: (افضل اعمال امّتی انتظار الفرج)؛(۵۲) (افضل اعمال امت من انتظار فرج است).
و نیز در روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم: (افضل الاعمال انتظار الفرج من الله)؛(۵۳) (بزرگ ترین اعمال انتظار فرج از خداست).
اهمیت امادگی وزمینه سازی را می توان در پیام امام صادق (علیه السلام) یافت که فرمود: (لیعدنّ احدکم لخروج القائم ولو سهما)؛(۵۴) (باید هرکدام از شما برای خروج قائم امادگی پیدا کند اگرچه با تهیه کردن یک تیر باشد).

-----------------

(۵۲) کمال الدین، ص ۶۴۴، ح ۳.
(۵۳) بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۲۰۸، ح ۷۷.
(۵۴) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۶، ح ۱۴۶.

↑صفحه ۸۶↑

۲ - انتظاری که ویرانگر است، بازدارنده است، فلج کننده است ونوعی اباحی گری است. برداشت قشری مردم از مهدویت وقیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) این است که صرفا ماهیت انفجاری دارد. فقط وفقط از گسترش واشاعه ورواج ظلم ها وتبعیض ها واختناق ها وحق کشی ها ناشی می شود، ان گاه که صلاح به نقطه صفر برسد وحقّ وحقیقت هیچ طرفداری نداشته باشد.
این نوع برداشت، از ان جهت که با اصلاحات مخالف است وفسادها وتباهی ها را به عنوان مقدمه یک انفجار مقدّس وموجّه می شمارد، باید (شبه دیالکتیکی) خوانده شود، با این تفاوت که در تفکر دیالکتیکی با اصلاحات از ان جهت مخالفت می شود وتشدید نابسامانی ها از ان جهت داده می شود که شکاف وسیع تر شود ومبارزه پیگیرتر وداغ تر گردد. ولی این تفکّر عامیانه فاقد این مزیت است، فقط به فساد وتباهی فتوا می دهد که خود به خود منجرّ به نتیجه مطلوب بشود.
این نوع برداشت از ظهور وقیام مهدی موعود، واین نوع انتظار فرج که منجرّ به نوعی تعطیل در حدود ومقرّرات اسلامی می شود ونوعی اباحی گری باید شمرده شود به هیچ وجه با موازین اسلامی وقرانی وفق نمی دهد.
انتظار چه تاثیری در بعد اجتماعی دارد؟
انتظار در ابعاد گوناگون حیات انسانی اثار ژرف می گذارد، وبیشترین اثر گذاری ان در بعد تعهدها ومسئولیت های اجتماعی واحساس دیگر خواهی واحسان دوستی عینیت می یابد؛ زیرا که در مفهوم انتظار، انسان گرایی نهفته است. انسان منتظر پیوندی ناگسستنی با هدف ها وارمان های امام منتظَر وموعود خود دارد ودر ان راستا گام بر می دارد وهمسان وهمسوی ان اهداف وارمان ها حرکت می کند وهمه جهت گیری ها وگرایش ها وگزینش هایش در ان چارچوب قرار می گیرد. امام موعود،

↑صفحه ۸۷↑

غمگسار راستین غمزدگان ویار ویاور واقعی مظلومان وحامی حقیقی مستضعفان است.
پس جامعه منتظر وانسان های دارای خصلت انتظار باید در زمینه خواست ها وهدف های امامشان عمل کنند وبه یاری انسان های مظلوم ومحروم بشتابند ودل ازردگان را مرهم نهند ودشواری ها ومشکلات مردم را تا حدّ توان، طبق خواسته ورضای امامشان برطرف سازند. واگر چنین شد در قلمرو جامعه منتظر، محروم وتهیدست وبیمار بی درمان ودلتنگ وافسرده واندوهگین وگرفتار باقی نخواهد ماند.
شاید یکی از معانی برخی از احادیث درباره انتظار فرج که گفته اند: (انتظار فرج خود فرج است) همین معنا باشد که جامعه منتظر اگر انتظاری راستین وصادقانه داشته باشد دست کم در حوزه خود، مشکلات ونابسامانی های مردم را برطرف می کند وخواسته ها وارمان های امام موعود را در محیط خویش تحقق می بخشد؛ لذا امام رضا (علیه السلام) فرمود: (... انتظار الفرج من الفرج)؛(۵۵) (... انتظار فرج جزء فرج است).
عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تاثیر دارد؟
انتظار، نخست یک ارمان وعقیده است وسپس در عمل وعینیت اشکار می گردد وانسان منتظر به مرزبانی وپاسداری از حوزه جغرافیایی وفرهنگی وایدئولوژی خود وهمکیشان وهم مسلکان خویش می پردازد وهمواره در موضع دیده بانی است وهوشیارانه وتیزنگرانه به افق های دور ونزدیک می نگرد وهر تحرّک وتحول ونقل

-----------------

(۵۵) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۳۱، ح ۲۹.

↑صفحه ۸۸↑

وانتقالی را در اردوگاه های دشمن زیر نظر می گیرد ودر سنگر دفاع ایدئولوژیکی وزمینی وجغرافیایی، دشمن را از پیشروی باز می دارد، ودر صورت فراهم بودن زمینه به تهاجم نیز دست می یازد.
این است که جامعه منتظر همواره به امادگی نظامی ودفاعی فرا خوانده شده است وتهیه ابزار جنگ وقدرت از هر مقوله وبا هر کیفیت، تکلیف گشته است. فقها در کتاب جهاد بحثی را تحت عنوان (مرابطه) و(رباط) ذکر کرده اند، به این معنا که مؤمنان در مرزها اقامت گزینند وامادگی کامل داشته باشند تا در هنگام حمله وتهاجم ناگهانی دشمن، دفاع کنند وکشور را نجات دهند.
معنای دیگر مرابطه ورباط، پیوند ورابطه با امام ودر خدمت امام زیستن ومرزبان دستورها وخواسته های امام بودن است. به این معنا که جامعه مؤمنان با امام خویش ارتباط برقرار کنند وبه ریسمان ولایت امام چنگ زنند وبا او هم پیمان شوند وبه یاری امام متعهد گردند. این قسم از (مرابطه) بر هر فرد واجب عینی است، نیابت بردار نیست، وپایه ای از پایه های ایمان است وعملی بدون ان پذیرفته نمی شود.(۵۶)
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر ایه: (یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا اصْبِرُوا وَصابِرُوا وَرابِطُوا وَاتَّقُوا الله لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)،(۵۷) فرمود: (اصبروا علی المصائب وصابروا علی الفرائض ورابطوا علی الائمّة (علیهم السلام))؛(۵۸) (در برابر مشکلات شکیبایی ورزید ودر انجام تکلیف ها ومسئولیت ها پایدار باشید، وبا امامان رابطه برقرار کنید).
ودر روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) آمده است که (رابطوا) به معنای حضور نزد امام است.(۵۹)

-----------------

(۵۶) مکیال المکارم، ج ۲، ص ۴۲۵.
(۵۷) سوره ال عمران، ایه ۲۰۰.
(۵۸) تفسیر علی بن ابراهیم، ج ۱، ص ۱۲۹.
(۵۹) الغیبة، نعمانی، ص ۱۹۹.

↑صفحه ۸۹↑

عنصر صبر در تحقق انتظار تا چه مقدار مؤثر است؟
روح وجوهر اصلی انتظار، مقاومت وصبر است. کسی که منتظر تحقق یافتن هدف ارمانی است باید تا فرا رسیدن زمان پیدایی هدف وشکل گرفتن ارمان، پایداری وشکیبایی کند وتاب وتوان از دست ندهد، وهر ناملایمی را در ان با بردباری بپذیرد، وچون صبر وپایداری را از دست داد وبی شکیب گردید وتاب وتوان بر زمین نهاد، انتظار نیز از دست داده است؛ زیرا که پایداری وصبر، تحقق بخش جوهر انتظار است. لذا در احادیث از انتظار فرج همراه با صبر سخن گفته اند.
امام رضا (علیه السلام) فرمود: (ما احسن الصبر وانتظار الفرج...)؛(۶۰) (چه نیکو است شکیبایی وانتظار فرج).
برای ظهور، وقت تعیین نشده است وهمواره وقوع ان را (امری ناگهانی) توصیف کرده اند ولذا باید انتظار لحظه به لحظه باشد.
حقیقت انتظار فرج چیست؟
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حقّ وصلح وعدالت، بر نیروی باطل وستیز وظلم، استقرار کامل وهمه جانبه ارزش های انسانی، تشکیل مدینه فاضله وجامعه ایده ال وبالاخره اجرای این ایده عمومی وانسانی به وسیله شخصی مقدس وعالی قدر که در روایات اسلامی از او به عنوان (مهدی) نام برده شده است، اندیشه ای است که کم وبیش همه فِرق ومذاهب اسلامی - با اختلافاتی - بدان مؤمن ومعتقدند.

-----------------

(۶۰) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۹، ح ۲۳.

↑صفحه ۹۰↑

این اندیشه بیش از هر چیز مشتمل بر عنصر خوشبینی نسبت به جریان کلّی نظام طبیعت وسیر تکامل تاریخ واطمینان به اینده وطرد عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشر است (که طبق بسیاری از نظریه ها وفرضیه های غیر اسلامی، پایان نظام طبیعت، تاریک وابتر است).
امید وارزوی تحقق این نوید کلّی جهانی انسانی، در زبان روایات اسلامی (انتظار فرج) خوانده شده است.
آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می دانند؟
انتظار ظهور منجی در اخر الزمان ونجات بشر از وضعیت موجود، اختصاص به اسلام وحتّی ادیان اسمانی ندارد، بلکه مکاتب فلسفی غیر دینی ومادّی نیز معتقد به این نظریه می باشند.
راسل می گوید: (انتظار منجی واعتقاد به ظهور نجات بخش در اخر الزمان اختصاص به ادیان اسمانی ندارد، بلکه مکاتب غیر دینی ومادّی نیز در انتظار ظهور منجی برای جامعه بشریت وگسترش دهنده عدل وداد به سر می برند).
آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟
شور والتهاب انتظار موعود اخر الزمان در تاریخ پرفراز ونشیب یهودیت موج می زند. در عهد قدیم از کتاب مقدس، سفر مزامیر داوود، مزمور ۳۷ می خوانیم: (به جهت وجود اشرار وظالمین مایوس مشو؛ زیرا نسل ظالمین از روی زمین برچیده خواهد شد ومنتظرین عدل الهی وارثان زمین خواهند شد. وکسانی که مورد لعن

↑صفحه ۹۱↑

الهی واقع گردند بینشان تفرقه خواهد افتاد. وانسان های صالح کسانی هستند که وارثان زمین شده وتا پایان تاریخ در روی زمین زندگی خواهند کرد).(۶۱)
تب وتاب انتظار دخالت اعجازامیز خداوند در دوران سیطره والیان رومی بر فلسطین به اوج خود رسید، وبه همین علّت هنگامی که یحیای تعمید دهنده ندا داد: (توبه کنید، زیرا ملکوت اسمان نزدیک است).(۶۲) توده های مردم پیام او را با جان ودل شنیدند، کلمات هیجان اور او دل های شنوندگان را تکان می داد والهام بخش گروه های ستمدیده وبینوایی بود که همواره اتش شوق انتظار برای قیام (مسح شده خدا) در قلوبشان زبانه می کشید.
مقصود از انتظار مسیحا چیست؟
یهودیان در سراسر تاریخ محنت بار خود هر گونه خواری وشکنجه را به این امید بر خود هموار کرده اند که روزی (مسیحا) بیاید وانان را از گرداب ذلّت ودرد ورنج رهانده، فرمانروای جهان گرداند. هم اکنون صهیونیست های اشغالگر فلسطین، علاوه بر دعاهای مسیحایی مرسوم در پایان مراسم سالگرد بنیان گذاری رژیم اسرائیل غاصب (پنجم ماه ایار عبری) پس از دمیدن در شیپور عبادت، این گونه دعا می کنند: (اراده خداوند، خدای ما چنین باد که به لطف او شاهد سپیده دم ازادی باشیم ونفخ صور مسیحا گوش ما را نوازش دهد).(۶۳)
بسیار طبیعی است که قوم بنی اسرائیل با گذشته تیره وتار خود در انتظار اینده بهتری باشد. به همین علت که حضرت موسی (علیه السلام) به عنوان یک منجی میان ایشان

-----------------

(۶۱) کتاب مقدس، سفر مزامیر داوود.
(۶۲) متّی، ۲/۳.
(۶۳) انتظار مسیحا در ایین یهود، ص ۶۵.

↑صفحه ۹۲↑

برخاست انان در پذیرفتن او درنگ نکردند. این ارمان در دوران ابتلا پا گرفت وهرگز از ایشان جدا نشد، وتنها با انتخاب داوود به پادشاهی بود که ارزوی قوم، برای قیام یک منجی کاملا براورده شد. داوود نمونه یک پادشاه یهودی والگوی جاودانی شخص مسیحا گردید. ودر واقع، برخی از انبیا وحکیمان هم او را مسیحا می دانستند.(۶۴)
عصر داوود وسلیمان را می توان دوران شکوفا شدن ارمان مسیحایی در اذهان قوم یهود دانست. امید مسیحایی با دو نیم شدن حکومت بنی اسرائیل پس از حضرت سلیمان جدی تر شد.
انبیا نه تنها اتش شوق را در دل ها روشن نگه می داشتند، بلکه به توسعه دادن مفهوم مسیحا ودوران مسیحایی می پرداختند. انان معتقد بودند که شخص مسیحا که خدا به وسیله او جهان را مبارک خواهد ساخت، در اذهان بیشتر انبیا حاضر بود.
اندیشه مسیحایی در پیشگویی های (اشَعیا) به طور وضوح آمده است. مسیحای ارامش افرین وتسلّی بخش قوم یهود در یکی از پیشگویی های او تصویر شده است. او حکومت ارمانی عادلانه ای را پی می افکند که در ان زمان (جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد مثل اب هایی که دریا را می پوشاند) وان، پس از گسترش دین بنی اسرائیل در سراسر گیتی است که همچون پرچم قوم ها برپا خواهد شد وامت ها ان را خواهند طلبید.(۶۵)
ونیز می خوانیم: (ودر ایام اخر واقع خواهد شد که کوه خانه خداوند بر قلّه کوه ها ثابت خواهد شد وفوق تلّ ها برافراشته خواهد گردید وجمیع امت ها به سوی ان روان خواهند شد...).(۶۶)

-----------------

(۶۴) هوشع، ۵/۳؛ ارمیا، ۹/۳۰؛ حزقیال، ۲۴/۳۷و۲۵.
(۶۵) اشَعیا، ۱۰/۱۱؛ صَفَنیا، ۹/۳.
(۶۶) صَفَنیا، ۴-۲/۲.

↑صفحه ۹۳↑

برخی از پیشگویی های (صَفنیا) حتی از پیشگویی های اشعیا جهان شمول ترند. از دید او عصر مسیحایی زمان اصلاح کلّی جهان است؛ زیرا که در ان زمان، زبان پاک به امت ها خواهد داد تا جمیع ایشان اسم یهْوَه را بخوانند وبه یک دل او را عبادت کنند. تصور تَلمود پیرامون شخص مسیحا به قرار زیر است: (یک انسان که نهالی از خاندان سلطنتی داوود است وقداست او تنها به سبب موهبت های طبیعی وی خواهد بود، امتّ های مشرک به دست او نابود خواهند گشت وبنی اسرائیل قوّت خواهد گرفت).(۶۷)
مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟
در برخی از روایاتی که از طرق شیعه واهل سنّت رسیده به صورت مطلق به انتظار فرج اشاره شده است بدون انکه مقید به فرج حضرت مهدی (علیه السلام) در ان شده باشد. در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم: (افضل العبادة انتظار الفرج)؛(۶۸) (برترین عبادت، انتظار فرج است).
ونیز از ان حضرت می خوانیم: (انتظار الفرج عبادة)؛(۶۹) (انتظار فرج عبادت است).
وهمچنین در روایت دیگری از ان حضرت می خوانیم: (افضل اعمال امّتی انتظار فرج الله (عزَّ وجلَّ))؛(۷۰) (افضل اعمال امّت من انتظار فرج خداوند (عزَّ وجلَّ) است).
شیخ صدوق به سندش از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (ما احسن الصبر وانتظار الفرج، اما سمعت قول الله (عزَّ وجلَّ): (وَارْتَقِبُوا انِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ)،(۷۱) (فَانْتَظِرُوا انِّی مَعَکُمْ

-----------------

(۶۷) انتظار مسیحا در ایین یهود، ص ۶۵.
(۶۸) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵، ح ۱۱؛ کمال الدین، ص ۲۸۷، ح ۶.
(۶۹) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۳؛ جامع الصغیر، ج ۱، ص ۴۱۶، ح ۲۷۱۷؛ کنز العمال، ح ۶۵۰۹.
(۷۰) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۲.
(۷۱) سوره هود، ایه ۹۳.

↑صفحه ۹۴↑

مِنَ المُنْتَظِرِینَ)(۷۲) فعلیکم بالصبر فانّه انّما یجیء الفرج علی الیاس، فقد کان الذین من قبلکم اصبر منکم)؛(۷۳) (چقدر نیکوست صبر وانتظار فرج، آیا نشنیده ای گفتار خداوند (عزَّ وجلَّ) را که فرمود: (شما انتظار بکشید، من هم در انتظارم) و(پس شما منتظر باشید، من هم با شما انتظار می کشم) پس بر شما باد به صبر؛ زیرا فرج بعد از یاس وناامیدی است. به راستی کسانی که قبل از شما زندگی می کردند از شما صبورتر بودند).
مرحوم مجلسی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (من دین الائمّة الورع والعفّة والصلاح... وانتظار الفرج بالصبر)؛(۷۴) (از دین ائمه پرهیزکاری، عفّت، رستگاری... وانتظار فرج به صبر است).
ترمذی نیز به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (... وافضل العبادة انتظار الفرج)؛(۷۵) (... وبرترین عبادت انتظار فرج است).
در ظاهر مراد از انتظار فرج همان انتظار فرج حضرت مهدی (علیه السلام) است که در این روایات متعلق ان یعنی حضرت مهدی (علیه السلام) به جهت وضوح، بیان نشده است؟ چون در احادیث فریقین ان حضرت به عنوان نجات دهنده مردم از ظلم وبی عدالتی معرّفی شده است.
شیخ صدوق (رحمه الله) به سندش از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (طوبی لشیعة قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته)؛(۷۶) (خوشا به حال شیعیان قائم ما، کسانی که منتظر ظهور او در عصر غیبت اویند).
این معنا برای روایات مطلق با نظر اهل سنّت نیز موافقت دارد؛ زیرا انان گرچه عموما به ولادت مهدی موعود (علیه السلام) اعتقادی ندارند ولی او را منجی بشریت از ظلم وبی عدالتی می دانند که باید مستضعفین انتظار او را بکشند.

-----------------

(۷۲) سوره اعراف، ایه ۷۱.
(۷۳) کمال الدین، ص ۶۴۵، ح ۵.
(۷۴) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۱.
(۷۵) سنن ترمذی، ج ۵، ص ۲۲۵، ح ۳۶۴۲.
(۷۶) کمال الدین، ص ۳۵۷، ح ۵۴.

↑صفحه ۹۵↑

ونیز از جمله قرائنی که می تواند مصداق احادیث مطلق را مشخّص کرده وبر حضرت مهدی (علیه السلام) وقیام او تطبیق دهد مساله لزوم تناسب بین حکم وموضوع است؛ زیرا انتظار فرجی که تا این حدّ مهم برشمرده شده وتا این حدّ مورد تاکید واقع شده است به طور حتم همان انتظار روز موعود است، از ان جهت که در ان روز وعده الهی به نصرت مظلومین در سرتاسر عالم تحقق می یابد وحکومت عدل توحیدی در روی کره زمین گسترش خواهد یافت. انتظار با ان اثار وبرکاتی که دارد تنها در انتظار چنین فرجی قابل پیاده شدن است. ونیز چنین انتظاری است که می تواند از اساس دین شمرده شود، نه انتظار رفع هر گرفتاری ولو جزئی وبا هر سبب باشد.
چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟
اهل سنّت گرچه اصل انتظار فرج مهدی (علیه السلام) را قبول دارند، ولی اعتقاد به ولادت او ندارند، ولی شیعه امامیه وبرخی دیگر از مذاهب اسلامی وغیر اسلامی به انتظار ظهور شخصی به عنوان منجی نشسته اند که او موجود است وناظر اعمال ورفتار وگرفتاری های مسلمانان است. این نوع انتظار به طور قطع وحتم، اثرات بیشتری در زنده نگه داشتن جامعه وایجاد روح وامید بیشتر دارد؛ زیرا کسی که معتقد به اصل فرج است بدون انکه نجات دهنده را در قید حیات ودر کنار خود ببیند واو را احساس کند وناظر اعمال خود بداند، چندان تاثیری در وجود او ندارد، بر خلاف کسی که معتقد است او زنده بوده وبر تمام احوالش ناظر است، وهنگام گرفتاری های شدید به فریاد او خواهد رسید. به طور حتم اعتقاد به چنین منجی وانتظار چنین شخصی تاثیر به سزایی در روحیه انسان منتظر دارد، تاثیری که قابل مقایسه با تاثیر نوع اوّل نیست.

↑صفحه ۹۶↑

لذا شیعه به جهت اعتقاد به این چنین انتظاری همیشه در طول تاریخ خود زنده بوده وهیچ گاه با این همه فشارها که بر او وارد شده امید خود را از دست نداده است.
شیعه همیشه خویش را در کنار منجی ومصلح خود احساس می کند واین نوع احساس اثار تربیتی وایمانی بیشتری دارد.
آیا تاخیر در فرج موجب قساوت قلب می شود؟
انچه که بر هر مؤمنی بلکه بر هر انسانی لازم است، اینکه هیچ گاه از تاخیر فرج وظهور منجی ناامید نباشد، بلکه باید به ریسمان صبر چنگ زده تا به سر منزل مقصود رهنمون شود. واین تنها از راه ایمان قلبی به خداوند متعال واینکه او خُلف نمی کند، میسّر است ونیز با سیر وبررسی سرگذشت امت های پیشین که چگونه بعد از هر عسر وگرفتاری شدید، خداوند اخر الامر برای انها یسر وفرجی حاصل نمود، به دست می اید. وهمچنین با مراجعه به فطرت ومیل درونی خود که چگونه به ظهور منجی بشریت متمایل است می تواند خود را از یاس ونا امیدی رهانیده وبه ظهور منجی امیدوار باشد.
در ذیل ایه شریفه (وَلا یکُونُوا کَالَّذِینَ اوتُوا الکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الامَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ)؛(۷۷) از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: (تاویل هذه الایة جاء فی اهل زمان الغیبة وایامها دون غیرهم من اهل الازمنة وانّ الله تعالی نهی الشیعة عن الشک فی حجة الله تعالی، او ان یظنّوا انّ الله تعالی یخلی ارضه منها طرفة عین)؛(۷۸) (تاویل این ایه برای مردم عصر غیبت است، وروزهای زمان غیبت غیر از روزهای اهل زمان های دیگر است. خداوند متعال شیعیان را از شک در حجّت خود نهی کرده است ونیز نهی کرده از اینکه گمان کنند که خداوند زمین را یک چشم برهم زدن از حجت خالی می گرداند).

-----------------

(۷۷) سوره حدید، ایه ۱۶.
(۷۸) الغیبة، نعمانی، ص ۲۴؛ المحجة، ص۲۱۹و۲۲۰.

↑صفحه ۹۷↑

آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده وملالت اور است؟
انتظار اگر از قسم مثبت ان باشد که همراه با امادگی کامل منتظر برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) است نه تنها ملالت اور نیست بلکه دائما در انسان روحیه امید را شعله ور کرده واو را سرحال وزنده نگه می دارد. شخص منتظر دائما در فکر امدن محبوب خود است واین بهترین حالتی است که به او دست می دهد، او دائما به عشق رسیدن محبوب خود شب را به روز وروز را به شب می رساند.
از طرفی دیگر، از انجا که انتظار منجی حقیقی یعنی امام زمان (علیه السلام) در حقیقت یک نوع توسل وارتباط باطن با او نیز هست لذا با این ارتباط هر لحظه فیوضاتی از ناحیه ان حضرت به انسان می رسد که او را از خستگی وملالت بیرون می اورد.
بر انتظار موعود حقیقی اثار وبرکاتی بسیار مترتّب است که در جای خود به ان اشاره می نماییم.
چه آثاری بر انتظار منجی مترتب است؟
ضرورت واهمیت انتظار را می توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد:
۱ - انتظار، دوره اماده سازی وزمینه سازی برای یک نهضت به شمار می اید وهر انقلاب وحرکتی که این دوره را پشت سر نگذاشته باشد ناقص وبی ثمر است.
۲ - در اهمیت انتظار همین بس که دشمنان، ان را مانع تسلّط خود بر مسلمانان برشمرده اند. میشل فوکر، کلر بریر در بحث مبارزه با تفکّر مهدی باوری، ابتدا قیام امام حسین (علیه السلام) وبعد انتظار امام زمان (علیه السلام) را دو عامل پایداری شیعه معرفی می کنند. در

↑صفحه ۹۸↑

کنفرانس تل اویو نیز افرادی مثل برنارد لوییس، مایکل ام جی، جنشر، برونبرگ ومارتین کرامر بر این نکته تکیه فراوان داشتند. انان در توصیف شیعه گفته اند: (شیعیان به نام امام حسین قیام می کنند وبه اسم امام زمان قیامشان را حفظ می نمایند).(۷۹)
ماربین، محقق المانی می گوید: (از جمله مسائل اجتماعی بسیار مهمّی که موجب امیدواری ورستگاری شیعه می باشد، اعتقاد به وجود حجت عصر وانتظار ظهور است).(۸۰)
پتروشفسکی، تاریخدان وایران شناس علوم شوروی سابق در این زمینه می نویسد: (چشم به راه مهدی بودن در عقاید عمومی مردمی که نهضت های قرن سیزدهم را در ایران بر پا داشتند، مقام بلندی را داشته است).(۸۱)
۳ - دوران انتظار، دوران هجوم فتنه ها ومشکلات وگرفتاری ها است وانچه می تواند ارامش قلبی وقدرت روحی به شیعه منتظر بدهد، یاد منجی حی وحاضر است.
۴ - پیراستن از خصایص ناپسند واراستن خود به اخلاق نیکو از فواید دیگر انتظار است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: (من سرّ ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر ولیعمل بالورع ومحاسن الاخلاق)؛(۸۲) (... هر کس دوست دارد که از یاران حضرت قائم (علیه السلام) گردد باید که منتظر باشد ودر عین حال به پرهیزکاری واخلاق نیکو مشغول گردد).
۵ - از نتایج انتظار، تلاش فکری مؤمن منتظر وبصیرت واگاهی اوست. فتنه ها علاوه بر انکه غفلت می اورد، شبهه وتردید وتزلزل را نیز در افکار جامعه ایجاد می کند، واین منتظر واقعی است که چون به هوشیاری فکری رسیده، بیدار است وبه شبهات پاسخ می گوید.

-----------------

(۷۹) مجله بازتاب اندیشه، خرداد۸۰، ص ۱۹۳.
(۸۰) سیاست اسلام، اثر ماربین، ص ۴۹و۵۰.
(۸۱) نهضت سربداران خراسان، اثر پتروشفسکی.
(۸۲) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰، ح ۵۰.

↑صفحه ۹۹↑

امام صادق (علیه السلام) فرمود: (طوبی لمن تمسّک بامرنا فی غیبة قائمنا فلم یزغ قلبه بعد الهدایة...)؛(۸۳) (خوشا به حال کسی که در زمان غیبت قائم ما به فرمان ما تمسک جوید که در نتیجه قلب او هرگز به طرف باطل متمایل نخواهد شد).
۶ - انتظار از انجا که انسان را به عمل وا می دارد ودر جامعه ای که حالت انتظار منجی الهی حاکم است، تحّرک وپویایی حکم فرماست وبشر را به زمینه سازی واصلاح فردی واجتماعی وا می دارد، عاملی ارزشمند برای حفظ وبقای شریعت است.
۷ - انتظار از ان جهت که محّرک عمل است، زمینه ساز ظهور منجی عالم بشریت خواهد بود.

-----------------

(۸۳) همان، ص ۱۲۳، ح۶.

↑صفحه ۱۰۰↑

ظهور منجی از دیدگاه ادیان

↑صفحه ۱۰۱↑

آیا ایمان به ظهور منجی نزد ادیان وملل دیگر نیز وجود دارد؟
ایمان به ظهور منجی بشریت از وضع موجود واقامه عدل وداد، فطری بشر است ولذا این عقیده در هر ملت ودینی وجود دارد.
محمّد امین زین الدین می گوید: (شکی نیست که اعتقاد به اصلاح جامعه از وضعیت موجود، از ابتدای تاریخ بشر در ذهن مردم وجود داشته است واز عقاید اختصاصی دین اسلام نیست، زیرا در بین ادیان اسمانی قبل از ظهور اسلام مشاهده می کنیم که همگی خبر از وقوع این حقیقت داده اند وحتی صفات مصلح وراه کارهای اصلاحی او را نیز بیان کرده اند، گرچه نام او را مهدی ودعوت اصلاحی او را به نام مهدویت نگذاشته اند... این عقیده وفکر حتی به ادیان دیگر از قبیل زردشتی وبرهمنی و... نیز سرایت کرده است...).(۸۴)
در بین ادیان اسمانی وایین های شبه دینی وملت ها، می توان از اینها نام برد:
۱ - یهود به بازگشت عزیر یا منحاس بن عازر بن هارون اعتقاد دارد.
۲ - مسیحیت با ایمان به بازگشت عیسی (علیه السلام).
۳ - زردشت با ایمان به بازگشت بهرام شاه.
۴ - هندوها با ایمان به بازگشت فیشنوا.

-----------------

(۸۴) مع الدکتور احمد امین فی حدیث المهدی والمهدیه، ص ۱۱.

↑صفحه ۱۰۳↑

۵ - مجوس با ایمان به بازگشت اوشیدر.
۶ - بودایی ها در انتظار ظهور بودا.
و....(۸۵)
از چه زمانی خطوط کلی برای روز موعود جهانی ترسیم شده است؟
ترسیم خطوط کلّی برای روز موعود به شروع خلقت باز می گردد؛ زیرا این روز هدف وغرض اساسی برای خلقت است. برای توضیح این مطلب به نکاتی چند اشاره می کنیم:
۱ - برای برپایی حکومت عدل جهانی دو شرط اساسی وجود دارد: یکی شناخت کامل عدل به معنای وسیعش ودیگری امادگی برای فداکاری در راه پیاده کردن عدالت در سطح جهان، بعد از علم وشناخت عدل. بشر این دو شرط اساسی را از ابتدای خلقت نداشته است، بلکه انبیا متکفّل این دو امر مهم شده ودرصدد تربیت بشر برای رسیدن به ان دو بوده اند. گرچه انبیا در شرط اوّل به موفقیت رسیده وعدل را به معنای وسیع وهمه جانبه اش برای مردم تبیین نموده اند ولی در طول تاریخ خود نتوانستند شرط دوم را به طور کامل محقق سازند، واین نه به جهت قصور در انجام وظیفه انان بوده، بلکه به خاطر قصور یا تقصیر از جانب مردم بوده است.
۲ - انبیا در طول تاریخ بعثت خود مردم را به هدف وغرض اساسی از خلقت بشر که همان رسیدن به حکومت عدل توحیدی است گوشزد می کرده اند. خداوند متعال می فرماید: (وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ انَّ الارْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ)؛(۸۶)

-----------------

(۸۵) الامامة وقیام القیامة، ص ۲۷۰و۲۷۱؛ العقیده والشریعة فی الاسلام، ص ۱۹۲.
(۸۶) سوره انبیاء، ایه ۱۰۵.

↑صفحه ۱۰۴↑

(در زبور بعد از ذکر [تورات] نوشتیم بندگان شایسته ام وراث [حکومت] زمین خواهند شد).
ونیز می فرماید: (وَنُرِیدُ انْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الارْضِ وَنَجْعَلَهُمْ ائِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الوارِثِینَ)؛(۸۷) (ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم وانان را پیشوایان ووارثان روی زمین قرار دهیم).
ونیز می فرماید: (هُوَ الَّذِی ارْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدِینِ الحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ)؛(۸۸) (او کسی است که رسول خود را با هدایت ودین حقّ فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد هر چند مشرکان کراهت داشته باشند).
۳ - برای هیچ یک از انبیا، شرایط اساسی وعمومی برای هدایت کلّ بشر وتشکیل حکومت عدل توحیدی در سطح جهان فراهم نشد، زیرا دو شرط اساسی برای تشکیل چنین حکومتی فراهم نگشت:
الف) انبیا گرچه مفهوم عدل کامل وبه معنای وسیع ان را برای مردم تفهیم نمودند ولی بشر به ان درجه از فهم وشعور نرسیده است تا به حقیقت ان در سطح گسترده اش پی برده باشد. لذا هدف انبیای سابق بر حضرت موسی (علیه السلام)، ترسیخ وتثبیت عقیده مردم بوده، وتکالیف شرعی فرعی زیادی نداشته اند، تا اینکه از زمان حضرت موسی (علیه السلام) تا عصر بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خصوصا در شریعت اسلام شرایع به صورت تفصیل تبیین شده است.
ب) تاکنون هیچ امّتی به حدّی نرسیده است که بتواند در راه پیاده شدن حکومت عدل توحیدی جهانی فداکاری تام وتمام داشته باشد. حضرت نوح (علیه السلام) ۹۵۰ سال قوم خود را به حقّ وحقیقت دعوت کرد ولی به جز اندکی به او ایمان نیاوردند. قوم حضرت ابراهیم (علیه السلام) به جای پذیرش دعوتش او را در اتش انداختند. قوم حضرت

-----------------

(۸۷) سوره قصص، ایه ۵.
(۸۸) سوره صف، ایه ۹.

↑صفحه ۱۰۵↑

موسی (علیه السلام) درخواست او را برای مقابله با حاکمان ظالم فلسطین رد کرده وگفتند: (فَاذْهَبْ انْتَ وَرَبُّکَ فَقاتِلا انّا ههُنا قاعِدُونَ)؛(۸۹) (تو وخدایت بروید وبا انان بجنگید ما اینجا نشسته ایم).
حواریون حضرت عیسی (علیه السلام) در قدرت خداوند شک نمودند وبه عیسی خطاب کرده، گفتند: (یا عِیسَی ابْنَ مَرْیمَ هَلْ یسْتَطِیعُ رَبُّکَ انْ ینَزِّلَ عَلَینا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ)؛(۹۰) (ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت قدرت دارد که برای ما سفره ای غذا از اسمان نازل کند).
نتیجه: گرچه خطوطی کلّی واساسی روز موعود از ابتدای خلقت ترسیم شده است ولی هنوز شرایط تحقق وپیاده شدن ان فراهم نگشته است.
منجی در ایین هندو کیست؟
بشارت به ظهور منجی در کتاب های مقدس هندوها نیز به چشم می خورد. در کتاب (ماللهند) از کتاب های مقدس هندوها آمده است: (در اواخر دوره چهارم اهل زمین به فساد کشیده شده واکثر انها کافر می شوند انان معصیت های بزرگ را انجام داده وحاکم انها افراد پست خواهد بود. مردم در ان روز به گرگ ها شبیه اند که همدیگر را می درند وغارت می کنند. کاهنان ومردان دین فاسد می شوند وحقّ با دزدان می شود وافراد باتقوا وزاهد را تحقیر می کنند... در ان زمان (برهمن کلا) یعنی مردی شجاع ودین دار ظهور می کند وزمین را با شمشیر برنده اش از مفسدین وپلیدی ها پاک کرده وافراد پاک وطاهر را حفظ خواهد نمود).(۹۱)

-----------------

(۸۹) سوره مائده، ایه ۲۴.
(۹۰) همان، ایه ۱۱۲.
(۹۱) ماللهند، ص ۳۲۱.

↑صفحه ۱۰۶↑

در کتاب (شاکمونی) آمده است: (حکومت ودولت جهانی به دست مردی از ذرّیه سید خلایق عالمیان (کشن) بزرگ ختم خواهد شد، او کسی است که بر کوه های شرق وغرب عالم حکومت خواهد کرد... وتمام ادیان الهی، یک دین خواهد شد، او که اسمش قائم وعارف بالله است، دین خدا را احیا خواهد نمود).(۹۲)
ودر کتاب (وشن جوک) از کتاب های هندوها آمده است: (ودر اخر الزمان زمین به دست مردی خواهد افتاد که خداوند متعال را دوست دارد واو از خواص بندگان خداست. نام او (فرخنده وخجسته) است.(۹۳)
ودر کتاب (باسک) از کتاب های هندوها آمده است: (دوره اخر الزمان به حکومت حاکم عادلی ختم خواهد شد که رهبر ملائکه وجنّ وانس است. حق با اوست. او بر دریا وخشکی وکوه ها سیطره پیدا می کند واز انچه در اسمان ها وزمین است خبر می دهد وکسی بزرگ تر از او متولد نشده است).(۹۴)
در کتاب (اوپانیشاد) آمده است: (این مظهر (ویشنو) در اخر الزمان ظهور می کند در حالی که بر اسبی سفید سوار وبه دست او شمشیری برهنه است، وبه ماننده ستاره دنباله دار می درخشد وهمه افراد پست را به هلاکت می رساند وزندگی نوینی را برپا کرده وطهارت وپاکی را بر می گرداند).(۹۵)
منجی در آیین بودا کیست؟
مؤسس ایین بودا شخصی است به نام (سدهارتا جوتوما) معروف به (بودا)، او کسی بود که در نپال متولد شد وبودایی ها او را فرزند خدا می دانند ومعتقدند که در

-----------------

(۹۲) بشارت العهدین، ص ۲۴۲؛ بشارة الظهور، ص ۱۷.
(۹۳) همان، ص ۲۷۲؛ بشارة الظهور، ص ۱۸.
(۹۴) بشارة الظهور، ص ۱۸.
(۹۵) اوپانیشاد، ص ۷۳۷.

↑صفحه ۱۰۷↑

اخر الزمان ظهور کرده، بشریت را از وضع موجود وگرفتاری ها نجات خواهد داد. انان می گویند: بودا با کامل کردن وظیفه خود با جسدش به اسمان رفته وبار دیگر به زمین باز می گردد تا صلح وبرکت را به مردم بازگرداند.
بودایی ها دو مذهب بزرگ دارند: یکی مذهب شمالی که در حق بودا تا به حدّی غلو کرده او را خدای خود می دانند. ودیگری مذهب جنوبی که غلوّشان در حقّ بودا کمتر است. وعمدتا در منطقه اسیای شرقی ساکنند.
موعود از دیدگاه زردشتیان کیست؟
در کتاب معروف زردشتیان به نام (زند) بعد از انکه سخن از مقابله ومبارزه ابدی بین ایزدان واهریمنان به میان می اورد، می گوید: (در این هنگام فتح وپیروزی ونصرت از ناحیه ایزدان واقع می شود وبعد از نصرت ویاری ایزدان ونابودی نسل اهریمنان عالم به سعادت اصلی خود می رسد وفرزندان ادم بر کرسی سعادت وبرکت خواهند نشست).(۹۶)
جاماسب در کتاب (جاماسبنامه) از زردشت نقل کرده که فرمود: (مردی از سرزمین تازیان از ذریه هاشم خروج خواهد کرد، او مردی بزرگ سر، با جسمی عظیم، ساقی طولانی، بر دین جدّش وبا لشکری فراوان رو به ایران خواهد نمود، زمین را اباد کرده وان را پر از عدل وداد خواهد نمود).(۹۷)
در همان کتاب بعد از بشارت به نبوّت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می گوید: (واز ذریه دختر ان پیامبر که به (خورشید عالم وشاه زمان) معروف است، مردی به خلافت خواهد رسید

-----------------

(۹۶) بشارات العهدین، ص ۲۳۷و۲۳۸؛ بشارة الظهور، ص ۳۴.
(۹۷) بشارت العهدین، ص ۲۴۳و۲۴۴.

↑صفحه ۱۰۸↑

که در دنیا به حکم یزدان حکم خواهد نمود، او اخرین خلیفه ان پیامبر در وسط عالم یعنی مکه است، ودولتش تا روز قیامت دوام خواهد داشت...).(۹۸)
در کتاب (زند بهمن یسن) شرح کتاب (اوستا) کلام جاماسب را از قول استادش زردشت این چنین نقل می کند: (قبل از ظهور سوشیانس خلف وعده، دروغ، بی دینی وبی بند وباری در عالم گسترش می یابد، مردم از خداوند دور شده وظلم وفساد عالم را فرا می گیرد. این امور، احوال عالم را دگرگون کرده وزمینه را برای ظهور منجی جهانی فراهم می اورد وعلائمی که هنگام ظهور اتفاق می افتد عبارت است از حادثه عجیب وغریبی در اسمان ظاهر می شود که دلالت بر امدن (خردشهر ایزد) دارد. ملائکه از طرف مشرق ومغرب به اذن او فرستاده می شوند تا خبرها واعلان ها را به عالم برسانند...).(۹۹)
ونیز در کتاب (زند بهمن یسن) می خوانیم: (... وبعد از ان، سوشیانس عالم را پاک خواهد نمود، ان گاه قیامت برپا خواهد شد).(۱۰۰)
در همان کتاب در تفسیر کلمه سوشیانس آمده است: (سوشیانس اخرین کسی است که می اید وزردشت را در عالم نجات خواهد داد).(۱۰۱)
منجی نزد یهود چه کسی است؟
با مراجعه به کتاب های مقدس یهود پی می بریم که اشارات وتصریحات فراوانی به مساله موعود جهانی شده است. واز جمله کتاب هایی که در انها به این موضوع اشاره شده: کتاب دانیال نبی، حجّی نبی، صفینای نبی، اشعیای نبی وزبور داوود است.

-----------------

(۹۸) بشارت العهدین، ص ۲۷۳؛ بشارة الظهور، ص ۲۰.
(۹۹) جاماسب نامه، ص ۲۵.
(۱۰۰) زند بهمن یسن، ص ۱۹.
(۱۰۱) همان، ص ۱۵۰.

↑صفحه ۱۰۹↑

لذا در قران کریم می خوانیم: (وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ انَّ الارْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ)؛(۱۰۲) (وبه تحقیق در زبور بعد از ذکر نوشتیم که همانا زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد).
در زبور داوود می خوانیم: (بار خدایا! حکومت خود را به ملک ببخش وعدالتت را به فرزند مَلِک عطا فرما تا به نیکی بین مردم حکم کرده وبر افتادگان انصاف دهد... تمام پادشاهان بر او خضوع کرده وهمه ملت ها خدمت گذار او گردند...).(۱۰۳)
چرا حضرت مسیح تاکنون زنده مانده است؟
حکمت بقا وزنده ماندن حضرت مسیح (علیه السلام) تاکنون بر حسب انچه که عقول ما درک می کند اموری است:
۱ - در حضرت عیسی (علیه السلام) خصوصیاتی یافت می شود که در سایر انبیا نبوده است، از قبیل ولادت بدون پدر، زنده کردن مردگان، به اسمان ها رفتن ودیگر خصوصیات.
۲ - زنده بودن وبقای او برهان ودلیل وشاهدی بر غیبت امام مهدی (علیه السلام) خواهد بود، زیرا بقای مسیح با عمری بیش از دو هزار سال، دلیلی بر امکان وجود وحیات حضرت مهدی (علیه السلام) در کمتر از این مقدار سال است، همان حکمتی که در روایات برای طول عمر حضرت خضر بیان شده است.
شیخ صدوق (رحمه الله) در (کمال الدین) به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (... بلی، انّ الله تبارک وتعالی لمّا کان فی سابق علمه ان یقدّر من عمر القائم (علیه السلام) فی ایام

-----------------

(۱۰۲) سوره انبیاء، ایه ۱۰۵.
(۱۰۳) کتاب مقدس، عهد قدیم، مزامیر، مزمور ۷۲، ص ۱۲۱۲-۱۲۱۰، رقم ۱۷-۱.

↑صفحه ۱۱۰↑

غیبته ما یقدّر، وعلم ما یکون من انکار عباده بمقدار ذلک العمر فی الطول، طوّل عمر العبد الصالح فی غیر سبب یوجب ذلک الا لعلّة الاستدلال به علی عمر القائم (علیه السلام) ولیقطع بذلک حجة المعاندین لئلا یکون للناس علی الله حجة)؛(۱۰۴) (... اری، از انجا که در علم سابق خداوند مقدّر شده بود که عمر قائم (علیه السلام) را در ایام غیبتش طولانی می گرداند ومی دانست که این مقدار طول عمر را بندگانش انکار می کنند، لذا عمر بنده صالحش را تنها به جهت استدلال وشاهد اوردن عمر قائم (علیه السلام) طولانی کرد، وتا اینکه حجت ودلیل معاندین قطع گردد وبرای مردم حجت واستدلالی بر خدا نباشد).
حکمت مشارکت حضرت مسیح در تشکیل حکومت جهانی چیست؟
شرکت حضرت مسیح (علیه السلام) در تشکیل حکومت عدل توحیدی جهانی ومساعدت حضرت مهدی (علیه السلام) در این امر مهم جهاتی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - از انجا که مسیحیان جماعت زیادی را از مردم عالم تشکیل می دهند، لذا با نزول او از اسمان ومشاهده معجزه از او، ایمان اورده ودر حقیقت به جهت پیروی واقتدای او به حضرت مهدی (علیه السلام)، مسیحیان نیز تسلیم حضرت مهدی می شوند.
۲ - در نتیجه جهت اوّل، فتح وپیروزی حضرت بر عالم سریع تر واسان تر خواهد شد، ولذا به جهت ایمان مسیحیان به امام مهدی (علیه السلام) بدون جنگ وخونریزی بخش عظیمی از عالم تحت اختیار حضرت قرار خواهد گرفت.

-----------------

(۱۰۴) کمال الدین، ص ۳۵۷، ح ۵۳؛ الغیبة، طوسی، ص ۱۷۲، ح ۱۲۹؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۲۲۲.

↑صفحه ۱۱۱↑

آیا حضرت عیسی به زمین باز می گردد؟
مطابق نصّ ایات قران واناجیل، حضرت عیسی (علیه السلام) به اسمان ها رفت ودر پایان تاریخ به زمین باز می گردد.
در انجیل یوحنّا می خوانیم: (از من شنیدید که به شما گفتم: من می روم ودوباره به سوی شما باز می گردم).(۱۰۵)
در قران نیز به نزول حضرت عیسی (علیه السلام) اشاره شده است:
۱ - خداوند متعال می فرماید: (وَیکَلِّمُ النّاسَ فِی المَهْدِ وَکَهْلا)؛(۱۰۶) (واو [عیسی] در گهواره وهنگام پیری با مردم سخن می گوید).
می دانیم که حضرت عیسی (علیه السلام) هنگام سی سالگی به اسمان ها رفت، پس مقصود به پیری همان زمان نزول او از اسمان در اخر الزمان است.
۲ - ونیز خداوند می فرماید: (وَانْ مِنْ اهْلِ الکِتابِ الّا لَیؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیوْمَ القِیامَةِ یکُونُ عَلَیهِمْ شَهِیدا)؛(۱۰۷) (وهیچ یک از اهل کتاب نیست مگر اینکه پیش از مرگش به او [مسیح] ایمان می اورد وروز قیامت بر انها گواه خواهد بود).

ضمیر در (به) و(موته) به حضرت عیسی (علیه السلام) باز می گردد. از این ایه به خوبی استفاده می شود که حضرت عیسی در اخر الزمان از اسمان نزول کرده ومردم به او ایمان خواهند اورد.(۱۰۸)

-----------------

(۱۰۵) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل یوحنّا، ص ۳۳۹، رقم ۳۰-۲۸.
(۱۰۶) سوره ال عمران، ایه ۴۶.
(۱۰۷) سوره نساء، ایه ۱۵۹.
(۱۰۸) ر.ک: صحیح بخاری، ج ۴، ص ۱۴۳؛ درالمنثور، ج ۲، ص ۲۴۱؛ و....

↑صفحه ۱۱۲↑

۳. ونیز می فرماید: (وَانَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها)؛(۱۰۹) (وهمانا عیسی نشانه روشنی برای قیامت است پس در ان شک نداشته باشید).(۱۱۰)
و نیز روایات شیعه وسنّی به نزول حضرت عیسی اشاره کرده است:
بخاری به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم)؛(۱۱۱) (شما را چه می شود هنگامی که فرزند مریم در میان شما فرود آمده در حالی که امام شما از بین شماست).
شیخ صدوق (رحمه الله) به سندش از محمّد بن مسلم ثقفی نقل کرده که از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (القائم منّا منصور بالرعب... وینزل روح الله عیسی بن مریم، فیصلّی خلفه)؛(۱۱۲) (قائم از ماست که با رعب ووحشت [که در قلوب مردم می افتد] یاری خواهد شد... وروح الله عیسی بن مریم فرود آمده وپشت سر او به نماز خواهد ایستاد).
حضرت عیسی در کجا فرود خواهد آمد؟
از روایات استفاده می شود که مکان نزول حضرت مسیح در اخر الزمان سرزمین دمشق است.
طبرانی به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (ینزل عیسی بن مریم (علیه السلام) عند المنارة البیضاء شرقی دمشق)؛(۱۱۳) (عیسی بن مریم کنار مناره سفید قسمت شرق در سرزمین دمشق فرود خواهد امد).

-----------------

(۱۰۹) سوره زخرف، ایه ۶۱.
(۱۱۰) جامع البیان، ج ۲۵، ص ۱۱۵؛ البحر المحیط، ج ۹، ص ۳۸۶.
(۱۱۱) صحیح بخاری، ج ۴، ص ۱۴۳.
(۱۱۲) کمال الدین، ص ۳۳۱، ح ۱۶.
(۱۱۳) المعجم الکبیر، ج ۱، ص ۲۱۷.

↑صفحه ۱۱۳↑

ابن کثیر می گوید: (مسیح دجال خروج می کند، ان گاه مسیح از اسمان بر زمین فرود می اید ومحلّ فرود او کنار مناره سفید شرقی در دمشق هنگام نماز صبح است).(۱۱۴)
منجی نزد مسیحیان کیست؟
حضرت مسیح (علیه السلام) مبعوث شد تا مردم را بشارت دهد. کلمه (انجیل) از لغت یونانی گرفته شده وبه معنای (خبر خوش) وبشارت به رهایی آمده است. این بشارت همان قیام ملکوت خداوند ویا به تعبیر دیگری می توان از ان به حکومت توحیدی در سطح کره زمین یاد نمود.
در کتاب مقّدس می خوانیم: (بر من واجب است تا تمام شهرها را به ملکوت خدا بشارت دهم وبرای این امر فرستاده شده ام).(۱۱۵)
در انجیل متّی آمده است: (حضرت عیسی در جمیع شهرها ودهات سیر می کرد ودر مجامع انها مردم را تعلیم وبه ملکوت بشارت می داد).(۱۱۶)
در کلمات حضرت مسیح کلمه (فرزند انسان) زیاد به چشم می خورد، در انجیل متّی آمده است: (به حقّ می گویم که از میان حاضرین در این مکان کسانی هستند که مرگ را نمی چشند تا اینکه فرزند انسان را مشاهده نموده که در ملکوتش می اید).(۱۱۷)
ونیز می خوانیم: (همان گونه که برق از مشرق طلوع کرده وهمه را روشن می کند امدن فرزند انسان نیز این چنین است).(۱۱۸)

-----------------

(۱۱۴) الفتن والملاحم، ص ۱۷۲.
(۱۱۵) کتاب مقدس، عهد جدید، ص ۲۰۵، رقم ۴۳.
(۱۱۶) انجیل متّی، ۳۵/۶۲/۹.
(۱۱۷) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، ص ۸۴-۸۲، رقم ۲۸-۱۳.
(۱۱۸) همان، ص ۱۰۴، رقم ۲۷.

↑صفحه ۱۱۴↑

ونیز می خوانیم: (به همین جهت اماده باشید، در ساعتی که انتظار ان را نمی کشید فرزند انسان خواهد امد).(۱۱۹)
مقصود از (فرزند انسان) کیست؟ مسیحیان درصدد ان هستند که بر حضرت مسیح منطبق سازند، ولی از قرائن وشواهد موجود استفاده می شود که مقصود از (فرزند انسان) شخصی غیر از مسیح است که همان حضرت مهدی (علیه السلام) باشد:
الف) در انجیل یوحنا از حضرت مسیح می خوانیم: (من طالب مجد وعظمت خود نیستم در انجا کسی است که ان را می طلبد وحکم می کند).(۱۲۰)
ب) از عباراتی که در انجیل متّی آمده به خوبی استفاده می شود که (فرزند انسان) در ان عبارات غیر از حضرت مسیح است که در اخر الزمان به جهت پیاده کردن ملکوت خداوند ظهور کرده وعیسی بن مریم او را متابعت ومشایعت خواهد نمود.
ظهور منجی در اناجیل در چه وقتی معین شده است؟
از برخی عبارات اناجیل به دست می اید که وقت ملکوت اسمان ها که همان حکومت عدل جهانی توحیدی در روی زمین است، اخر الزمان معین شده است.
حضرت عیسی (علیه السلام) در مورد مقدمات برپایی ملکوت خداوند می گوید: (وزود است که خبر از جنگ ها وشایعات بشنوید، مبادا که فزع کنید؛ زیرا حدوث انها حتمی است، ولی نهایت عالم نخواهد بود).(۱۲۱)
ونیز می فرماید: (... انکه تا نهایت باقی می ماند اوست کسی که خلاصی می یابد).(۱۲۲)

-----------------

(۱۱۹) همان، ۴۴/۱۰۵/۲۴.
(۱۲۰) همان، انجیل یوحنّا، ص ۳۱۷، رقم ۵۰.
(۱۲۱) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، ص ۱۰۲، رقم ۶.
(۱۲۲) همان، ۱۳/۱۰۳/۲۴.

↑صفحه ۱۱۵↑

واین مطلب موافق روایاتی است که از رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده واشاره دارد به اینکه: (المهدی یخرج فی اخر الزمان)؛(۱۲۳) (مهدی در اخر الزمان خروج خواهد نمود).
وسعت حکومت حضرت مهدی چقدر است؟
از عهد جدید استفاده می شود که حکومت حضرت مهدی (علیه السلام) که از ان به ملکوت اسمان ها یا ملکوت خداوند برای فرزند انسان تعبیر شده تمام روی زمین را فرا خواهد گرفت، در انجیل لوقا آمده است: (در اینده مردمی از شرق وغرب وشمال وجنوب زمین آمده وبر سر سفره، در ملکوت خداوند خواهند نشست).(۱۲۴)
ودر انجیل مرقس می خوانیم: (وواجب است که قبل از ان به جمیع عالم بشارت داده شود).(۱۲۵)
در احادیث اسلامی نیز به این موضوع اشاره شده است، امام باقر (علیه السلام) می فرماید: (القائم منّا... یبلغ سلطانه المشرق والمغرب)؛(۱۲۶) (قائم از ما... حکومت او مشرق ومغرب عالم را فرا خواهد گرفت).
ابو داوود به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (ویهلک الله فی زمانه الملل کلّها الا الاسلام)؛(۱۲۷) (خداوند در زمان او [مهدی (علیه السلام)] اهل همه ملت ها به جز اسلام را هلاک خواهد نمود).

-----------------

(۱۲۳) الغیبة، طوسی (رحمه الله)، ص ۱۷۸.
(۱۲۴) انجیل لوقا، ۲۹/۲۴۲/۱۳.
(۱۲۵) انجیل مرقس، ۱۰/۱۶۶/۱۳.
(۱۲۶) کمال الدین، ص ۳۳۰، ح ۱۶.
(۱۲۷) سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۳۱۹، ح ۴۳۲۴.

↑صفحه ۱۱۶↑

اوصاف یاران منجی در اناجیل چیست؟
در اناجیل مسیحیان اوصافی برای یاران منجی بشریت ذکر شده که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - اطاعت: در انجیل مرقس آمده است: (به حقّ به شما می گویم: هرکس که همانند طفل، ملکوت خدا را نپذیرد در ان داخل نخواهد شد).(۱۲۸) مثال به طفل اشاره به اطاعت مطلق است.
۲. عمل به احکام: در انجیل متّی آمده است: (این گونه نیست که هر کسی یا ربّ یا ربّ بگوید داخل در ملکوت اسمان ها شود، بلکه هر کس به خواست پروردگار عمل کند در اسمان هاست).(۱۲۹)
۳. استضعاف: در انجیل لوقا آمده است: (خوشا به حال شما ای فقرا، زیرا برای شماست ملکوت خداوند. خوشا به حال شما ای گرسنگان در امروز، زیرا در اینده سیر خواهید شد. خوشا به حال شما ای گریه کنندگان، زیرا در اینده خندان خواهید شد. این در حالی است که در جای خود (ملکوت اسمان) به عصر ظهور تطبیق شده است).(۱۳۰)
آیا در اناجیل به علائم ظهور منجی اشاره شده است؟
در انجیل متّی آمده است: (... ودر ان هنگام که عیسی در باغ زیتون نشسته بود شاگردانش به نزد او آمده وبا او خلوت کردند واز او سؤال نمودند: به ما بگو: در چه

-----------------

(۱۲۸) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل مرقس، ص ۱۵۷، رقم ۱۵.
(۱۲۹) همان، انجیل متّی، ۲۱/۵۶/۷.
(۱۳۰) همان، انجیل لوقا، ص ۲۱۰، رقم ۲۰و۲۱.

↑صفحه ۱۱۷↑

زمانی این امور تحقّق خواهد یافت وعلامت ونشانه امدن تو وپایان عالم چیست؟)(۱۳۱) ونیز می خوانیم: (وزود است که خبر از جنگ هایی می شنوید... مبادا که فزع کنید زیرا وقوع انها حتمی است).(۱۳۲)
ونیز آمده است: (وهنگامی که فرزند انسان در مجد وعظمتش می اید ودر حالی که ملائکه او را همراهی می کنند بر روی عرش عظمتش می نشیند وجمیع امتّ ها نزد او محشور خواهند شد...).(۱۳۳)
در انجیل لوقا آمده است: (فریسیون از او سؤال نمودند: چه زمانی ملکوت خداوند می اید؟ او در جواب فرمود: ملکوت خدا غیر مترقّبه می اید).(۱۳۴)
ونیز می خوانیم: (وهنگامی که خبر از جنگ ها وفتنه ها شنیدید فزع نکنید زیرا این امور باید در ابتدا تحقق یابد ولی این پایان عالم نیست. ان گاه به انان فرمود: زود باشد که امتی بر امتی ومملکتی بر مملکتی قیام کند وزلزله های شدید وگرسنگی ها وقحطی ها در مکان های زیادی به وقوع پیوندد وزود است که امور خوفناک ونشانه های بزرگی حادث گردد).(۱۳۵)
هر یک از صاحبان ادیان منجی را از دین خود می داند راه حل این اختلاف چیست؟

در تشخیص هویت منجی عالم در پایان تاریخ نزد صاحبان ادیان اختلاف است، هر کسی بزرگی از دین خود را رهبر این نهضت می پندارد واو را احیاگر دین خود می داند.

-----------------

(۱۳۱) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، اصحاح ۲۴، ص ۱۰۲، رقم ۳.
(۱۳۲) انجیل متّی، ۶/۱۰۲/۲۴.
(۱۳۳) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، اصحاح ۲۵، ص ۱۰۷، رقم ۳۴-۳۱.
(۱۳۴) انجیل لوقا، ۲۰/۲۵۲/۱۷.
(۱۳۵) انجیل لوقا، ۱۱-۹/۲۶۵/۲۱.

↑صفحه ۱۱۸↑

اهمّ اسباب اختلاف عبارتند از:
۱ - نصوص وبشارت های اسمانی از ان جهت که خبر غیبی است لذا هر کسی به جهت تعصب دینی که دارد ان را به رهبر وبزرگ دینی خود حمل می کند.
۲ - علمای ادیان ودانشمندان مکاتب مختلف از ان جهت که به هوّیت وشخصیت مهدی موعود اخر الزمان جاهلند، لذا منجی را بر رهبران خود حمل نمودند.
برای حلّ مشکل وتحدید هویت منجی بشریت مراحلی را باید طی نمود:
۱ - تمییز بشارات ونصوص خاصه ای که در رابطه با منجی در کتاب های مقدس اسمانی اهل کتاب وارد شده است.
۲ - بررسی صفات وخصوصیات منجی در کتاب های مقدس بدون تاثیرپذیری از پیش فرض ها.
۳ - بررسی حقایق تاریخ ومقایسه ان با صفات وخصوصیاتی که در کتاب های مقدس درباره منجی آمده است تا مصداق واقعی وهویت شخصی منجی، معین شود.
۴ - معرفی حضرت مهدی (علیه السلام) به دیگران تا قدرت تطبیق برای انان نیز فراهم گردد.
لذا مشاهده می کنیم که گروهی از مسیحیان با بررسی صفات وخصوصیات مصلح ومنجی جهانی در کتاب های مقدس خود وتطبیق انها بر منجی ترسیم شده در اسلام، به اسلام وتشیع گرویدند ومهدویت اسلامی را پذیرفتند، اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - قاضی ساباطی مسیحی
او بعد از بررسی بشارت اشعیای نبی در شان مصلح جهانی ومناقشه در تفسیر یهود ونصارا برای ان می گوید: (در نتیجه مقصود از این کلام همان مهدی موعود اسلامی است؛ زیرا در انجا درباره منجی می گوید: او به مجرّد شنیدن، جزا نمی دهد. واین با اجماع مسلمین سازگاری دارد که می گویند: این صفت از خصوصیات مهدی موعود است).

↑صفحه ۱۱۹↑

ونیز می گوید: (عقیده امامیه در اینکه منجی، فرزند حسن عسکری است که در سال ۲۵۵ از مادری به نام نرجس متولد شد وسپس غایب گشت وبه اذن خداوند ظهور خواهد نمود، به واقع نزدیک تر است).(۱۳۶)
۲ - علامه محمد صادق فخر الاسلام
او که شخصی مسیحی بوده وپس از تحقیقات فراوان مسلمان شیعی شده است در کتابی به نام (انیس الاسلام) که در ردّ یهود ونصارا نوشته، در انجا تمام بشارت ها به ظهور منجی را بر حضرت مهدی موعود اسلامی منطبق کرده است.
۳ - علامه محمّد رضا رضایی
او نیز که شخصی یهودی بوده واسلام را انتخاب کرده است در کتاب خود به نام (منقول رضایی) بشارات بر منجی را بر مهدی موعود منطبق کرده است.
چگونه با وجود تحریف در تورات وانجیل به ان دو استشهاد می شود؟
گاهی سؤال می شود که شما قائل به وجود تحریف در تورات وانجیل ودیگر کتب غیر از قران هستید چگونه در قضیه مهدویت وسایر موضوعات به ان استدلال می کنید؟
پاسخ:
۱ - در موضوع مهدویت چنان ایات وروایات فراوانی وجود دارد که برای اثبات ان احتیاج به منابعی دیگر غیر قران نباشد.
۲ - استناد واستشهاد به بشارات کتاب های اسمانی وغیر اسمانی دیگران از باب تایید است نه اثبات.

-----------------

(۱۳۶) البراهین الساباطیة، ص ۲۰۷و۲۰۸.

↑صفحه ۱۲۰↑

۳ - نقل بشارات از کتاب های مقدس دیگران به جهت تقارن بین ادیان وهدایت اهل ادیان به دین حق یعنی اسلام است.
۴ - کسی ادعا نکرده که تمام انچه که در کتاب های مقدس ادیان دیگر آمده تحریف شده است، بلکه انچه مسلّم است اینکه بخشی از انها مورد تحریف قرار گرفته است.
۵ - در اثبات عدم تحریف در مواردی که به انها استشهاد می شود همین بس که در مصادر اسلامی نیز به ان اشاره بلکه تصریح شده است.
۶ - برخی از بشارات کتاب های مقدس ادیان دیگر با واقعیات تاریخی مطابقت داشته است، از قبیل اینکه: مصلح جهانی همان امام دوازدهم از ذریه اسماعیل واز نسل بهترین زنان است که ولادت او در وضع شدید واختناق سیاسی به وقوع خواهد پیوست، وبه همین جهت خداوند او را از ظالمان تا هنگام ظهور محفوظ خواهد داشت.
چرا قوانین ادیان آسمانی پیشین به نحو اکمل پیاده نشد؟
پیاده شدن عدل وداد وقوانین الهی در جامعه احتیاج به گذران دو مرحله دارد:
۱ - مرحله تنظیم قوانین اجتماعی از ناحیه قانون گذاری که عالم وعادل است. این مرحله با ارسال رسل وانزال کتب انجام پذیرفت.
۲ - مرحله تطبیق قوانین الهی، که با گذر از دو شرط قابل پیاده شدن در جامعه بشری است:
الف. رسیدن جامعه بشری به رشد وتکامل فکری، تا استطاعت درک ان قوانین را داشته باشد ونیز به ان ایمان اورد.
ب. تنفیذ کننده وپیاده کننده ان قوانین، عالم، مقتدر ومعصوم باشد تا بتواند ان قوانین را در سطح عالم پیاده نماید.

↑صفحه ۱۲۱↑

چرا در عصر پیامبر اکرم حکومت جهانی توحیدی تحقق نیافت؟
بشر به مانند طفلی است که در ابتدای زندگی خود احتیاج به طی مدارس ومدارج علمی وعملی در سطوح مختلف دارد تا بتواند به رشد وتکامل نهایی خود برسد.
به همین جهت است که رهبران الهی بدون ایجاد شرایط وزمینه کافی برای رسیدن به ان هدف، امادگی برای اجرای حکومت عدل جهانی را ندارند، واین به جهت نقص انها نیست، بلکه مشکل از ناحیه نبودِ قابلیت محل است.
بعد از ظهور اسلام خطوط کلی برای روز موعود چگونه ترسیم شد؟
پاسخ این سؤال را با ذکر مقدماتی خواهیم داد:
۱ - اسلام کامل ترین طرح را برای تطبیق حکومت عدل جهانی توحیدی در پایان تاریخ داده است؛ زیرا اسلام اخرین شریعت اسمانی است. واز طرفی دیگر دعوت اسلام جهانی است. بشر قبل از اسلام از انجا که فهم ودرکش به این حدّ نرسیده بود که این طرح کامل را بفهمد ودرک نماید لذا به دوره ظهور اسلام واگذار شد. موقعی پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) طرح حکومت عدل جهانی را داده است که بشر به این سطح عقلی وفرهنگی رسیده بود تا این طرح جامع را احساس کرده ودرک کند.
۲ - پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) وامامان معصوم (علیهم السلام) بعد از او وبسیاری از صحابه در اخبار، از این طرح وبشارت ان به مردم سهم بسزایی داشته اند؛ زیرا انها حاملان اصلی این طرح هستند. این بزرگواران تمام سعی وتلاش خود را به کار گرفته وبرای امادگی

↑صفحه ۱۲۲↑

ذهنی مردم از راه های مختلف این موضوع مهم را تثبیت نمودند، از قبیل:
الف. خبر دادن از تحقق هدف بزرگ خلقت هنگام تحقق حکومت عدل جهانی.
ب. تاکید بر اینکه رهبر این حکومت امامی معصوم از ذریه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است.
ج. خبر از وقوع ظلم وبیدادی که قبل از ظهور در عالم گسترش خواهد یافت.
۳ - خود امام مهدی (علیه السلام) نیز در اماده سازی مردم برای پذیرش این امر مهم سهم بسزایی داشته وبا پیامبر وامامان قبل از خود تشریک مساعی کرده است، از قبیل:
الف. اقامه دلیل بر ولادت ووجودش با تکرار ملاقات ها با مردم.
ب. بیان طرح کامل برای غیبت وظهورش.

↑صفحه ۱۲۳↑

دفاع از مهدویت

↑صفحه ۱۲۵↑

اول کسی که از مسلمانان در عقیده مهدویت تشکیک کرد چه کسی بود؟
در تاریخ آمده است، معاویه به جماعتی از بنی هاشم خطاب کرده گفت: (اینکه شما گمان می کنید پادشاهی هاشمی ومهدی قائم از ان شما است عقیده ای باطل است، بلکه مهدی همان عیسی بن مریم است. امر خلافت به دست ما است تا ان را به او تسلیم کنیم).(۱۳۷)
ابن عباس از جمله کسانی بود که در ان جلسه حضور داشت، او در مقابل این تحریف تاریخی وبازی کردن با عقیده اسلامی سخت ایستاده، به معاویه گفت: (... امّا اینکه گفتی ما گمان داریم که برای ما حکومتی است که مهدی حاکم ان است، جواب ان این است که گمان، شرک است همان گونه که خداوند متعال می فرماید: (زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا انْ لَنْ یبْعَثُوا)(۱۳۸)، در حالی که همه شهادت می دهند که برای ما ملک وحکومتی است. اگر از عمر دنیا یک روز باقی باشد خداوند متعال کسی را از ما می فرستد تا زمین را پر از عدل وداد کند همان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد.

-----------------

(۱۳۷) بحار الأنوار، ج ۳۳، ص ۲۵۶.
(۱۳۸) سوره تغابن، آیه ۷، (کافران پنداشته اند که هرگز برانگیخته نمی شوند).

↑صفحه ۱۲۷↑

وامّا اینکه می گویی: مهدی همان عیسی بن مریم است، عیسی کسی است که برای مقابله با دجّال فرستاده می شود، وهر گاه دجال او را ببیند نابود می شود، ولی امام از ما کسی است که عیسی بن مریم به او اقتدا کرده ونماز می خواند...).(۱۳۹)
آیا کسی از علمای اهل سنت منکر احادیث مهدویت شده است؟
برخی از علمای اهل سنّت درصدد انکار وتوجیه روایات مهدویت برآمده تا این موضوع مهم را در جامعه لوث کنند که از ان جمله می توان از افراد زیر نام برد:
۱ - ابن خلدون؛ او گرچه موضوع مهدویت را مشهور بین کافه اهل اسلام در گذر زمان ها می داند ولی با تمسک به قاعده (جرح، مقدم بر تعدیل است)(۱۴۰) درصدد ابطال روایات مهدویت برآمده است.(۱۴۱)
۲ - محمّد ابوزهره؛ او نیز خطّ ابن خلدون را ادامه داده ومی گوید: علمای اهل سنّت در سندهای این احادیث خدشه کرده اند، ولذا این عقیده را نزد اهل سنّت ثابت نمی داند.(۱۴۲)
۳ - سعد محمّد حسن از شیوخ ازهر؛ او نیز به دنبال نقّادین احادیث مهدویت رفته وحرف های انها را تکرار می کند.(۱۴۳)
۴ - محمّد فرید وجدی؛ او می گوید: (بسیاری از امامان حدیث، احادیث مهدویت را تضعیف نموده اند...).(۱۴۴)
۵ - احمد امین مصری؛ او نیز به کلام ابن خلدون رضایت داده است.(۱۴۵)

-----------------

(۱۳۹) بحار الأنوار، ج ۳۳، ص ۲۵۷.
(۱۴۰) مقصود از این قاعده این است که تضعیف یک راوی مقدم بر توثیق آن است.
(۱۴۱) تاریخ ابن خلدون، ج ۱، ص ۳۲۲-۳۱۱.
(۱۴۲) الامام الصادق (علیه السلام)، ص ۲۳۹.
(۱۴۳) المهدیة فی الاسلام، ص ۶۹.
(۱۴۴) دائرة المعارف قرن عشرین، ج ۱۰، ص ۴۸۱.
(۱۴۵) المهدی والمهدویة، ص ۱۰۸.

↑صفحه ۱۲۸↑

۶ - شیخ جبهان؛ او نیز از جمله کسانی است که گمان کرده احادیث مهدویت همگی باطل است.(۱۴۶)
۷ - شیخ سائح لیبیایی؛ او نیز از جمله کسانی است که احادیث مهدویت را نقد کرده است.(۱۴۷)
پاسخ اجمالی: از انجا که تکیه گاه کلام عموم مخالفین احادیث مهدویت، ابن خلدون است، لذا در نقد کلمات انها به ردّ کلام ابن خلدون به صورت اجمالی بسنده می کنیم:
۱ - ابن خلدون هنگام نقد احادیث مهدویت تنها به برخی از روایات می پردازد، در حالی که روایات دیگری وجود دارد که از صحت سند برخوردار است. لذا دکتر بستوی ۴۶ روایت را با سند صحیح یا حسن در زمینه مهدویت در کتاب خود اورده است.(۱۴۸)
۲ - او تنها اسامی برخی از صحابه را نقل کرده که احادیث مهدویت را نقل کرده اند، در حالی که بیش از اینهاست، ولذا شیخ عبد المحسن بن حمد العباد اسامی ۲۶ نفر از صحابه را که ناقل احادیث مهدویتند نقل کرده است.(۱۴۹)
۳ - همو می گوید: (ابن خلدون شخصی موّرخ است نه رجالی ولذا به تضعیفات او توجهی نمی شود...).(۱۵۰)
۴ - اینکه ابن خلدون جرح را مقدم بر تعدیل می داند نزد اهل سنّت عمومیت ندارد؛ زیرا عوامل جرح نزد انان مختلف است. برخی با کوچک ترین جهت راوی را جرح می کنند؛ لذا متخصصان فن شرط کرده اند که علت جرح باید تفسیر شود که به چه جهتی بوده است. از جمله کسانی که این قاعده را قبول ندارند ابن حجر عسقلانی، قاضی سبکی، خطیب بغدادی، نووی، سخاوی، سیوطی وسندی است.

-----------------

(۱۴۶) تبدید الظلام، ص ۴۷۹ و۴۸۰.
(۱۴۷) تراثنا وموازین النقد، ص ۱۸۷.
(۱۴۸) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة.
(۱۴۹) عقیدة اهل السنة والأثر فی المهدی المنتظر، ص ۱۲۸.
(۱۵۰) همان.

↑صفحه ۱۲۹↑

دکتر عبد الحکیم بستوی می گوید: (حتی در صورتی که جرح در راوی به اثبات برسد، هر جرحی روایت را از اعتبار ساقط نمی کند، بلکه برخی از جرح ها است که شدید بوده ومستلزم ترک روایت است. وبرخی تا این حدّ نیست، بلکه راوی متّصف به جرح با غیر خود از کسانی که دارای اعتبارند تقویت شده وروایتش قابل احتجاج است).(۱۵۱)
۵ - ابن خلدون احادیث را احصا نکرده ونمی داند که از حدّ تواتر گذشته است ولذا احتیاج به بررسی سندی ندارد.
چرا بخاری ومسلم احادیث مهدویت را در صحاح خود ذکر نکرده اند؟
از جمله اشکالات برخی بر قضیه مهدویت از سوی اهل سنّت ان است که بخاری ومسلم اشاره ای به احادیث مهدویت نکرده وانها را در صحیح خود نقل نکرده اند، واین به نوبه خود می تواند سبب وهن وضعف این احادیث باشد.
احمد امین مصری می گوید: (از افتخارات صحیح بخاری ومسلم ان است که این گونه احادیث در ان دو وارد نشده است، گرچه در غیر این دو کتاب از کتاب های حدیث وارد شده است).(۱۵۲)
همین اشکال از ناحیه اشخاصی دیگر از متفکرین غرب زده اهل سنّت از قبیل شیخ محمد ابو زهره،(۱۵۳) سعد محمّد حسن(۱۵۴) حسین سائح لیبیایی مغربی،(۱۵۵) سید محمد رشید رضا (۱۵۶) وشیخ بن محمود(۱۵۷) وارد شده است.

-----------------

(۱۵۱) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة، ص ۳۶۴و۳۶۵.
(۱۵۲) المهدی والمهدویة، ص ۴۱؛ ضحی الاسلام، ج ۳، ص ۲۷۷.
(۱۵۳) الامام الصادق (علیه السلام)، ص ۲۳۸و۲۳۹.
(۱۵۴) المهدیة فی الاسلام، ص ۶۹.
(۱۵۵) تراثنا وموازین النقد، ص ۱۸۷-۱۸۵.
(۱۵۶) تفسیر المنار، ج ۹، ص ۴۹۹.
(۱۵۷) لا مهدی ینتظر بعد الرسول، ص ۶.

↑صفحه ۱۳۰↑

پاسخ: این اشکال مورد توجه اهل سنّت واقع شده وشدیدا با ان به مقابله پرداخته اند.
(دکتر بستوی) می گوید: (اینان گمان می کنند که بخاری ومسلم احادیث مهدویت را به جهت ضعف در اسنادشان نقل نکرده اند. این گمانی باطل است، زیرا این دو به تمام احادیث صحیح احاطه نداشته وهرگز چنین ادعایی نکرده اند).(۱۵۸)
بخاری می گوید: (انچه را که در کتاب خود (الجامع الصحیح) اورده ام صحیح است ولی چه بسیار احادیث صحیح السندی که به جهت طولانی شدن کتابم نقل نکردم).(۱۵۹)
مسلم بن حجاج قشیری می گوید: (من تمام احادیث صحیح نزد خود را در این کتاب (صحیح) نیاورده ام، بلکه درصدد ان بوده ام که تنها احادیثی را ذکر کنم که اجماعی است).(۱۶۰)
حاکم نیشابوری می گوید: (بخاری ومسلم حکم به عدم صحت احادیثی که در دو کتابشان نیآمده نکرده اند).(۱۶۱)
ابن قیم جوزیه می گوید: (آیا بخاری گفته است که هر حدیثی را من در کتابم نیاورده ام باطل وغیر حجت وضعیف است؟ چه بسیار احادیثی که بخاری به انها در غیر کتاب (الجامع الصحیح) احتجاج نموده ولی در این کتاب نیاورده است. وچه بسیار احادیثی که در غیر این کتاب تصحیح نموده ولی در این کتاب نیاورده است).(۱۶۲)
عبد المحسن بن حمد العباد می گوید: (حدیث صحیح همان گونه که در صحیحین موجود است در غیر این دو از کتاب های حدیثی نیز وجود دارد، مثل: موطا، صحیح ابن خزیمه، صحیح ابن حبّان، مستدرک حاکم، جامع ترمذی، سنن ابی داوود، سنن

-----------------

(۱۵۸) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة.
(۱۵۹) مقدمه ابن الصلاح، ص ۲۱و۲۲.
(۱۶۰) همان.
(۱۶۱) مستدرک حاکم، ج ۱، ص ۲.
(۱۶۲) زاد المعاد.

↑صفحه ۱۳۱↑

نسائی، سنن ابن ماجه، سنن دارقطنی، سنن بیهقی ودیگر کتب، واین امری در نهایت وضوح واشکار است).(۱۶۳)
دیگر اینکه چه کسی ادّعا کرده که بخاری ومسلم توجهی به احادیث مهدویت به طور عموم نداشته اند؟ این حرف باطل است، زیرا این دو به برخی از احادیث مربوط به خروج مهدی (علیه السلام) اشاره کرده اند. از قبیل:
الف) احادیث خروج دجال
بخاری وخصوصا مسلم احادیث زیادی را در باب خروج دجال از طرق مختلف نقل کرده اند.(۱۶۴)
ابن حجر عسقلانی با نقل کلامی از ابرّی در تواتر احادیث مهدی (علیه السلام) قصه دجال را به خروج حضرت مهدی (علیه السلام) ربط می دهد.(۱۶۵)
ب) احادیث نزول عیسی بن مریم
بخاری به سند خود از ابوهریره نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم)؛(۱۶۶) (شما را چه خواهد شد زمانی که فرزند مریم در میان شما فرود خواهد امد در حالی که امام شما از میان شماست).
مسلم نیز همین مضمون را نقل کرده است.(۱۶۷)
مقصود از امام در این روایات کسی جز مهدی (علیه السلام) نخواهد بود، ولذا شارحین صحیح بخاری همگی متفق القول (امام) در این روایت را حضرت مهدی (علیه السلام) معرفی کرده اند.
ج) احادیث بخشش مال

-----------------

(۱۶۳) الامام المهدی عند اهل السنة، ج ۲، ص ۴۴۵، به نقل از او.
(۱۶۴) صحیح بخاری، ج ۴، ص ۱۴۳، کتاب الانبیاء، باب ما ذکر عن بنی اسرائیل؛ صحیح مسلم با شرح نووی، ج ۱۸، ص ۵۸و۸۵.
(۱۶۵) تهذیب التهذیب، ج ۹، ص ۱۲۵.
(۱۶۶) صحیح بخاری، ج ۴، ص ۱۴۳.
(۱۶۷) صحیح مسلم، ج ۱، ص ۹۴.

↑صفحه ۱۳۲↑

مسلم به سند خود از جابر بن عبد الله انصاری نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (یکون فی اخر امّتی خلیفة یحثی المال حثیا لا یعدّه عددا)؛(۱۶۸) (در پایان امتم خلیفه ای خواهد بود که مال فراوان می دهد بدون انکه شماره کند).
با رجوع به روایات دیگر پی خواهیم برد که مقصود از این خلیفه همان حضرت مهدی (علیه السلام) است.
ابن ابی شیبه به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (یخرج رجل من اهل بیتی عند انقطاع من الزمان وظهور من الفتن یکون عطاؤه حثیا)؛(۱۶۹) (مردی از اهل بیتم بعد از وقفه ای از زمان وظهور فتنه ها خروج خواهد کرد که عطای او ریزان است).
د) احادیث خسف بیداء
مسلم در (صحیح) به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (یعوذ عائذ بالبیت فیبعث الیه بعث فاذا کانوا ببیداء من الارض خسف بهم)؛(۱۷۰) (شخصی به خانه پناه می برد، لشکری به سوی او فرستاده می شود، ان لشکر به سرزمین بیداء که می رسد در انجا به زمین فرو می رود).
با مراجعه به سایر روایات پی می بریم که فرو رفتن زمین بیداء از علائم ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) است.(۱۷۱)
آیا احادیث مهدویت متعارض است؟
سید رشید رضا واستاد سائح مغربی به جهت تشکیک وتضعیف احادیث مهدویت ادعای تعارض ان احادیث را نموده اند.
سید رشید رضا می گوید: (تعارض در احادیث مهدی اقوی واظهر وجمع بین انها

-----------------

(۱۶۸) صحیح مسلم، ج ۸، ص ۱۸۵.
(۱۶۹) المصنّف، ابن ابی شیبه، ج ۸، ص ۶۷۸.
(۱۷۰) صحیح مسلم، ج ۸، ص ۱۶۷.
(۱۷۱) مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۵۲۰.

↑صفحه ۱۳۳↑

دشوارتر است. ان گاه از باب مثال به اختلاف در اسم او واینکه حسنی است یا حسینی، عباسی است یا علوی ودیگر جهات اشاره می کند).(۱۷۲)
پاسخ: اوّلا: اختلاف، مقتضای طبیعت تفصیل قضایای ثابت است، لذا استدلال به اختلاف تفاصیل یک قضیه بر عدم ثبوت ان، مغالطه ای بیش نیست، ودر غیر این صورت نمی توان هیچ مساله اعتقادی را اثبات نمود، زیرا تمام مسائل، مورد اختلاف واقع شده اند.
ثانیا: در هر یک از مسائل مورد اختلاف، قول حق به اثبات رسیده است، ولذا در هیچ مساله ای تردید وجود ندارد.
آیا احادیث مهدویت تنها از طرق شیعه بوده ودر سند همه آنها شیعه وجود دارد؟
برخی از اهل سنّت گمان کرده اند که احادیث مهدویت تماما از جعل شیعه بوده یا لااقل در سندهای ان، کسانی وجود دارند که متهم به تشیعند، ولذا مورد قبول انها واقع نشده است.
دکتر بستوی بعد از نقل این اشکال در پاسخ به ان می گوید: (معیار در قبول روایت راوی عدالت وضابط بودن اوست با قطع نظر از اینکه عقیده او چیست، مگر انکه از اسلام خارج شده باشد. این روش بسیاری از علمای قدیم وجدید است. ان گاه از علی بن مدینی نقل می کند که اگر روایات اهل کوفه به جهت تشیع ترک شود کتاب ها ضایع شده ومذهب از هم خواهد پاشید).(۱۷۳)
او همچنین می گوید: (در عین حال مدار در روایات مهدی بر کسانی که منسوب به

-----------------

(۱۷۲) تفسیر المنار، ج ۹، ص ۵۰۱-۴۹۹؛ تراثنا وموازین النقد، ص ۱۸۷.
(۱۷۳) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة، ص ۳۸۰.

↑صفحه ۱۳۴↑

تشیعند نیست. یعنی چه بسیار از کسانی که هیچ نسبت به تشیع ندارند ولی در عین حال این احادیث را نقل کرده اند. او در اخر بحث خود می گوید: (تا به اینجا به دست امد که بیشتر روایات ثابت در امر مهدی در سندهایش فرد شیعی وجود ندارد، وروایاتی که این چنین است غالبا شواهدی از طرق دیگر دارد، لذا شبهه از این جهت زایل می گردد).(۱۷۴)
آیا پدید آمدن مدعیان مهدویت از آثار سوء اعتقاد به مهدویت است؟
احمد امین می گوید: (از اثار سوء اعتقاد به مهدویت، انقلاب های پیاپی در طول تاریخ مسلمانان است. در هر عصری شخص یا اشخاصی پیدا شده وبا یدک کشیدن نام مهدی منتظر، مردم را به سوی خود دعوت نموده وگروهی نیز دعوت انها را پذیرفته اند، واز این جهت باعث مشکلات در جامعه اسلامی شده اند...).(۱۷۵)
پاسخ: اوّلا: شکی نیست که مشکلاتی از ناحیه مدعیان دروغین مهدویت در جامعه اسلامی پدید آمده است، ولی گناه ان به عهده علما بوده که درست حضرت را تعریف نکرده وعلائم وشرایط ظهور را معین نکرده اند. ونیز گناه از مردم است که بدون تفحص از اصل قضیه، فریب این گونه افراد را خورده اند. وگرنه اصل قضیه مهدویت از برکات شایانی برخوردار است.
ثانیا: راه مقابله با این گونه انحراف ها، انکار عقیده ای مسلّم نیست، وگرنه به جهت مقابله با مدعیان نبوت نیز باید با اصل نبوت انبیا مقابله کرد.
ثالثا: گرچه مدعیان مهدویت چند روزی جولان داده ومردم را فریب داده اند، ولی

-----------------

(۱۷۴) همان.
(۱۷۵) ضحی الاسلام، ج ۳، ص ۲۴۴.

↑صفحه ۱۳۵↑

به لطف خداوند وعنایات حضرت مهدی (علیه السلام) وکوشش فراوان علما، مکر وحیله انها برملا شده واز جامعه طرد شده اند.
آیا اعتقاد به مهدویت انسان را از عمل باز می دارد؟
برخی می گویند: (از اثار سوء اعتقاد به مهدویت وانتظار ظهور مهدی (علیه السلام) در جامعه اسلامی ان است که مردم را مایل به توکل به خدا نموده واز عمل ومبارزه باز می دارد...).
پاسخ: معنای صحیح انتظار مهدی موعود (علیه السلام) این نیست که مسلمانان دست بر روی دست گذاشته وبه انتظار مهدی (علیه السلام) به سر برند، بدون انکه به وظایف دینی خود عمل کرده وزمینه ساز ظهور او باشند.
ولذا در روایات اسلامی (انتظار فرج) از بهترین اعمال برشمرده شده است. معلوم می شود که انتظار جنبه عملی دارد وشخص منتظر خودش را از حیث عمل نیز اماده ظهور منجی می گرداند.
آیا اعتقاد به مهدویت در جامعه اسلامی نتیجه فشارهای سیاسی بوده است؟
برخی از مستشرقین وبه تبع انها برخی از روشنفکران غرب زده اسلامی معتقدند که اعتقاد به مهدویت در نتیجه فشارهای سیاسی بوده که بر مستضعفین جامعه اسلامی وارد شده است.
فان فلوتن می گوید: (جور وستم دولت عباسیان از هنگام به حکومت رسیدن،

↑صفحه ۱۳۶↑

کمتر از دولت امویان نبوده است. این جور وستم ها به حدّی بود که مستضعفین ومظلومین را بر این وا داشت که خود را امیدوار کنند، لذا چاره ای جز این ندیدند که به عقیده به مهدی وانتظار ظهورش دل ببندند، تا بتوانند از شدّت تالّمات روحی خود بکاهند...).(۱۷۶)
(دونالد سن) می گوید: (احتمال جدّی است که اختناق وفشارهای سیاسی که در مملکت اسلامی از طرف حاکمان بنی امیه پدید آمده از اسباب ظهور نظریه مهدویت در اخر الزمان بوده است).(۱۷۷)
احمد امین مصری می گوید: (عامل اساسی در پیدایش عقیده مهدویت نزد شیعه واصرار بر ان، فشارهای سیاسی ومصائبی بود که بعد از شهادت امام علی [(علیه السلام)] وبه حکومت رسیدن معاویه با ان روبه رو شدند. این مصائب با بیعت با حسن بن علی [(علیهما السلام)] وپس از ان شهادت حسین بن علی [(علیهما السلام)] واز هم پاشیدن حرکت های ضدّ اموی وقوت گرفتن حکومت امویان شدت گرفت. لذا درصدد برامدند تا تاکتیک خود را تغییر داده از دعوت اشکار صرف نظر کرده، به دعوت سرّی برای ریشه کن کردن ظلم روی اورند...).(۱۷۸)
محمّد عبد الکریم عتوم می گوید: (واقع ان است که عقیده به مهدی قبل از وقوع غیبت امام پدید آمده وپرورش پیدا کرد. واین به صورت دقیق بعد از واقعه کربلا وبعد از تفرّق شیعه توسط دولت اموی بوده است. این وضعیت نابهنجار برای شیعه زمینه را برای پذیرش عقیده مهدویت فراهم ساخت تا انان را از وضعیت موجود نجات دهد. در نتیجه مهدویت ارزویی شیعی بود که اثری منفی در زندگی شیعیان داشت اگرچه انان را از وضعیت موجود نجات داد).(۱۷۹)
پاسخ:

-----------------

(۱۷۶) السیادة العربیه، ص ۱۳۲.
(۱۷۷) عقیدة الشیعه، ص ۲۳۱.
(۱۷۸) ضحی الاسلام، ج ۳، ص ۲۴۱.
(۱۷۹) النظریة السیاسیة المعاصرة للشیعة الامامیه، ص ۸۶.

↑صفحه ۱۳۷↑

۱ - گرچه در طول تاریخ، مستضعفین ومظلومان اعم از مسلمان وغیرمسلمان، شیعه وغیر شیعه تحت فشارهای سیاسی بوده اند، ولی این به ان معنا نیست که این فشارها باعث شد تا مستضعفان اعتقاد به منجی ومهدی را از خود جعل کنند، بلکه خداوند متعال مطابق مصلحت وحکمتی که ملاحظه کرده موضوع منجی وظهور حضرت مهدی (علیه السلام) را به جهت اقامه عدل وعدالت در سطح گسترده مطرح کرده است.
۲ - همان گونه که در جای خود بحث کرده ایم موضوع مهدویت مقتضای خواست فطری بشر بوده وعقل، قران وروایات نیز به طور صریح بر ان اتفاق کرده اند ونیز اجماع مسلمین به جز برخی اندک از روشنفکران غرب زده معتقد به مهدویت شده اند.
۳ - مهدویت وانتظار ظهور مهدی موعود (علیه السلام) در صورتی که معنا ومفهوم صحیح ان در نظر گرفته شود نه تنها اثار منفی به بار نخواهد اورد بلکه اثار مثبتی داشته، در ایجاد روحیه امید در جامعه وفراهم کردن زمینه مناسب برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) تاثیر بسزایی داشته ودارد.
آیا عقیده به منجی ومهدویت عقیده ای شرقی است؟
فان فلوتن می گوید: (روحیه شرقی به طور عموم، دنبال کردن اخبار غیبی است. انان علاقه فراوانی به کشف پرده های غیبی از اینده مجهول دارند، لذا اعتقاد به خلاصی بخش یا به تعبیر انها منقذ یا... با طبیعت شرقی انس دارد، واین در نتیجه تاریکی های جهل واستبداد است که پدید آمده است).(۱۸۰)
پاسخ:

-----------------

(۱۸۰) السیادة العربیه، ص ۱۰۷.

↑صفحه ۱۳۸↑

۱ - این عقیده تنها از انسان های شرقی نیست، بلکه در بین همه ادیان ومکاتب وایین های شبه دینی یافت می شود.
۲ - این عقیده با فطرت انسان عجین است که در همه یکسان است.
۳ - همان گونه که اشاره شد، این عقیده مطابق ایات قران وروایات متواتر واجماع مسلمین، بلکه همه ادیان ومکاتب فلسفی وغیر فلسفی است.
فیلسوف انگلیسی (برتراند راسل) می گوید: (عالم در انتظار مصلحی است که تمام عالم را یکپارچه کرده وانان را تحت یک پرچم ویک شعار دراورد).(۱۸۱)
(پرفسور انشتاین) - صاحب نظریه نسبیت - می گوید: (روزی که صلح وصفا تمام عالم را فراگیرد ومردم با دوستی وبرادری با یکدیگر زندگی کنند چندان دور نیست).(۱۸۲)
آیا عقیده به مهدویت از جوامع دیگر واز اصول غیر اسلامی وارد شده است؟
برخی عقیده مهدویت را عقیده ای غیر اسلامی می دانند که وارد جامعه اسلامی شده است.
جولد زیهر می گوید: (بازگشت عقیده به مهدی، از اصول ومبانی غیر اسلامی است ودر حقیقت این عقیده اسطوره واز امور غیرواقعی است).(۱۸۳)
سائح علی حسین، نویسنده لیبیایی می گوید: (عقیده ونظریه غیبت وبازگشت،

-----------------

(۱۸۱) تأثیر علم بر اجتماع، ص ۵۶.
(۱۸۲) مفهوم نسبیت، ص ۳۵.
(۱۸۳) العقیده والشریعه، ص ۲۱۸.

↑صفحه ۱۳۹↑

عقیده ای است مشترک بین یهود ونصارا، وتاثرپذیری فکر شیعی از این دو مصدر بعید نیست...).(۱۸۴)
دکتر عبد الرحمن بدوی می گوید: (کعب الاحبار کسی بود که عقیده به مهدی را در بین مسلمین منتشر ساخت).(۱۸۵)
پاسخ:
۱ - مطابق انچه در قران وروایات متواتر اسلامی وارد شده، عقیده به ظهور مهدی موعود عقیده ای اصیل واسلامی است که در ادیان دیگر نیز به ان اشاره شده است ولذا هرگز نمی توان ان را اسطوره واز عقاید ساختگی قرار داد.
۲ - این عقیده اختصاص به شیعه ندارد بلکه صحابه به تبع ایات قران وروایات نبوی معتقد به این عقیده بوده ودر طول تاریخ اسلام عموم علمای اسلامی اعم از شیعی وسنّی به این عقیده معتقد بوده اند.
۳ - اشتراک این عقیده بین یهود ونصارا ومسلمین دلیل بر ان نیست که مسلمانان از ادیان دیگر گرفته اند، بلکه دلالت بر ان دارد که موضوع انتظار منجی حقیقی مقتضای فطرت بشر بوده ولذا در هر دین وایینی به ان اشاره شده است.
۴ - این کعب الاحبار نبوده که عقیده به مهدویت را در بین جامعه اسلامی منتشر ساخته است بلکه خدا ورسولان او خصوصا پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) واهل بیت معصومش این عقیده را در جامعه منتشر ساخته اند.

-----------------

(۱۸۴) تراثنا وموازین النقد، ص ۱۸۴.
(۱۸۵) مذاهب الاسلامیین، ج ۲، ص ۷۶و۷۷.

↑صفحه ۱۴۰↑

آیا عقیده به مهدویت ناشی از پیاده نشدن حکومت جهانی اسلام بوده است؟
دکتر (سلمان بدور) - رئیس بخش فلسفه در دانشگاه اردن - درباره منشا رواج پیدا کردن عقیده مهدویت در تاریخ مسلمین می گوید: (حکومت پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) صورت مجسم مدینه فاضله ای بود که اسلام وادیان ومکاتب نوید ان را داده بودند. ارزوی بسیاری از مسلمانان این بود که در همان عصر، این مدینه فاضله در سرتاسر عالم گسترش پیدا کند، ولی این ارزو تحقق نیافت، امّا هرگز از ذهن متفکّرین اسلامی خصوصا جامعه شیعه امامی بیرون نرفت).(۱۸۶)
پاسخ: گرچه اسلام در عصر رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) بر تمام عالم گسترش پیدا نکرد، ولی؛ اولا: خبر اسلام ودعوت ان به گوش غالب بلاد اسلامی رسید وشخص رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) مردم عالم را به اسلام دعوت نمود.
ثانیا: خود قران وشخص پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خبر از تحقق اسلام در سطح گسترده ودر تمام روی زمین داده است، نه اینکه مسلمانان بعد از یاس از فراگیری اسلام به این عقیده روی اورده باشند.
دکتر عبد الجبار شراره می گوید: (انچه جای تعجب است اینکه برخی از مدعیان علم ومعرفت از قدیم الایام ودر این زمان درصدد ایجاد تشکیک در جامعه اسلامی برآمده وموجبات تشویش افکار جامعه را فراهم کرده اند، واین تنها به جهت قصور فهم انان از درک اسرار این عقیده (مهدویت) ومقاصد عالی ان است، ویا اینکه اسباب واغراض دیگری دارند که ما از ان اگاهی نداریم. از جمله این افراد،

-----------------

(۱۸۶) دراسة عن الفرق فی تاریخ المسلمین، احمد محمّد جلّی، ص ۲۲۲.

↑صفحه ۱۴۱↑

مستشرقین وشاگردان انانند از قبیل: (جولد زیهر)، (فلهاوزن)، (فان فلوتن)، (مک دونالد)، (برنارد لویس)، (مونتگری)، (وات وماسینیون) ودیگران از کسانی که از افکار مستشرقین پیروی کرده اند، با وجود انکه ادعای مسلمان بودن دارند. وخوشبختانه هیچ گونه دلیل بر مدعای خود ندارند، بلکه دلیل بر خلاف مدعای انان دلالت دارد. ونیز برهان اشکار وقطعی بر صحت عقیده مهدویت قائم است، زیرا به طور متواتر ثابت شده که در اخر الزمان، مهدی (علیه السلام) ظهور خواهد کرد، همان گونه که جماعتی از اهل سنّت از قبیل برزنجی وشوکانی ودیگران بر تواتر ان تاکید دارند...).(۱۸۷)
آیا عقیده مهدویت مورد اجماع مسلمین است؟
عقیده به مهدویت از عقایدی است که مسلمانان با اختلافات مذهبی که دارند بر ان اتفاق دارند، وهرگز به مذهب خاصی اختصاص ندارد، زیرا جمیع شیعه امامیه، زیدیه، مالکی ها، حنفی ها، شافعی ها، حنبلی ها ووهابیان بر این مساله اتفاق نظر دارند که شخصی از عترت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) قیام کرده وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، ان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد.
جماعتی از علمای اهل سنّت تصریح کرده اند که این عقیده مورد اتفاق مسلمین است وحتی برخی از فقهای اهل سنّت به وجوب قتل منکر ان فتوا داده اند.
احمد امین مصری با انکه منکر اصل مهدویت است، ولی این عقیده را از عقاید مسلّم اهل سنّت می شمارد که به ان ایمان دارند.(۱۸۸)

-----------------

(۱۸۷) بحث حول المهدی، ص ۱۶و۱۷.
(۱۸۸) المهدی والمهدویة، ص ۱۱۰.

↑صفحه ۱۴۲↑

آیا کسی از علمای اهل سنت ادعای تواتر در احادیث مهدویت کرده است؟
گروهی از علمای اهل سنّت که در علم حدیث تخصّص دارند تصریح به تواتر احادیث در موضوع مهدویت نموده اند که از ان جمله می توان به افراد زیر اشاره نمود:
۱ - ابن قیم جوزیه.(۱۸۹)
۲ - جلال الدین سیوطی.(۱۹۰)
۳ - ابوالحسن محمّد بن حسین بن عاصم سحری.(۱۹۱)
۴ - علامه مناوی.(۱۹۲)
۵ - حافظ ابن حجر عسقلانی.(۱۹۳)
۶ - قاضی شوکانی.(۱۹۴)
۷ - ابن حجر هیتمی.(۱۹۵)
۸ - تفتازانی.(۱۹۶)
۹ - قرمانی دمشقی.(۱۹۷)
۱۰ - مبار کفوری.(۱۹۸)

-----------------

(۱۸۹) المنار المنیف فی الصحیح والضعیف، ص ۱۴۱-۱۳۵.
(۱۹۰) الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۱۲۸.
(۱۹۱) همان.
(۱۹۲) فیض القدیر، ج ۶، ص ۳۶۲، ح ۹۲۴۵.
(۱۹۳) فتح الباری، ج ۵، ص ۳۶۲.
(۱۹۴) ابراز الوهم المکنون، ص ۴، به نقل از رساله التوضیح شوکانی.
(۱۹۵) الصواعق المحرقة، ج ۲، ص ۲۱۱.
(۱۹۶) شرح مقاصد، ج ۲، ص ۶۲.
(۱۹۷) اخبار الدول وآثار الأول، ج ۱، ص ۴۶۳.
(۱۹۸) تحفة الاحوذی، ذیل حدیث ۲۳۳۱.

↑صفحه ۱۴۳↑

۱۱ - احمد بن محمّد بن صدیق.(۱۹۹)
۱۲ - سفارینی حنبلی.(۲۰۰)
۱۳ - سید محمّد صدیق حسن.(۲۰۱)
۱۴ - ابوالخطیب محمّد شمس الحق عظیم ابادی.(۲۰۲)
۱۵ - شیخ ابوالحسین ابری.(۲۰۳)
۱۶ - برزنجی.(۲۰۴)
۱۷ - شیخ محمّد خضر حسین.(۲۰۵)
۱۸ - ابو الاعلی مودودی.(۲۰۶)
۱۹ - احمد زینی دحلان.(۲۰۷)
۲۰ - شیخ منصور علی ناصف.(۲۰۸)
۲۱ - شیخ ناصرالدین البانی.(۲۰۹)
آیا می توان به مضمون حدیث غیر متواتر اعتقاد پیدا نمود؟
اهل سنّت، از انجا که موضوع ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) را از جمله خبرهایی می دانند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به ان بشارت داده است، لذا به جهت وجود روایات صحیح السند در این موضوع، اعتقاد وایمان به ان را واجب می دانند، گر چه - بر فرض - روایات در حدّ تواتر نباشد.

-----------------

(۱۹۹) ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون، ص ۴۳۳.
(۲۰۰) الاذاعة، ص ۱۴۶.
(۲۰۱) همان، ص ۱۲۵.
(۲۰۲) عون المعبود، ج ۱۱، ص ۲۴۳.
(۲۰۳) نظم المتناثر من الحدیث المتواتر، ص ۲۲۵.
(۲۰۴) الإشاعة لأشراط الساعة، ص ۱۳۹.
(۲۰۵) مجله التمدن الاسلامی، ج ۱۶، شماره ۳۵و۳۶.
(۲۰۶) البینات، ص ۱۱۶.
(۲۰۷) الفتوحات الاسلامیة، ص ۲۹۹و۳۰۰.
(۲۰۸) التاج الجامع للاصول، ج ۵، ص ۳۴۱.
(۲۰۹) مجله التمدن الاسلامی، شماره ۲۲، ص ۶۴۳.

↑صفحه ۱۴۴↑

حمود بن عبد الله تویجری می گوید: (هر چه به طریق صحیح از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به ان خبر داده شده، ایمان به ان بر هر مسلمانی واجب است، زیرا در راستای اعتراف وشهادت به رسالت اوست...). ان گاه تویجری از احمد بن حنبل وموفق ابومحمّد مقدسی نیز همین ادعا را نقل می کند.(۲۱۰)
او در جای دیگر می گوید: (در ایمان به خبرهای غیبی تواتر شرط نیست... بلکه هر خبر غیبی که به سند صحیح از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) ثابت شده ایمان به ان واجب است، خواه ان خبر متواتر باشد یا واحد، واین قول اهل سنّت وجماعت است...). ان گاه برای مدعای خود به ایه نبا تمسک کرده است.(۲۱۱)
دکتر محمد احمد اسماعیل مقدّم می گوید: (هر حدیثی که به طور صحیح از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده ایمان به ان بر هر مسلمانی واجب است، واین از لوازم شهادت به نبوت ورسالت پیامبر اسلام است...).(۲۱۲)
چه کسانی قائل به صحت احادیث مهدویت شده اند؟
گروهی از علمای اهل سنّت به صحت یا حسن احادیث مهدی (علیه السلام) تصریح نموده وبرخی نیز به تواتر ان اعتراف دارند. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - ترمذی.(۲۱۳)
۲ - ابوجعفر عقیلی.(۲۱۴)
۳ - بربهاری.(۲۱۵)

-----------------

(۲۱۰) اتحاف الجماعة، ج ۱، ص ۶.
(۲۱۱) همان، ص ۷.
(۲۱۲) المهدی وفقه اشراط الساعة، ص ۲۳ و۲۴.
(۲۱۳) سنن ترمذی، ج ۳، ص ۳۴۳.
(۲۱۴) الضعفاء الکبیر، ج ۴، ص ۳۸۰.
(۲۱۵) شرح السنه.

↑صفحه ۱۴۵↑

۴ - محمد بن حسین ابری.(۲۱۶)
۵ - حاکم نیشابوری.(۲۱۷)
۶ - بیهقی.(۲۱۸)
۷ - بغوی.(۲۱۹)
۸ - ابن اثیر.(۲۲۰)
۹ - قرطبی.(۲۲۱)
۱۰ - ابن منظور.(۲۲۲)
۱۱ - ابن تیمیه.(۲۲۳)
۱۲ - جمال الدین مزّی.(۲۲۴)
۱۳ - ذهبی.(۲۲۵)
۱۴ - ابن قیم جوزیه.(۲۲۶)
۱۵ - ابن کثیر.(۲۲۷)
۱۶ - تفتازانی.(۲۲۸)
۱۷ - نورالدین هیثمی.(۲۲۹)
۱۸ - شیخ محمد جزری شافعی.(۲۳۰)
۱۹ - احمد بن ابی بکر بویصری.(۲۳۱)

-----------------

(۲۱۶) مناقب الشافعی.
(۲۱۷) المستدرک، ج ۴، ص ۴۶۵.
(۲۱۸) به نقل المنار المنیف، ص ۱۳۰.
(۲۱۹) مصابیح السنة، ج ۳، ص ۴۹۳.
(۲۲۰) النهایة، ج ۵، ص ۲۲۰.
(۲۲۱) التذکرة، ج ۲، ص ۲۹۹.
(۲۲۲) لسان العرب، ج ۲۵، ص ۳۵۴.
(۲۲۳) المنهاج السنة، ج ۴، ص ۲۱۱.
(۲۲۴) تهذیب الکمال، ج ۲۵، ص ۱۵۰.
(۲۲۵) تلخیص المستدرک، ج ۴، ص ۴۶۳.
(۲۲۶) المنار المنیف، ص ۱۳۵-۱۳۰.
(۲۲۷) النهایة فی الفتن والملاحم، ص ۵۳-۴۵.
(۲۲۸) شرح مقاصد، ج ۵، ص ۳۱۲.
(۲۲۹) مجمع الزوائد، ج ۷، ص ۳۱۴.
(۲۳۰) اسنی المطالب، ص ۱۲۹.
(۲۳۱) مصباح الزجاجه، ج ۳، ص ۲۶۳.

↑صفحه ۱۴۶↑

۲۰ - ابن حجر عسقلانی.(۲۳۲)
۲۱ - سیوطی.(۲۳۳)
۲۲ - شیخ عبد الوهاب شعرانی.(۲۳۴)
۲۳ - ابن حجر هیتمی.(۲۳۵)
۲۴ - متقی هندی.(۲۳۶)
۲۵ - شیخ مرعی بن یوسف مقدسی حنبلی.(۲۳۷)
۲۶ - محمّد بن عبد الرسول برزنجی.(۲۳۸)
۲۷ - محمّد عبد الباقی زرقانی.(۲۳۹)
۲۸ - ابوالعلاء عراقی.(۲۴۰)
۲۹ - شیخ محمّد بن احمد سفارینی حنبلی.(۲۴۱)
۳۰ - سید محمد مرتضی زبیدی.(۲۴۲)
۳۱ - شیخ محمّد بن علی صبّان.(۲۴۳)
۳۲ - محمّد امین سویدی.(۲۴۴)
۳۳ - شوکانی.(۲۴۵)
۳۴ - محمّد بن حسن بن مؤمن شبلنجی.(۲۴۶)
۳۵ - احمد بن زینی دحلان.(۲۴۷)

-----------------

(۲۳۲) تهذیب التهذیب، ج ۹، ص ۱۲۵.
(۲۳۳) الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۵۲۲و۵۵۳.
(۲۳۴) الیواقیت والجواهر، ج ۲، ص ۵۶۱.
(۲۳۵) الصواع المحرقة، ص ۱۶۳؛ القول المختصر، ص ۲۶.
(۲۳۶) البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان.
(۲۳۷) فرائد فوائد الفکر، ص ۶۸-۶۰.
(۲۳۸) الاشاعة لأشراط الساعة، ص ۱۳۹.
(۲۳۹) شرح المواهب اللدنیة.
(۲۴۰) شرح احیاء المیت فی فضائل آل البیت.
(۲۴۱) اللوامع.
(۲۴۲) تاج العروس، ج ۲، ص ۳۳۲.
(۲۴۳) اسعاف الراغبین، ص ۱۶۱-۱۴۵.
(۲۴۴) سبائک الذهب، ص ۷۸.
(۲۴۵) به نقل از قنوجی در الاذاعة، ص ۱۲۶.
(۲۴۶) نور الابصار، ص ۱۸۵.
(۲۴۷) الفتوحات الاسلامیة، ج ۲، ص ۲۹۰.

↑صفحه ۱۴۷↑

۳۶ - شهاب الدین احمد بن اسماعیل حلوانی شافعی.(۲۴۸)
۳۷ - ابوالبرکات الوسی حنفی.(۲۴۹)
۳۸ - محمد بلبسی شافعی.(۲۵۰)
۳۹ - ابوالطیب عظیم ابادی.(۲۵۱)
۴۰ - مبارکفوری.(۲۵۲)
۴۱ - شیخ منصور علی ناصف.(۲۵۳)
۴۲ - شیخ خضر حسین مصری.(۲۵۴)
۴۳ - ابو الاعلی مودودی.(۲۵۵)
۴۴ - ناصرالدین البانی.(۲۵۶)
۴۵ - شیخ عبد المحسن بن حمد العباد.(۲۵۷)
۴۶ - شیخ حمود بن عبد الله تویجری.(۲۵۸)
۴۷ - شیخ عبد العزیز بن عبد الله بن باز.(۲۵۹)
چه کسانی از صحابه احادیث مهدویت را نقل کرده اند؟
راویان احادیث مهدویت از صحابه بسیارند که از ان جمله می توان به این افراد اشاره کرد:

-----------------

(۲۴۸) القطر الشهدی، ص ۶۸.
(۲۴۹) علامات الساعه.
(۲۵۰) العطر الوردی، ص ۴۵.
(۲۵۱) نظم المتناثر، ص ۲۲۵.
(۲۵۲) تحفة الاحوذی، ج ۶، ص ۳۹۳.
(۲۵۳) التاج الجامع للاصول، ج ۵، ص ۳۴۱.
(۲۵۴) مجله التمدن الاسلامی.
(۲۵۵) البینات، ص ۱۱۶.
(۲۵۶) مجله التمدن الاسلامی.
(۲۵۷) عقیدة اهل السنة والاثر فی المهدی المنتظر.
(۲۵۸) الاحتجاج بالاثر علی من انکر المهدی، ص ۷۰.
(۲۵۹) الامام المهدی عند اهل السنة، ج ۲، ص ۴۳۲، به نقل از او.

↑صفحه ۱۴۸↑

امام امیر المؤمنین (علیه السلام)، ابوامامه باهلی، صدی بن عجلان، ابوایوب انصاری، ابوسعید خدری، ابوسلمی، ابوالطفیل عامر بن واثله، ابولیلی، ابووائل، ابوهریره، انس بن مالک، ثوبان مولی رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)، جابر بن سمره، جابر بن عبد الله انصاری، جابر بن عبد الله صدفی، امام حسن بن علی (علیهما السلام)، امام حسین (علیه السلام)، سلمان فارسی، طلحة بن عبید الله، عباس بن عبد المطلب، عبد الرحمن بن عوف، عبد الرحمن بن حرث، عبد الله بن عباس، عبد الله بن عمر بن خطاب، عبد الله بن عمرو بن عاص، عبد الله بن مسعود، عثمان بن عفان، عثمان بن ابی العاص، علقمة بن عبد الله، علی الهلالی، عمار بن یاسر، عمر بن خطاب، عمران بن حصین، عمرو بن عاص، عمرو بن مرّه جهنی، عوف بن مالک، قتادة بن نعمان، قرّة بن ایاس مزنی، کعب بن علقمه، معاذ بن جبل، فاطمه زهرا (علیها السلام)، امّ سلمه، عایشه، ام حبیبه ودیگران.
حکم منکر حضرت مهدی وظهور او در نزد اهل سنت چیست؟
برخی از علمای اهل سنّت ایمان به خروج حضرت مهدی (علیه السلام) را واجب دانسته وبرخی دیگر منکر ان را کافر به حساب اورده اند:
احمد بن محمّد بن صدیق می گوید: (ایمان به خروج مهدی واجب، واعتقاد به ظهور او به جهت تصدیق پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) حتمی وثابت است...).(۲۶۰)
همین تعبیر از سفارینی حنبلی،(۲۶۱) ناصرالدین البانی،(۲۶۲) عبد المحسن بن حمد العبّاد،(۲۶۳) نیز رسیده است.

-----------------

(۲۶۰) ابراز الوهم المکنون، ص ۴۳۳.
(۲۶۱) الاذاعة، ص ۱۴۶.
(۲۶۲) مجله التمدن الاسلامی، شماره ۲۲، ص ۶۴۳.
(۲۶۳) مجله الجماعة الاسلامیة، شماره ۳.

↑صفحه ۱۴۹↑

فقیه شافعی ابن حجر تصریح کرده که انکار مهدی اگر موجب انکار سنت از اصل واساس گردد، سبب کفر می شود، وهر کس چنین کند قتلش واجب است. واگر انکار، تنها به جهت عناد ودشمنی با ائمه اسلام است نه سنت، لازم است که او را تعزیر اشکار واهانت نمود تا دست از این کار بردارد...).(۲۶۴)
احمد بن محمد بن صدیق غماری ازهری در رابطه با احادیث مهدویت می گوید: (این احادیث متواترند ومنکرین انها بدعت گزار وگمراه به حساب می ایند).(۲۶۵)
چه کسانی در طول تاریخ اسلام مهدویت را به شعر درآورده اند؟
یکی از علائم وقرائن قطعی بودن یک موضوع ان است که کار به جایی رسد که شعرا ان موضوع را به شعر در اورند. قضیه مهدویت از این قبیل است. شعرای اسلامی در طول تاریخ این قضیه را به شعر در اورده اند. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - امام علی (علیه السلام).(۲۶۶)
۲ - زید بن علی بن الحسین (علیهم السلام).(۲۶۷)
۳ - امام صادق (علیه السلام).(۲۶۸)
۴ - امام رضا (علیه السلام).(۲۶۹)
۵ - امام حسن عسکری (علیه السلام).(۲۷۰)

-----------------

(۲۶۴) البرهان، ص ۱۷۸.
(۲۶۵) المهدی المنتظر، ص ۵.
(۲۶۶) ینابیع المودة، ج ۳، ص ۲۷۵.
(۲۶۷) بحار الأنوار، ج ۴۶، ص ۲۰۲، ح ۷۷.
(۲۶۸) همان، ج ۵۱، ص ۱۴۳، ح ۳.
(۲۶۹) فرائد السمطین، ج ۲، ص ۳۳۷، ح ۵۹۱؛ بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۲۳۹، ح ۹.
(۲۷۰) بحار الأنوار، ج ۵۰، ص ۲۷۵.

↑صفحه ۱۵۰↑

۶ - ابن ابی الحدید معتزلی.(۲۷۱)
۷ - محیی الدین بن عربی.(۲۷۲)
۸ - محمّد بن طلحه شافعی.(۲۷۳)
۹ - صدرالدین قونوی.(۲۷۴)
۱۰ - شیخ عبد الرحمن بسطامی.(۲۷۵)
۱۱ - فضل بن روز بهان.(۲۷۶)
۱۲ - محمّد بن طولون (م ۹۵۳ ه. ق).(۲۷۷)
۱۳ - کمیت بن زید اسدی.(۲۷۸)
تالیف در قضیه مهدویت از چه زمانی بوده است؟
با مراجعه به کتب تراجم ورجال پی می بریم که تالیف درباره مهدویت حرکتی بنیادین بوده که نه تنها قبل از ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) در بین شیعه رواج داشته، بلکه حرکتی مقدّس نزد شیعه وسنّی بعد از وفات رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بوده است، واین به نوبه خود دلیل بر ان است که اصل قضیه از مسلّمات مسائل اسلامی است که مورد اتفاق بین مسلمین قرار گرفته است، واز مسائلی نبوده است که بعد از عصر حیرت پدید آمده باشد که جامعه شیعی بعد از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) به ان مبتلا شده باشد.

-----------------

(۲۷۱) شرح نهج البلاغه، ج ۲، ص ۵۳۵.
(۲۷۲) ینابیع المودة، ص ۴۱۶.
(۲۷۳) مطالب السؤول، ص ۱۵۲.
(۲۷۴) ینابیع المودة، ج ۳، ص ۳۴۰؛ الزام الناصب، ص ۹۵.
(۲۷۵) ینابیع المودة، ج۳، ص ۳۳۷.
(۲۷۶) اللآلی المنتظمة والدرر الثمینة، ص ۷۹و۸۰.
(۲۷۷) الائمة الاثنی عشر، ص ۱۱۸.
(۲۷۸) تاریخ الادب العربی، ج ۱، ص ۶۹۷.

↑صفحه ۱۵۱↑

به طور جزم می توان گفت که شروع حرکت تالیف در قضیه مهدویت به ظهور حرکت تدوین حدیث در تاریخ اسلامی یعنی اوایل قرن دوّم هجری باز می گردد؛ زیرا از کتب رجال استفاده می شود که شروع تالیف در این زمینه در جامعه شیعی در عصر امام صادق (علیه السلام) بوده است.
شیخ طوسی در کتاب (الفهرست) نقل می کند که علی بن یقطین بن موسی بغدادی اسدی کوفی الاصل، کتابی در ملاحم تالیف نموده است.
تالیفات درباره مهدویت با چه روش هایی بوده است؟
در موضوع مهدویت به روش های گوناگون ومتنوعی علمای فریقین دست به تالیف وتصنیف زده اند از قبیل:
۱ - روش روایی
زیرا جزئیات قضیه مهدویت از مصادیق بارز ایمان به غیب به حساب می اید. این روش به نوبه خود از خصوصیاتی برخوردار است: برخی تنها احادیثی را درباره مهدویت نقل کرده اند که تفسیر ایات قران به حساب می آمده وروایات تفسیری بوده اند. برخی نیز عموم احادیث مهدویت را در کتاب خود جمع اوری کرده اند. روش دوم نزد شیعه واهل سنّت هر کدام به نوبه خود به شیوه ای خاص تدوین شده است.
نزد علمای شیعه امامیه تالیف موضوعی درباره مهدویت سه گونه بوده است:
الف. استناد به احادیثی که از طرق شیعه نقل شده است. همانند کتاب (کفایة المهتدی فی معرفة المهدی (علیه السلام)) و(بحار الانوار).
ب. تقویت وتایید روایات شیعه به روایاتی که از طرق اهل سنّت نقل شده است. همانند تالیف علی بن عیسی اربلی در (کشف الغمه) وسید بن طاووس در (الطرائف) وشیخ حرّ عاملی در (اثبات الهداة).

↑صفحه ۱۵۲↑

ج. استناد به روایات اهل سنّت برای قبولاندن موضوع مهدویت به انان بدون توجه به روایات شیعی، همانند کتاب (المهدی) از سید صدرالدین صدر، وکتاب (المهدی الموعود المنتظر) از نجم الدین عسکری.
اهل سنّت نیز در این زمینه روش های مختلف حدیثی داشته اند از قبیل:
الف. اکتفا به احادیث از طرق خود، همانند کتاب (اخبار المهدی) از عباد بن یعقوب رواجنی (م ۲۵۰ ه) وکتاب (جمع الاحادیث الوارده فی المهدی) از حافظ ابی بکر بن ابی خیثمه احمد بن زهیر نسائی (م ۲۷۹ ه).
ب. نقل از مصادر شیعه واهل بیت (علیهم السلام)، همانند کتاب (الملاحم) از نعیم بن حماد (م ۲۲۸ ه) وکتاب (عقد الدرر فی اخبار المنتظر) از یوسف بن یحیی شافعی وکتاب (البرهان فی علامات مهدی اخر الزمان) از متقی هندی.
ج. اثبات عقیده امامیه در مساله مهدویت با استناد به روایات اهل بیت (علیهم السلام)، همانند کتاب (ینابیع الموده) از قندوزی، وکتاب (فرائد السمطین) از جوینی شافعی.
۲ - روش برهانی وکلامی
در این روش مؤلّف درصدد عرضه کردن مباحث مهدویت به صورت استدلالی وبرهانی است. این روش درصدد تثبیت ایمان به مهدویت ودفع شبهات در این موضوع است. کتاب های متعددی که شیخ مفید در این زمینه تالیف کرده همگی از این قبیل است. ونیز کتاب (المقنع فی الغیبة) از سید مرتضی و(بحث حول المهدی) از شهید سید محمّد باقر صدر را می توان از این قبیل به حساب اورد.
۳ - روش مقارنی
از جمله تالیفاتی که در مورد موضوع مهدویت شاهد ان بوده وهستیم روش بحث مقارنی بین عقیده شیعه امامی ودیگر طوایف مسلمین است. این گونه بحث را در لابلای کتاب های شیخ مفید وسید مرتضی وشیخ طوسی رحمهم الله به خوبی مشاهده می کنیم. واز جمله کتاب های مستقل در این زمینه کتاب (بیان الاشکال فیما حکی من امر المهدی من الاقوال) از ابو عبد الله حمیدان بن یحیی قاسمی حسنی از علمای قرن

↑صفحه ۱۵۳↑

هفتم است. ونیز از کتاب (مع المهدی المنتظر فی دراسة منهجیة مقارنة بین الفکر الشیعی والسنی) از شیخ مهدی فتلاوی وکتاب (المهدی الموعود المنتظر عند علماء اهل السنة والامامیة) از نجم الدین عسکری می توان نام برد.
۴ - روش تحلیلی تاریخی
در این روش مؤلفان درصدد ترسیم قضیه مهدویت از ابعاد گوناگون تاریخی ان می باشند که می توان از بارزترین این نوع تالیف به کتاب های شهید سید محمّد صدر، (تاریخ الغیبة الصغری، تاریخ الغیبة الکبری وتاریخ ما بعد الظهور) اشاره کرد.
۵ - روش مقارنی بین ادیان
برخی دیگر درصدد عرضه موضوع مهدویت در سطحی وسیع تر برآمده واین موضوع مهم را در محدوده ادیان الهی دینی وشبه دینی مورد بحث وبررسی قرار داده اند، که از ان جمله می توان به کتاب (بشارات العهدین) از دکتر صادقی، وکتاب (المسیح الدجال) از سعید ایوب اشاره کرد.
۶ - روش تحلیل فلسفه تاریخ
برخی دیگر از مؤلّفان مهدویت در این زمینه از زاویه فلسفه تاریخ ویا به تعبیر دیگر از دیدگاه تکامل تاریخ به موضوع مهدویت نگریسته اند، که از ان جمله به کتاب (قیام وانقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ) اثر شهید مطهّری (رحمه الله) می توان اشاره کرد.
آیا پدید امدن مدعیان مهدویت بر حتمی بودن ظهور مهدی دلالت دارد؟
عقیده مهدویت به حدّی در جامعه اسلامی رسوخ کرده بود که حتّی برخی افراد از این عقیده مسلّم سوءاستفاده کرده وادعای مهدویت نمودند، ولی خوشبختانه با گذشت زمان مفتضح شدند.

↑صفحه ۱۵۴↑

احمد امین مصری در کتاب (المهدیة فی الاسلام) درصدد برآمده که مدعیان مهدویت را از عوامل واسباب طعن بر عقیده مهدویت واصالت ان به حساب اورد، ولی صحیح عکس ان است؛ زیرا ادعای مهدویت در طول تاریخ از افراد، دلیل بر حقانیت اصل این عقیده ورسوخ ان در میان جامعه است.
اگر این نظریه صحیح باشد که ادعا سبب بطلان یک حقیقت است، باید نبوّت انبیا را نیز انکار کنیم؛ زیرا در طول تاریخ انبیا افرادی پیدا شدند که به دروغ ادعای نبوت کردند.
چه کسانی ادعای مهدویت کرده یا در حق انها ادعای مهدویت شده است؟
این گونه افراد در طول تاریخ اسلام بسیار بوده اند که برخی از انها عبارتند از:
۱ - محمّد بن حنفیه؛ که مختار در حق او ادعای مهدویت کرد.(۲۷۹)
۲ - موسی بن طلحه؛ که مردم در حق او ادعای مهدویت کردند.(۲۸۰)
۳ - ابوهاشم بن محمّد بن حنفیه؛ که گروهی معتقد به مهدویت او بودند.(۲۸۱)
۴ - عمر بن عبد العزیز.(۲۸۲)
۵ - عبد الله بن معاویة بن عبد الله بن جعفر.(۲۸۳)
۶ - اسماعیل فرزند امام صادق (علیه السلام)؛ گروهی مرگ او را انکار کرده وقائل به مهدویت او شدند.(۲۸۴)

-----------------

(۲۷۹) وفیات الاعیان، ج ۴، ص ۱۷۲.
(۲۸۰) طبقات ابن سعد، ج ۵، ص ۱۶۲.
(۲۸۱) فرق الشیعه، ص ۳۱.
(۲۸۲) البدایة والنهایة، ج ۹، ص ۲۲۵.
(۲۸۳) الفِصَل، ج ۴، ص ۳۶.
(۲۸۴) همان.

↑صفحه ۱۵۵↑

۷ - محمّد بن عبد الله بن حسن؛ او در سال صد هجری ادعای مهدویت نمود. بزرگان خط اعتزال مردم را به بیعت با او دعوت می نمودند.(۲۸۵) ابو الفرج اصفهانی می گوید: (کسی شک نداشت که او مهدی است، وحتّی گروهی از بنی هاشم نیز با او بیعت کردند).(۲۸۶)
۸ - مهدی عباسی؛ منصور عباسی لقب فرزندش را مهدی گذاشت تا مردم را از این طریق اغفال کرده وبه اعتقاد مهدویت با او بیعت کنند.(۲۸۷)
آیا زیدیه منکر مهدی هستند؟
احمد امین مصری در کتاب (ضحی الاسلام) ادّعا می کند که زیدیه به طور شدید مهدی (علیه السلام) را انکار می کنند.(۲۸۸)
پاسخ: ادعای احمد امین به طور حتم باطل است، زیرا با مراجعه به کتاب های زیدیه پی می بریم که انها هم مانند سایر فِرَق اسلامی به ظهور وقیام حضرت مهدی (علیه السلام) اعتقاد کامل دارند.
مجد الدین بن محمّد بن منصور حسنی مؤیدی از بزرگان علمای زیدیه است که در کتاب (لوامع الانوار) بابی را تحت عنوان (اخبار المهدی) بیان کرده واحادیث بسیاری درباره ان حضرت (علیه السلام) اورده است.(۲۸۹)
او در بخشی از کلمات خود می گوید: (امامان از ال محمّد که درودهای خداوند متعال بر انها باد به حضرت مهدی بشارت می دادند وفرج او را از خداوند انتظار می کشیدند. اول امامان اخر امامان را به این موضوع وصیت می نمودند، وسابق انان به کسانی که بعد از انها می امدند موضوع حضرت مهدی (علیه السلام) را ابلاغ می نمودند).(۲۹۰)

-----------------

(۲۸۵) کافی، ج ۵، ص ۲۳، ح ۱.
(۲۸۶) مقاتل الطالبیین، ص ۱۵۸.
(۲۸۷) همان، ص ۱۶۲.
(۲۸۸) ضحی الاسلام ج ۳ ص ۲۴۳.
(۲۸۹) لوامع الانوار، ج ۱، ص ۶۴-۵۸.
(۲۹۰) همان، ص ۵۸.

↑صفحه ۱۵۶↑

او نیز بعد از نقل اخبار وروایات بسیار درباره حضرت مهدی (علیه السلام) می گوید: (روایات درباره مهدی واینکه او از اهل بیت است به حدّ تواتر می باشد).(۲۹۱)
ونیز می گوید: (خبرهای نبوی وبشارت های علوی به امام امّت وخاتمه امامان (مهدی)... بیش از ان است که شماره شود. وامر درباره او همان چیزی است که شارح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) در شرح کلام وصی (امام علی) صلوات الله علیه (قد لبس للحکمة جنتها) گفته است. کلامی که نصّ ان این است. وبه تحقیق اتّفاق تمام فرقه های مسلمانان بر این است که دنیا وتکلیف تمام نمی شود مگر بر او (ظهور او)).(۲۹۲)
همین مضامین را امام زیدیه، ابن حمزه، در کتاب (الشافی) نقل کرده است.(۲۹۳)
از عبارات ابن حمزه استفاده می شود که او حتّی به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) اعتقاد دارد، نه اینکه در اخر الزمان متولد می شود.(۲۹۴)
ونیز قاضی حسین بن ناصر مهلا از علمای زیدیه در کتاب (مطمح الامال) به اصل قضیه مهدویت تصریح کرده است. او می گوید: (درباره مهدی احادیثی است که به حد تواتر رسیده است).(۲۹۵)
آیا اعتقاد به مهدویت مردم را از عمل خیر باز می دارد؟
قبل از هر چیز باید عقیده به مهدویت وانتظار مهدی موعود (علیه السلام) را معنا کرد.
اگر مقصود از عقیده مهدویت ان باشد که انسان به انتظار ظهور کسی بنشیند که به سبب فراگیر شدن ظلم با ظهورش به تنهایی همه امور را اصلاح می کند وما هیچ نقشی در ظهور او نداریم بلکه می توانیم با گسترش ظلم در ظهور او تعجیل کنیم، با این دیدگاه می توان گفت که اعتقاد به مهدویت انسان را از عمل خیر باز می دارد.

-----------------

(۲۹۱) همان.
(۲۹۲) همان.
(۲۹۳) کتاب الشافی، ج ۱، ص ۷۸.
(۲۹۴) همان، ص ۷۹.
(۲۹۵) مطمح الآمال، ص ۱۸۵.

↑صفحه ۱۵۷↑

ولی اگر برداشت ما از اعتقاد به مهدویت عقیده به ظهور کسی است که ما می توانیم با زمینه سازی برای او در ظهورش تعجیل کنیم واگر تاخیر در ان شده به جهت کوتاهی ما است، نه تنها این عقیده انسان را از عمل باز نمی دارد بلکه در عمل کردن به خیر نیز تشویق خواهد نمود، زیرا منتظران مصلح، خود افرادی صالح هستند. لذا در روایات اسلامی، انتظار فرج از مقوله عمل واز افضل اعمال امّت اسلامی به حساب آمده است.

↑صفحه ۱۵۸↑

موارد اتفاقی در قضیه مهدویت

↑صفحه ۱۵۹↑

آیا مذاهب اسلامی بر اصل ظهور امام زمان اتفاق نظر دارند؟
تمام مذاهب اسلامی بر اصل مسئله ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) از ذریه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) اتفاق نظر دارند. همه معتقدند که در اخر الزمان شخصی به نام مهدی (علیه السلام) ظهور کرده، زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، همان گونه که از ظلم وجور پر شده است.
الف. از علمای شیعه
شهید صدر (رحمه الله) می فرماید: (به راستی اعتقاد به حضرت مهدی (علیه السلام) به عنوان پیشوای منتظر برای تغییر جهان به جهانی بهتر، در احادیث پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به طور عموم ودر روایات اهل بیت (علیهم السلام) به طور خصوص آمده است وبه حدی به این مسئله تاکید شده که جای هیچ شکی را برای انسان باقی نمی گذارد...).(۲۹۶)
شیخ محمد رضا مظفر می فرماید: (مسئله بشارت به ظهور مهدی (علیه السلام) از اولاد فاطمه (علیها السلام) در اخر الزمان واینکه زمین را از عدل وداد پر می کند بعد از انکه از ظلم وجور پر شده باشد، از مسائلی است که به طور متواتر از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده است ومسلمانان در کتاب های روایی خود انها را نقل کرده اند).(۲۹۷)

-----------------

(۲۹۶) بحث حول المهدی، ص ۱۰۳و۱۰۴.
(۲۹۷) عقائد الامامیه، ص ۷۷.

↑صفحه ۱۶۱↑

ب. از علمای اهل سنّت
ناصر الدین البانی می گوید: (اما مسئله مهدی، باید دانسته شود که درباره خروج او احادیث صحیح بسیاری وارد شده است...).(۲۹۸)
شیخ عبد المحسن بن حمد العباد می گوید: (همانا کثرت احادیث مهدی (علیه السلام) وتعدد طرق انها واثبات انها در کتاب های اهل سنّت به حدی است که بسیار دشوار به نظر می رسد که بتوانیم بگوییم حقیقتی ندارند، مگر اینکه کسی جاهل بوده یا اهل جدل باشد، یا دقت در سندهای انها نکرده باشد وبر کلام بزرگان اهل علم واقف نباشد...).(۲۹۹)
شیخ عبد العزیز بن عبد الله بن باز می گوید: (پس امر مهدی (علیه السلام) معلوم واحادیث در ان مستفیض بلکه متواتر وتقویت کننده یکدیگرند، وجماعتی از اهل علم ادعای تواتر انها را نموده اند...).(۳۰۰)
آیا مذاهب اسلامی بر وجوب اعتقاد به ظهور مهدی اتفاق نظر دارند؟
همه مذاهب اسلامی بر این امر اتفاق نظر دارند که خروج مهدی (علیه السلام) در اخر الزمان از امور غیبی است که باید به ان اعتقاد پیدا کرد.
الف. از علمای شیعه
شیخ صدوق می فرماید: (ایمان شخص مؤمن به امام زمان (علیه السلام) بدون علم به احوال ان حضرت صحیح نخواهد بود. زیرا ایمان کسی که به قضیه مهدویت اعتقاد دارد به

-----------------

(۲۹۸) حول المهدی (علیه السلام)، البانی، مجله التمدن الاسلامی، سال ۱۳۷۱ه.
(۲۹۹) عقیدة اهل السنة والأثر فی المهدی المنتظر، مجله جامعة اسلامیة، شماره ۳.
(۳۰۰) همان.

↑صفحه ۱۶۲↑

او نفعی نمی رساند مگر در صورتی که عارف به شان ان حضرت در زمان غیبت باشد).(۳۰۱)
ب. از علمای اهل سنّت
ناصرالدین البانی می نویسد: (همانا عقیده به خروج حضرت مهدی (علیه السلام) عقیده ای است ثابت ومتواتر از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) که ایمان به ان واجب است، زیرا این عقیده از امور غیب است که ایمان به ان در قران کریم از صفات پرهیزکاران شمرده شده است...).(۳۰۲)
عبد المحسن بن حمد العباد می نویسد: (تصدیق واعتقاد به قضیه مهدویت، داخل در ایمان به رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) است، زیرا از اثار ایمان به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) تصدیق او است در اموری که به انها خبر داده ونیز داخل در ایمان به غیبی است که خداوند متعال مؤمنین را به جهت ایمان به ان مدح کرده است...).(۳۰۳)
دیدگاه مذاهب اسلامی راجع به توسعه حکومت حضرت مهدی چیست؟
یکی دیگر از موارد اعتقاد در قضیه مهدویت، موضوع فراگیر بودن دعوت وحکومت حضرت مهدی (علیه السلام) است.
خداوند متعال می فرماید: (وَعَدَ الله الَّذِینَ امَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الارْضِ...)؛(۳۰۴) (خداوند به کسانی که از شما بندگان ایمان اورده ونیکوکار گردند وعده داده است که بر روی زمین خلافت دهد).

-----------------

(۳۰۱) کمال الدین، ج ۱، ص ۱۹.
(۳۰۲) مجله تمدن اسلامی، چاپ دمشق.
(۳۰۳) مجله الجماعة الاسلامیه، چاپ حجاز.
(۳۰۴) سوره نور، آیه ۵۵.

↑صفحه ۱۶۳↑

احمد بن حنبل به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (تملا الارض ظلما وجورا ثمّ یخرج رجل من عترتی یملک سبعا او تسعا فیملا الارض قسطا وعدلا)؛(۳۰۵) (زمین پر از ستم وظلم می شود، در این هنگام شخصی از عترتم خروج می کند ودر مدت هفت یا نه روز مالک کلّ زمین خواهد شد، ودر این هنگام زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد).
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (یملک القائم ثلاثمائة سنة ویزداد تسعا کما لبث اهل الکهف فی کهفهم، یملا الارض عدلا وقسطا کما ملئت ظلما وجورا فیفتح الله له شرق الارض وغربها)؛(۳۰۶) (امام قائم (علیه السلام) ۳۰۹ سال مالک زمین می شود ودر ان حکومت می کند، همان مقدار که اهل کهف در غارشان درنگ کردند. زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، ان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد. خداوند برای او شرق وغرب عالم را فتح خواهد نمود...).
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره لقب منجی چیست؟
با ملاحظه روایاتی که از شیعه وسنی به دست ما رسیده، پی می بریم که همگی بر این اتفاق دارند که لقب منجی جهانی (مهدی) است.
حاکم نیشابوری به سند خود از ابن سعید خدری نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (المهدی منّا اهل البیت)؛(۳۰۷) (مهدی از ما اهل بیت است).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: (یخرج المهدی وعلی راسه غمامة فیها مناد ینادی هذا المهدی خلیفة الله فاتّبعوه)؛(۳۰۸) (مهدی خروج می کند در حالی که بالای سر او ابری است، در میان ان ابر کسی است که ندا می کند: این مهدی خلیفه خدا است، او را پیروی کنید).

-----------------

(۳۰۵) مسند احمد، ج ۳، ص ۲۸.
(۳۰۶) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۹۰، ح ۲۱۲.
(۳۰۷) مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۵۵۷.
(۳۰۸) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۱.

↑صفحه ۱۶۴↑

مهدی موعود از ذریه چه کسی است؟
همه مسلمانان اتفاق نظر دارند که مهدی موعود (علیه السلام) از ذریه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) است.
سعید بن مسیب می گوید: نزد ام سلمه بودم که سخن از مهدی (علیه السلام) به میان امد ام سلمه فرمود: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) شنیدم که می فرمود: (المهدی من ولد فاطمة)؛(۳۰۹) (مهدی از اولاد فاطمه است).
ابو سعید خدری می گوید: رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (لاتقوم الساعة حتی تمتلئ الارض ظلما وعدوانا. قال: ثمّ یخرج رجل من عترتی (او من اهل بیتی) یملاها قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وعدوانا)؛(۳۱۰) (قیامت برپا نمی شود تا اینکه زمین پر از ظلم وجور شده باشد. فرمود: سپس مردی از عترتم یا از اهل بیتم [تردید از راوی است] قیام می کند وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد همان گونه که پر از ظلم وجور شده است).
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (المهدی رجل من ولد فاطمه)؛(۳۱۱) (مهدی مردی از اولاد فاطمه است).
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره نزول حضرت عیسی چیست؟
از روایات فریقین استفاده می شود که هنگام خروج حضرت مهدی (علیه السلام) حضرت عیسی (علیه السلام) از اسمان فرود امده، در نماز به امام زمان (علیه السلام) اقتدا خواهد کرد.
بخاری به سند خود از ابوهریره نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم)؛(۳۱۲) (چگونه اید زمانی که فرزند مریم فرود اید در حالی که امام بر شما فردی از خودتان است).

-----------------

(۳۰۹) سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۳۶۸، ح ۴۰۸۶.
(۳۱۰) مسند احمد، ج ۳، ص ۳۶.
(۳۱۱) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۴۳، ح ۳۲.
(۳۱۲) صحیح بخاری، ج ۴، ص ۱۴۳.

↑صفحه ۱۶۵↑

امام باقر (علیه السلام) فرمود: (القائم منصور بالرعب مؤید بالنصر، تطوی له الارض وتظهر له الکنوز، ویبلغ سلطانه المشرق والمغرب، ویظهر الله (عزَّ وجلَّ) به دینه ولو کره المشرکون. فلا یبقی فی الارض خراب الا عمر، وینزل روح الله عیسی بن مریم (علیهما السلام) فیصلّی خلفه)؛(۳۱۳) (قائم توسط ترس یاری وبه نصرت تایید می شود. زمین برای او خواهد چرخید وگنج ها برای او ظاهر خواهد شد وسلطنتش مشرق ومغرب عالم را فرا خواهد گرفت. خداوند (عزَّ وجلَّ) به واسطه او دینش را ظاهر می کند، هر چند که مشرکان بر ان کراهت داشته باشند. در ان هنگام در زمین جای خرابی نیست جز انکه اباد شود وروح الله عیسی بن مریم فرود می اید وپشت سر او اقامه نماز خواهد کرد).
در چه مدتی مقدمات ظهور حضرت مهدی فراهم می گردد؟
اتفاق امت اسلامی است بر اینکه امر حضرت مهدی (علیه السلام) یک شبه از جانب خداوند اصلاح شده وظهورش امضا خواهد شد.
احمد بن حنبل به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل می کند که فرمود: (المهدی منّا اهل البیت، یصلحه الله فی لیلة)؛(۳۱۴) (مهدی از ما اهل بیت است. خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح خواهد کرد).
شیخ صدوق به سند خود از امام حسین (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (فی التاسع من ولدی سنّة من یوسف وسنّة من موسی بن عمران (علیهما السلام) وهو قائمنا اهل البیت، یصلح الله تبارک وتعالی امره فی لیلة واحدة)؛(۳۱۵) (در نهمین فرزند از اولاد من سنتی از یوسف وسنتی از موسی بن عمران (علیه السلام) است واو قائم ما اهل بیت است. خداوند تبارک وتعالی امر او را در یک شب اصلاح خواهد کرد).

-----------------

(۳۱۳) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۹۱، ح ۲۴.
(۳۱۴) مسند احمد، ج ۱، ص ۸۴.
(۳۱۵) کمال الدین، ج ۱، ص ۳۱۷، ح ۱.

↑صفحه ۱۶۶↑

دیدگاه مذاهب اسلامی درباره حکومت عدل گستر حضرت مهدی چیست؟
احادیث بسیار زیادی در متون اسلامی اعم از شیعه وسنی بر این امر اتفاق دارند که امام زمان (علیه السلام) بعد از ظهور خود زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، همان گونه که از ظلم وجور پر شده باشد.
ابوسعید خدری از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت کرده که فرمود: (لا تقوم الساعة حتی تمتلئ الارض ظلما وعدوانا. قال: ثمّ یخرج رجل من عترتی (او من اهل بیتی) یملاها قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وعدوانا)؛(۳۱۶) (قیامت برپا نمی شود تا اینکه زمین پر از ظلم وستم گردد. سپس فرمود: ان گاه شخصی از عترتم یا از اهل بیتم [تردید از راوی است] خروج کرده، زمین را از عدل پر خواهد کرد، همان گونه که از ظلم وستم پر شده باشد).
شیخ طوسی به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (یظهر صاحبنا وهو من صلب هذا - واوما بیده الی موسی بن جعفر (علیهما السلام) - ویملاها عدلا کما ملئت جورا وظلما)؛(۳۱۷) (صاحب ما ظهور می کند، در حالی که از نسل این شخص است (حضرت با دست مبارک خود به موسی بن جعفر (علیه السلام) اشاره کرد) ان گاه زمین را پر از عدل وداد می کند، همان گونه که از ظلم وجور پر شده باشد).

-----------------

(۳۱۶) مسند احمد، ج ۳، ص ۳۶.
(۳۱۷) الغیبة، طوسی، ص ۴۲.

↑صفحه ۱۶۷↑

ولادت امام مهدی

↑صفحه ۱۶۹↑

آیا کسی از علمای اهل سنت به ولادت مهدی اعتراف کرده است؟
گروهی از علمای اهل سنّت به ولادت فرزندی برای امام حسن عسکری (علیه السلام) به نام مهدی (علیه السلام) اعتراف نموده اند. اینک اسامی برخی از انها را ذکر می نماییم:
۱ - علامه شمس الدین قاضی ابن خلکان شافعی.(۳۱۸)
۲ - علامه صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدی.(۳۱۹)
۳ - ابن اثیر جزری.(۳۲۰)
۴ - علامه میرخواند.(۳۲۱)
۵ - علی بن حسین مسعودی.(۳۲۲)
۶ - محمّد فرید وجدی.(۳۲۳)
۷ - ابوالفداء اسماعیل بن علی شافعی.(۳۲۴)
۸ - سبط بن جوزی.(۳۲۵)
۹ - محمد بن طلحه شافعی.(۳۲۶)

-----------------

(۳۱۸) وفیات الاعیان، ج ۴، ص ۱۷۶.
(۳۱۹) الوافی بالوفیات، ج ۳، ص ۳۳۶.
(۳۲۰) الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص ۴۵۴.
(۳۲۱) روضة الصفا، ج ۳، ص ۵۹.
(۳۲۲) مروج الذهب، ج ۴، ص ۱۱۲.
(۳۲۳) دائرة المعارف، ج ۶، ص ۴۳۹.
(۳۲۴) المختصر فی اخبار البشر، ج ۱، ص ۳۶۱.
(۳۲۵) تلبیس ابلیس، ص ۱۱۸.
(۳۲۶) مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ج ۲، ص ۱۵۲.

↑صفحه ۱۷۱↑

۱۰ - شمس الدین محمّد بن طولون حنفی.(۳۲۷)
۱۱ - میرزا محمّد بن رستم بدخشی شافعی.(۳۲۸)
۱۲ - احمد بن حجر هیتمی شافعی.(۳۲۹)
۱۳ - محمّد بن یوسف گنجی شافعی.(۳۳۰)
۱۴ - عارف عبد الوهاب شعرانی حنفی.(۳۳۱)
۱۵ - محیی الدین عربی.(۳۳۲)
۱۶ - مؤمن بن حسن شبلنجی شافعی.(۳۳۳)
۱۷ - شیخ سلیمان قندوزی حنفی.(۳۳۴)
۱۸ - شیخ محمّد بن علی صبان شافعی.(۳۳۵)
۱۹ - صفی الدین عبد المؤمن بغدادی.(۳۳۶)
۲۰ - زین الدین عمر بن وردی.(۳۳۷)
۲۱ - ابوالعباس احمد بن علی قلقشندی شافعی.(۳۳۸)
۲۲ - ابوعبد الله یاقوت حموی.(۳۳۹)
۲۳ - محمّد امین بغدادی معروف به سویدی.(۳۴۰)
۲۴ - ابن خلدون.(۳۴۱)
۲۵ - ابوالفتح محمّد بن عبد الکریم شهرستانی.(۳۴۲)

-----------------

(۳۲۷) الشذرات الذهبیه، ص ۱۱۷.
(۳۲۸) مفتاح النجا، ص ۱۰۴.
(۳۲۹) صواعق المحرقه، ص ۲۰۸.
(۳۳۰) کفایة الطالب، ص ۳۱۲.
(۳۳۱) الیواقیت والجواهر، ج ۲، ص ۱۲۷.
(۳۳۲) فتوحات مکیه، باب ۳۶۶.
(۳۳۳) نور الابصار، ص ۳۴۱.
(۳۳۴) ینابیع المودة، ج ۳، ص ۳۰۶.
(۳۳۵) اسعاف الراغبین در حاشیه نور الابصار، ص ۱۵۴.
(۳۳۶) مراصد الاطلاع، ج ۲، ص ۶۸۵.
(۳۳۷) تتمة المختصر فی اخبار البشر، ج ۱، ص ۳۱۹.
(۳۳۸) نهایة الارب، ص ۱۱۸.
(۳۳۹) معجم البلدان، ج ۳، ص ۱۷۳.
(۳۴۰) سبائک الذهب، ص ۷۸.
(۳۴۱) تاریخ ابن خلدون، ج ۳، ص ۳۶۱.
(۳۴۲) ملل ونحل، ج ۱، ص ۱۹۸.

↑صفحه ۱۷۲↑

۲۶ - نورالدین ابن صبّاغ مالکی.(۳۴۳)
۲۷ - نورالدین عبد الرحمن جامی حنفی.(۳۴۴)
۲۸ - ملا علی قاری حنفی مکّی.(۳۴۵)
۲۹ - فضل بن روزبهان.(۳۴۶)
۳۰ - جمال الدین محمّد بن یوسف زرندی حنفی.(۳۴۷)
۳۱ - احمدامین مصری.(۳۴۸)
۳۲ - صدرالدین حموینی.(۳۴۹)
۳۳ - عطار نیشابوری.(۳۵۰)
۳۴ - جلال الدین بلخی رومی.(۳۵۱)
۳۵ - صدرالدین قونوی.(۳۵۲)
۳۶ - حسین بن محمّد دیاربکری مالکی.(۳۵۳)
۳۷ - احمد بن یوسف ابوالعباس قرمانی حنفی.(۳۵۴)
۳۸ - شمس الدین ذهبی شافعی.(۳۵۵)
۳۹ - فخر رازی شافعی.(۳۵۶)
۴۰ - شیخ عبد الله بن محمّد شبراوی مصری شافعی.(۳۵۷)
۴۱ - ابن عماد دمشقی حنبلی.(۳۵۸)

-----------------

(۳۴۳) الفصول المهمة، ص ۲۷۳.
(۳۴۴) شواهد النبوة، ص ۴۰۴.
(۳۴۵) المرقاة فی شرح المشکاة، ج ۱۰، ص ۳۳۶.
(۳۴۶) دلائل الصدق، ج ۲، ص ۳۷۰.
(۳۴۷) معارج الوصول.
(۳۴۸) ضحی الاسلام، ج ۳، ص ۲۱۰.
(۳۴۹) فرائد السمطین، ج ۲، ص ۱۳۲.
(۳۵۰) به نقل از ینابیع المودة، ج ۳، ص ۳۵۰.
(۳۵۱) همان.
(۳۵۲) همان.
(۳۵۳) تاریخ الخمیس، ج ۲، ص ۲۸۸.
(۳۵۴) اخبار الدول وآثار الأول، ج ۱، ص ۳۵۳.
(۳۵۵) العبر فی خبر من غبر، ج ۱، ص ۳۸۱.
(۳۵۶) الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص ۷۸و۷۹.
(۳۵۷) الاتحاف بحبّ الاشراف، ص ۱۷۹.
(۳۵۸) شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج ۳، ص ۲۶۵.

↑صفحه ۱۷۳↑

۴۲ - محمّد بن عبد الرسول برزنجی شافعی.(۳۵۹)
۴۳ - ابوالبرکات نعمان بن محمود الوسی حنفی.(۳۶۰)
ودیگران.
آیا کسی از اهل سنت فرزند امام عسکری (مهدی) را همان منجی منتظر می داند؟
گر چه برخی از علمای اهل سنّت تنها به ولادت فرزندی به نام مهدی از امام حسن عسکری (علیه السلام) اشاره کرده اند وحیات او تا این زمان ومنجی وموعود بودن او را به شیعه نسبت می دهند، ولی برخی از انان تصریح به زنده بودن او تاکنون ونیز موعود ومنجی بودن او دارند که می توان از میان انها به افراد ذیل اشاره نمود:
۱ - محمّد بن یوسف گنجی شافعی (متوفای ۶۵۸ه ق) می گوید: (ابو محمّد حسن عسکری (علیه السلام) ازخود فرزندی به جای گذاشت که همان امام منتظراست. صلوات الله علیه).(۳۶۱)
۲ - عبد الوهاب شعرانی حنفی می گوید: (در اخر الزمان امید به خروج مهدی است. او از اولاد امام حسن عسکری (علیه السلام) است. ولادت او نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری اتفاق افتاد. تا به حال زنده است تا با حضرت عیسی (علیه السلام) اجتماع کند. عمرش تا این زمان ۷۰۶ سال است. این چنین شیخ حسن عراقی به من خبر داد).(۳۶۲)
۳ - نورالدین عبد الرحمن جامی حنفی؛ بعد از بیان تاریخ ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) می گوید: (او کسی است که زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد).(۳۶۳)

-----------------

(۳۵۹) الإشاعة لأشراط الساعة، ص ۱۴۹.
(۳۶۰) غالیة الواعظ، ج ۱، ص ۷۸.
(۳۶۱) کفایة الطالب، ص ۳۱۲.
(۳۶۲) الیواقیت والجواهر، ج ۲، ص ۱۲۷.
(۳۶۳) شواهد النبوه، ص ۴۰۴.

↑صفحه ۱۷۴↑

۴ - قاضی بهلول بهجت افندی می گوید: (ولادت امام دوازدهم در پانزدهم ماه شعبان سال ۲۵۵ هجری بود واسم مادرش نرجس است. برای او دو غیبت است: یکی صغرا ودیگری کبرا. هر گاه خداوند به او اذن دهد ظهور کرده، ان گاه زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد).(۳۶۴)
۵ - صدر الدین حموینی؛ در ذیل حدیثی که او از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده آمده است: (...همانا دوازدهمین از فرزندانم غیبت می کند... تا اینکه خداوند متعال به او اذن خروج می دهد).(۳۶۵)
۶ - شیخ فریدالدین عطار نیشابوری؛ او در قصیده ای می گوید:

صد هزاران اولیا روی زمین * * * از خدا خواهند مهدی را یقین
یا الهی مهدی ام از غیب ار * * * تا جهان عدل گردد اشکار(۳۶۶)

۷ - جلال الدین رومی: او نیز در قصیده ای می گوید:

ای سرور مردان علی! مستان سلامت می کنند * * * وی صفدر مردان علی! مردان سلامت می کنند

تا اینکه بدین جا می رسد:

با میر دین هادی بگو با عسکری مهدی بگو * * * با ان ولی مهدی بگو: مستان سلامت می کنند(۳۶۷)

۸ – صدر الدین قونوی؛ او هنگام وفات در وصیت خود به شاگردانش می گوید: (... هفتاد هزار بار ذکر (لا اله الا الله) را در شب اوّل مرگم با حضور قلب بگویید وسلام مرا نیز به حضرت مهدی (علیه السلام) برسانید).(۳۶۸)

-----------------

(۳۶۴) المحاکمة فی تاریخ آل محّمد صلی الله علیه وآله، ص ۲۴۶.
(۳۶۵) فرائد السطمین، ج ۲، ص ۱۳۲.
(۳۶۶) ینابیع الموده، ج ۳، ص ۳۵۰و۳۵۱.
(۳۶۷) همان، ج ۳، ص ۳۵۱.
(۳۶۸) همان، ص ۳۴۰و۳۴۱.

↑صفحه ۱۷۵↑

۹ - احمد بن یوسف ابوالعباس قرمانی حنفی؛ او می گوید: (محمّد حجّت، خلف صالح، عمرش هنگام وفات پدرش پنج سال بود. خداوند در ان سنّ به او حکمت اموخت، همان گونه که در کودکی به حضرت یحیی (علیه السلام) اموخت... علما اتفاق دارند بر اینکه مهدی همان قائم در اخر الزمان است...).(۳۶۹)
مبنای مؤلفان حدیثی مصادر مهدویت چه بوده است؟
برخی می گویند: معروف نزد قدما چنین بوده که هر روایتی در مسائل تاریخی واز ان جمله موضوع مهدویت را بدون بررسی سند ان نقل می کردند. ولی بعد از ان عصر، حرکت جدیدی پدید امد وبین روایات تمییز داده شد، تا زمانی که حرکت اصولیین پدید امد واخبار را به دسته های مختلف از قبیل: صحیح، حسن، قوی وضعیف تقسیم نمودند، ولی این پیشرفت وحرکت شامل روایت های تاریخی که از ان جمله روایات مهدویت است، نگردید...).(۳۷۰)
پاسخ:
۱ - انچه از قدمای محدثین امامیه می دانیم ان است که انان نهایت سعی وکوشش واحتیاط خود را در جمع ونقل احادیث در کتب خود داشته اند، که از ان جمله کلینی (رحمه الله) است. او نزد اهل فن حدیث، معروف به دقت نظر واحتیاط در نقل اخبار است. ونیز می دانیم که بزرگانی امثال شیخ طوسی (رحمه الله) چه اهتمام وافری به شناخت شیوخ روایی خود داشته اند. شخصی مثل شیخ صدوق (رحمه الله) عادتا شیوخ خود را می شناخته ونیز از حالات انان از ایمان وعدالت اگاهی داشته است، واز کسی که او را نمی شناخته روایت نقل نمی کرده است.

-----------------

(۳۶۹) اخبار الدول وآثار الأول، ج ۱، ص ۳۵۳.
(۳۷۰) تطور الفکر السیاسی، ص ۲۰۹.

↑صفحه ۱۷۶↑

۲ - ما اطمینان داریم که این بزرگان به صحت این گونه روایات که در باب امامت ومهدویت وارد شده اطمینان کامل داشته اند، ویا لااقلّ به جهت برخی قرائن معتبر که همراه انها بوده وموجب جبران ضعف برخی از انها می شده، انها را با اطمینان کامل نقل می کردند. وگرنه جای این سؤال باقی است که امثال شیخ صدوق وطوسی ودیگران چه اهدافی غیر از احتجاج واستدلال به انها، داشته اند. مگر این نیست که شیخ صدوق کتابش را برای رفع حیرت در امر حضرت مهدی (علیه السلام) نوشته است؟
۳ - تمام یا بیشتر اصول ومنابع اصلی احادیث مهدویت که در سه قرن اوّل نوشته شده به دست شیخ صدوق، طوسی ونعمانی رسیده واز خود به ان کتاب ها استناد داشته اند، ولذا به ان روایات استدلال می نمودند.
۴ - گرچه تقسیم حدیث به چهار قسم از اصطلاحات متاخرین است ولی قدمای محدثین از ان جمله شیخ طوسی (رحمه الله) روش خاصی در قبول خبر داشته اند.
شیخ بهایی بعد از تقسیم حدیث به چهار قسم معروف، می گوید: (این اصطلاح نزد قدما معروف نبوده بلکه انان حدیث صحیح را به حدیثی اطلاق می کردند که مقرون به قرائن مورد وثوق واطمینان باشد. واین قرائن انواعی دارد:
الف. وجود حدیث در اصول ۴۰۰ گانه حدیثی که نزد راویان مشهور بوده است.
ب. تکرار حدیث در یک یا دو اصل یا بیشتر از این اصول با سندهای متعدد ومعتبر.
ج. وجود حدیث در اصلی که انتسابش به یکی از اصحاب ائمه ثابت واجماع اصحاب بر صدق او بوده است.
د. وجود حدیث در یکی از کتبی که بر ائمه عرضه شده وان حضرات، مصنّف ان کتب را تمجید نمودند، از قبیل کتاب: عبید الله بن علی حلبی که بر امام صادق (علیه السلام) عرضه شد.(۳۷۱)

-----------------

(۳۷۱) رجال نجاشی، ص ۲۳۰.

↑صفحه ۱۷۷↑

ه. وجود حدیث در کتبی که نزد قدما مورد وثوق واطمینان بوده است.(۳۷۲)
۵ - علمای رجال، مجهول را بر دو نوع تقسیم کرده اند:
الف. مجهول اصصلاحی: وان به کسی اطلاق می شود که تصریح به جهالت او از سوی رجالیون شده باشد.
ب. مجهول لغوی: وان به کسی اطلاق می شود که وضعیت او معلوم نیست ولذا در کتب رجال از او یادی به میان نیآمده است. تنها قسم اول از جهالت است که موجب ضعف راوی است، ودر مورد دوم احتیاج به بررسی دقیق دارد که سبب مطرح نشدن او در کتب رجال چیست؟ گاه ممکن است به جهت معروف بودنش درباره او سکوت کرده اند.(۳۷۳)
۶ - احتمالی نیز وجود دارد که بنای قدما بر تمسک به (اصالة الصدق والعدالة) باشد. یعنی اصل اولی بر صدق وعدالت راوی است مگر انکه خلاف ان ثابت شود. ومقصود به ان، همان اصل عدم ویا استصحاب عدم فسق است. به همین جهت است که ما احتیاجی به اثبات عدالت - خواه به معنای ملکه یا حسن ظاهر - نداریم؛ زیرا احراز ان مستلزم تعطیل امور وتضییع بسیاری از مصالح است. کمتر کسی است که بتوان عدالت او را به اثبات رسانید. این مطلب مورد تایید عقلا نیز هست.
۷ - برای اثبات اعتبار روایات نباید تنها اعتبار سندی را مطرح ساخت، بلکه باید به همه راه ها واسباب اعتبار شخص توجه کرد ودر نظر داشت که مبنای بسیاری از عالمان شیعه، بلکه اکثریت قریب به اتفاق انان، حجیت خبر موثوقٌ به است؛ یعنی خبری که از طرق مختلف به ان اطمینان ووثوق حاصل شود.

-----------------

(۳۷۲) وسائل الشیعه، ج ۳۰، ص ۱۹۷و۱۹۸.
(۳۷۳) الرواشح، میرداماد، ص ۶۰و۶۱.

↑صفحه ۱۷۸↑

آیا روایات ولادت حضرت مهدی ضعیف است؟
برخی می گویند: (... مؤلّفان در مورد ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به هر روایتی تمسک کرده اند در حالی که خود به ضعف سند انها پی برده اند...).(۳۷۴)
پاسخ:
۱ - احادیث مربوط به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به جهت وجود برخی از سندهای صحیح در میان انها کافی است که سند روایات دیگر که از ضعف برخوردارند، تقویت کند، واین مسلکی است که مورد قبول محدثین شیعه واهل سنّت واقع شده است.(۳۷۵)
۲ - احادیثی که درباره مسائل مسلّم اعتقادی وکلامی است از ان جهت که نزد شیعه ثابت بوده وبه تایید قطعی عقل نیز رسیده است، راویان ان مورد جرح وتعدیل قرار نگرفته اند، وبه طور کلی احتیاجی به ان نبوده است، که از ان جمله می توان به احادیث مهدویت اشاره کرد.
۳ - احادیث ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) که به دلالت مطابقی یا تضمنی یا التزامی دلالت بر ولادت حضرت دارد از حدّ لازم تواتر فراتر رفته است، لذا به جهت انکه مفید یقین است احتیاج به بررسی سندی ندارد. خبر متواتر، نقل جماعت کثیری است که اتفاقشان بر دروغ، محال است. ومی دانیم که در خبر متواتر لازم نیست که هر یک از راویان حدیث از ثقات وعدول باشند، بلکه می توان از راه تراکم احتمالات به یقین رسید.

-----------------

(۳۷۴) تطور الفکر السیاسی، ص ۲۰۸.
(۳۷۵) سلسلة الاحادیث الصحیحه، ناصرالدین البانی، ج ۴، ص ۳۵۸.

↑صفحه ۱۷۹↑

۴ - شخص متتبّع بعد از ملاحظه وضع سیاسی عصر امام عسکری (علیه السلام) وقبل وبعد از ان پی می برد که یکی از عوامل جهالت حال راویان احادیث ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) همان فشارهای سیاسی بوده که از طریق حاکمان ظلم وجور بر شیعیان وارد شده است، ولذا بسیاری از راویان، خود را با اسامی مستعار معرّفی می کردند تا شناخته نشوند، خصوصا با در نظر گرفتن اینکه برخی از راویان از مناطق دور به سامرا می آمده ودر مورد حضرت سؤال می کردند وبرای دیگران نقل می نمودند.
چه عواملی در حصول تواتر ویقین به ولادت امام مهدی مؤثر است؟
از انجا که اعتبار خبر متواتر به جهت حصول یقین است، در مورد موضوع ولادت امام مهدی (علیه السلام) عواملی چند در حصول یقین به این موضوع دخالت داشته است:
۱ - احادیثی که به دلالت مطابقی بر ولادت امام مهدی (علیه السلام) وبشارت به ان حضرت دلالت دارد. که مجموع انها به ۲۱۴ حدیث می رسد.(۳۷۶)
۲ - روایاتی که در مورد سال ولادت حضرت رسیده است.(۳۷۷)
۳ - روایاتی که در رابطه با خصوصیات فردی امام زمان (علیه السلام) وارد شده است.(۳۷۸)
۴ - روایاتی که نصّ بر امامت ان حضرت دارد.(۳۷۹)
۵ - توقیعاتی که از ناحیه مقدسه صادر شده است که عدد انها به ده ها توقیع می رسد، ودر جای خود فهرستی از انها را اورده ایم.

-----------------

(۳۷۶) کمال الدین، ص ۴۰۸-۴۰۷و۴۲۶-۴۲۴و۴۳۳-۴۳۰و....
(۳۷۷) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۴و۱۵و۱۷و۲۲.
(۳۷۸) کمال الدین، ص ۴۷۵؛ الغیبة، طوسی، ص ۲۵۳و۲۵۵و۲۶۳و۲۶۶و۲۷۱و۲۹۸.
(۳۷۹) کمال الدین، ص ۴۳۵.

↑صفحه ۱۸۰↑

۶ - تضییقات سیاسی که از ناحیه حکومت بنی العباس برای مواجهه ومقابله با حضرت وقتل ایشان گذاشته شده بود.
۷ - وجود چهار سفیر در عصر غیبت صغرا وارتباط مردم با حضرت از طریق انها.
۸ - وکلای ناحیه مقدّسه که در کشورها وشهرهای مختلف وجود داشته اند.
۹ - عدّه زیادی که مشرّف به لقا ورؤیت حضرت مهدی (علیه السلام) شده اند.
۱۰ - معجزاتی که از حضرت مهدی (علیه السلام) صادر شده ودر کتاب ها مکتوب است.
۱۱ - اعتراف علمای انساب به ولادت فرزند امام عسکری (علیه السلام).
۱۲ - اجماع وتبنّی شیعه بر ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام).
۱۳ - تصریح مورخان بر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام).
۱۴ - مدّعیان سفارت دروغین از طرف امام زمان (علیه السلام).
۱۵ - شهادت هر یک از معصومین (علیهم السلام) بر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام).
آیا در بین احادیث ولادت حضرت حدیث صحیح السند نیز وجود دارد؟
در بین احادیثی که دلالت بر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) دارد پی به روایاتی می بریم که از سند صحیح یا حسن یا موثّقی برخوردار است. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - کلینی به سند صحیح اعلائی از محمّد بن عبد الله ومحمّد بن یحیی از عبد الله بن جعفر حمیری نقل می کند که فرمود: (اجتمعت انا والشیخ ابوعمرو (رحمه الله) عند احمد بن اسحاق فغمزنی احمد بن اسحاق ان اساله عن الخلف، فقلت له: یا اباعمرو! انّی ارید ان اسالک عن شیء وما انا بشاکٍّ فیما ارید ان اسالک عنه، فانّ اعتقادی ودینی انّ الارض لا تخلو من حجّة الّا اذا کان

↑صفحه ۱۸۱↑

قبل یوم القیامة باربعین یوما فاذا کان ذلک رفعت الحجّة واغلق باب التوبة... ولکنّی احببت ان ازداد یقینا. ثمّ قال: سل حاجتک؟ فقلت له: انت رایت الخلف من بعد ابی محمّد (علیه السلام) فقال: ای والله ورقبته مثل ذا، واوما بیده...)؛(۳۸۰) (من وشیخ ابوعمرو - عثمان بن سعید عَمْری - خدمت احمد ابن اسحاق بودیم. احمد بن اسحاق به من اشاره کرد تا از ابوعمرو درباره جانشین امام عسکری (علیه السلام) سؤال کنم. به ابوعمرو گفتم: از تو سؤالی می پرسم که درباره ان شک ندارم، زیرا اعتقادم این است که زمین هیچ گاه از حجت خالی نمی ماند مگر چهل روز قبل از برپایی قیامت، که چون ان روز فرا رسد حجت برداشته وراه توبه بسته خواهد شد... ولی من دوست دارم که بر یقینم افزوده شود... سپس گفت خواسته ات را سؤال کن، سؤالم این است که: آیا جانشین امام عسکری (علیه السلام) را دیده ای؟ ابوعمرو فرمود: اری به خدا سوگند، گردن او چنین بود، وبا دست اشاره کرد...). شیخ صدوق (رحمه الله) نیز این حدیث را با سند صحیح نقل کرده است.(۳۸۱)
۲ - ونیز کلینی به سند صحیح از حسین بن علا نقل کرده که گفت: (قلت لابی عبد الله (علیه السلام): تکون الارض لیس فیها امام؟ قال: لا.)؛(۳۸۲) (به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: آیا ممکن است که زمین بدون امام باشد؟ حضرت فرمود: هرگز).
۳ - ونیز به سندی دیگر که ان هم صحیح است از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (انّ الارض لا تخلو الا وفیها امام)؛(۳۸۳) (همانا زمین هرگز از وجود امام خالی نمی گردد).
۴ - ونیز به سند صحیح از حسن بن علی وشاء نقل می کند که از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: (هل تبقی الارض بغیر امام؟ قال: لا. قلت: انّا نروی انّها لا تبقی الّا ان یسخط الله (عزَّ وجلَّ) علی العباد. قال: لا تبقی اذا لساخت)؛(۳۸۴) (آیا زمین بدون امام باقی می ماند؟ حضرت فرمود: هرگز. عرض کردم: ما چنین روایت می کنیم که زمین از حجت خالی نمی ماند مگر انکه

-----------------

(۳۸۰) کافی، ج ۱، ص ۳۲۹و۳۳۰، با تلخیص.
(۳۸۱) کمال الدین، ص ۴۴۱.
(۳۸۲) کافی، ج ۱، ص ۱۷۸، ح ۱.
(۳۸۳) همان، ح ۲.
(۳۸۴) همان، ص ۱۷۹، ح ۱۳.

↑صفحه ۱۸۲↑

خداوند بر بندگانش غضب کند؟ حضرت فرمود: زمین (بدون حجت) باقی نمی ماند، ودر غیر این صورت مضطرب می شود).
۵ - ونیز به سند صحیح از ابی هاشم جعفری نقل می کند که گفت: (قلت لابی محمّد (علیه السلام): جلالتک تمنعنی من مسالتک فتاذن لی ان اسالک؟ فقال: سل. قلت: یا سیدی! هل لک ولد؟ فقال: نعم. فقلت: فان بک حدث فاین اسال عنه. فقال: بالمدینة)؛(۳۸۵) (به امام عسکری (علیه السلام) عرض کردم: جلالت شما مرا مانع شده تا مساله ای را از شما سؤال کنم، آیا اجازه می دهید تا از شما بپرسم؟ حضرت فرمود: سؤال کن. عرض کردم: ای اقای من! آیا برای شما فرزندی هست؟ فرمود: اری. عرض کردم: اگر حادثه ای برای شما اتفاق افتاد، کجا از او سؤال کنم؟ فرمود: در مدینه).
۶ - ونیز به سند صحیح از محمّد بن علی بن بلال نقل کرده که فرمود: (خرج الی من ابی محمّد قبل مضیه بسنتین یخبرنی بالخلف من بعده ثمّ خرج الی من قبل مضیه بثلاثة ایام یخبرنی بالخلف من بعده)؛(۳۸۶) (دو سال قبل از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) نامه ای از حضرت به دستم رسید که در ان خبر از جانشین ان حضرت داده بود. ونیز سه روز قبل از شهادتشان نامه ای دیگر رسید که باز خبر از جانشین بعد از خود دادند).
۷ - کلینی نیز به سند صحیح از زراره نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: (انّ للغلام غیبة قبل ان یقوم. قال قلت: ولِمَ؟ قال: یخاف واوما بیده الی بطنه، ثمّ قال: یا زرارة! وهو المنتظر وهو الّذی یشکّ فی ولادته)؛(۳۸۷) (همانا برای ان کودک قبل از قیام غیبتی است. عرض کردم: برای چه؟ فرمود: به جهت خوف، واشاره به شکم مبارک کرد. ان گاه فرمود: ای زراره! واو همان منتظری است که در ولادت او شک می شود...).

-----------------

(۳۸۵) همان، ص ۳۲۸، ح ۲.
(۳۸۶) همان، ح ۱.
(۳۸۷) همان، ص ۳۳۷، ح ۵.

↑صفحه ۱۸۳↑

۸ - صدوق به سند تام از داوود بن قاسم جعفری نقل کرده که امام هادی (علیه السلام) می فرمود: (الخلف من بعدی الحسن، فکیف لکم بالخلف من بعد الخلف؟ فقلت: ولِمَ جعلنی الله فداک؟ فقال: انّکم لا ترون شخصه ولا یحلّ لکم ذکره باسمه. فقلت: فکیف نذکره؟ فقال: قولوا الحجّة من ال محمّد (علیهم السلام))؛(۳۸۸) (جانشین بعد من فرزندم حسن است. پس چگونه است شما را نسبت به جانشین از بعد این جانشین؟ عرض کردم: چگونه، خداوند مرا فدای تو گرداند؟ فرمود: زیرا شما شخص او را نمی بینید، وبرای شما حلال نیست که نام او را ببرید. عرض کردم: پس چگونه نام او را ببریم؟ فرمود: بگویید: حجت از ال محمّد (علیهم السلام)).
آیا خبر ولادت امام مهدی تنها از طریق حکیمه نقل شده است؟
خیر، این چنین نیست، بلکه عدّه زیادی از اصحاب امام عسکری (علیه السلام) ودیگران از ولادت امام زمان (علیه السلام) خبر داده اند، وبرخی نیز ان حضرت را در غیبت صغرا یا کبرا دیده اند. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ – ابو الفضل حسین بن حسن علوی می گوید: (دخلت علی ابی محمد الحسن بن علی (علیهما السلام) بسرّ من رای فهنّاته بولادة ابنه القائم)؛(۳۸۹) (بر امام عسکری (علیه السلام) در سامرا وارد شدم تا در ولادت صاحب الزمان (علیه السلام) به ان حضرت تهنیت بگویم).
۲ - احمد بن محمّد می گوید: (خرج عن ابی محمد (علیه السلام) حین قتل الزبیری: هذا جزاء من افتری علی الله تبارک وتعالی فی اولیائه زعم انّه یقتلنی ولیس لی عقب، فکیف رای قدرة الله (عزَّ وجلَّ). وولد له وسمّاه م ح م د سنة ستّ وخمسین وماتین)؛(۳۹۰) (بعد از کشته شدن زبیری نامه ای از امام عسکری (علیه السلام) به دستم رسید که در ان نوشته شده بود: این جزای کسی است

-----------------

(۳۸۸) کمال الدین، ص ۳۸۱، ح ۵؛ کافی، ج ۱، ص ۳۲۸، ح ۱۳.
(۳۸۹) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۷، ح۲۴.
(۳۹۰) همان، ص ۴، ح ۴.

↑صفحه ۱۸۴↑

که بر خدا واولیایش افترا ببندد، وگمان کند که می تواند بدون جانشین، مرا بکشد، وقدرت خدا را چگونه دیده است. ان گاه می گوید: فرزندی برای ان حضرت در سال ۲۵۵ زاییده شد که اسم ایشان را (محمّد) گذاشت).
۳ - ابو هاشم جعفری می گوید: (قلت لابی محمّد (علیه السلام): جلالتک تمنعنی من مسالتک، فتاذن لی ان اسالک. فقال: سل! قلت: یا سیدی! هل لک ولد؟ فقال: نعم...)؛(۳۹۱) (به امام عسکری (علیه السلام) عرض کردم: (جلالت شما مانع از سؤال کردن من است، آیا اجازه سؤال به من می دهید؟ حضرت فرمود: سؤال کن. عرض کردم: ای اقای من! آیا برای شما فرزندی است؟ فرمود: اری...).
۴ - صدوق از نسیم، خادم امام عسکری (علیه السلام) نقل می کند: (قد دخلت علیه بعد مولده بلیلة فعطست عنده فقال لی: یرحمک الله! قالت نسیم: فرحت بذلک، فقال لی: الا ابشّرک فی العطاس؟! فقلت: بلی یا مولای! فقال: هو امان من الموت ثلاثة ایام)؛(۳۹۲) (بر حضرت صاحب الزمان (علیه السلام) بعد از گذشت یک شب از ولادتش داخل شدم، نزد او عطسه کردم، حضرت فرمود: یرحمک الله. من از این جمله خوشحال شدم. ان گاه فرمود: آیا می خواهی تو را در عطسه بشارت دهم؟ عرض کردم: بلی ای مولای من. فرمود: عطسه تا سه روز انسان را از مرگ در امان می دارد).
۵ - شیخ طوسی به سندش از نسیم وماریه نقل کرده است: (لمّا خرج صاحب الزمان (علیه السلام) من بطن امّه سقط جاثیا علی رکبتیه، رافعا سبابته نحو السماء ثمّ عطس. فقال: الحمد للَّه ربّ العالمین وصلی الله علی محمّد واله عبدا... زعمت الظلمة انّ حجّة الله داحضة ولو اذن لنا فی الکلام لزال الشکّ)؛(۳۹۳) (هنگامی که صاحب الزمان (علیه السلام) از شکم مادرش بیرون امد بر دو زانوی خود قرار گرفت، انگشت سبابه خود را به طرف اسمان اشاره کرد، سپس عطسه ای کرد وفرمود: (الحمد للَّه ربّ العالمین وصلی الله علی محمّد واله عبدا داخرا غیر مستنکف

-----------------

(۳۹۱) کافی، ج ۱، ص ۳۲۸، ح ۲.
(۳۹۲) کمال الدین، ص ۴۳۰، ح ۵.
(۳۹۳) الغیبة، طوسی، ص ۲۴۵.

↑صفحه ۱۸۵↑

ولامستکبر). ان گاه فرمود: ظالمان گمان کرده اند که حجّت خدا زایل خواهد شد، واگر برای ما اذن در کلام داده شود به طور حتم شک زایل خواهد شد).
۶ - شیخ طوسی (رحمه الله) روایتی را از کامل بن ابراهیم مدنی وقصه ملاقات او با امام عسکری (علیه السلام) نقل کرده که در ان چنین آمده است: (فجاءت الریح فکشفت طرفه فاذا انا بفتی کانّه فلقة قمر من ابناء اربع سنین او مثلها، فقال لی: یا کامل بن ابراهیم! فاقشعررت من ذلک والهمت ان قلت: لبیک یا سیدی! فقال: جئت الی ولی الله وحجّته وبابه تساله هل یدخل الجنّة الّا من عرف معرفتک؟ وقال بمقالتک؟ فقلت: ای والله)؛(۳۹۴) (... بادی زد وپرده کنار رفت، ناگهان کودکی را به مانند پاره ماه با حدود چهار سال سن یا همین اندازه مشاهده کردم. به من فرمود: ای کامل بن ابراهیم! بدنم از این خطاب لرزید والهام شدم که بگویم: لبیک ای اقای من! حضرت فرمود: تو نزد ولی خدا وحجت وباب او آمده ای تا از او سؤال کنی آیا به جز کسی که مثل معرفت تو را داشته وهمانند تو می گوید داخل بهشت می شود؟ عرض کردم: اری...).
۷ - عمرو اهوازی می گوید: (ارانی ابومحمد (علیه السلام) ابنه وقال هذا صاحبکم بعدی)؛(۳۹۵) (امام عسکری (علیه السلام) فرزند خود را به من نشان داد وفرمود: این صاحب شما بعد از من است).
شیخ حرّ عاملی (رحمه الله) می گوید: (کلینی ودیگران به سندهایشان نقل کرده اند که جماعت زیادی امام زمان (علیه السلام) را بعد از ولادتش ملاقات کردند که از ان جمله عبارتند از: محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر، حکیمه دختر محمّد بن علی عموی پدرش، ابو علی بن مطهر، خادم ابراهیم بن عبده، ابو عبد الله بن صالح، ابراهیم بن ادریس، جعفر بن علی عمویش، عمرو اهوازی، ظریف خادم، فارسی، مدائنی ودیگران).(۳۹۶)

-----------------

(۳۹۴) همان، ص ۲۴۷.
(۳۹۵) الارشاد، ج ۲، ص ۳۴۸.
(۳۹۶) اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۴۲.

↑صفحه ۱۸۶↑

۸ - معاویة بن حکیم ومحمّد بن ایوب بن نوح ومحمّد بن عثمان عَمْری می گویند: (عرض علینا ابومحمد الحسن بن علی (علیهما السلام) ونحن فی منزله وکنّا اربعین رجلا. فقال: هذا امامکم من بعدی وخلیفتی علیکم اطیعوه ولا تتفرّقوا من بعدی...)؛(۳۹۷) (امام عسکری (علیه السلام) در منزل خود فرزندش را بر ما که چهل نفر بودیم عرضه داشت وفرمود: این امام شما بعد از من وجانشین من بر شماست، او را اطاعت کنید وبعد از من متفرّق نشوید...).
آیا رسول خدا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، از ۱۰۷ حدیث شهادت به ولادت ان حضرت از ناحیه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) استفاده می شود. ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (انّ الله تبارک وتعالی اطلع الی الارض اطلاعه فاختارنی منها فجعلنی نبیا، ثم اطلع الثانیة فاختار منها علیا فجعله اماما، ثم امرنی ان اتّخذه اخا وولیا ووصیا وخلیفةً ووزیرا، فعلی منّی وانا من علی وهو زوج ابنتی وابو سبطی الحسن والحسین. الا وانّ الله تبارک وتعالی جعلنی وایاهم حججا علی عباده وجعل من صلب الحسین ائمّة یقومون بامری ویحفظون وصیتی، التاسع منهم قائم اهل بیتی ومهدی امّتی، اشبه الناس بی شمائله واقواله وافعاله، یظهر بعد غیبة طویلة وحیرة مضلّة...)؛(۳۹۸) (خداوند تبارک وتعالی توجّهی بر زمین کرد ومرا انتخاب نمود ومن را نبی قرار داد سپس بار دوم توجهی کرد وعلی را از روی زمین انتخاب نمود واو را امام قرار داد ومرا امر نمود که او را برادر وولی ووصی وخلیفه ووزیر خود قرار دهم، پس علی از من ومن از علی ام، او شوهر دختر من وپدر دو نوه ام حسن وحسین است. اگاه باشید! که خداوند تبارک وتعالی من وانان را حجت هایی بر بندگانش قرار داده است. واز صلب حسین امامانی قرار داد که به امر من قیام کرده ووصیت مرا حفظ خواهند نمود. نهمین از انها قائم اهل بیت من ومهدی امّت

-----------------

(۳۹۷) کمال الدین، ص ۴۳۵.
(۳۹۸) کمال الدین، ص ۲۵۷.

↑صفحه ۱۸۷↑

من است. شبیه ترین مردم به من در شمایل واقوال وافعال است. بعد از غیبت طولانی وحیرت گمراه کننده ظهور می کند...).
آیا حضرت علی از ولادت امام مهدی خبر داده است؟
اصبغ بن نباته می گوید: (اتیت امیر المؤمنین (علیه السلام) فوجدته متفکّرا ینکت فی الارض، فقلت: یا امیر المؤمنین! ما لی اراک متفکّرا تنکت فی الارض، ا رغبةً منک فیها؟ فقال: لا والله ما رغبتُ فیها ولا فی الدنیا یوما قطّ، ولکنّی فکّرتُ فی مولودٍ یکون من ظهری الحادی عشر من ولدی، وهو المهدی الّذی یملا الارض عدلا وقسطا کما ملئت جورا وظلما، تکون له غیبة وحیرة یضلّ فیها اقوام ویهتدی فیها اخرون...)؛(۳۹۹) (خدمت امیر المؤمنین (علیه السلام) رسیدم، دیدم که در فکر فرو رفته وبا چوب دستی بر زمین می زند. عرض کردم: ای امیر المؤمنین! چه شده که شما را متفکر می بینم وچوب در زمین فرو می برید، آیا در ان رغبتی پیدا کرده اید؟ حضرت فرمود: نه به خدا سوگند، من حتّی یک روز به زمین ودنیا رغبت ننمودم، ولی در مولودی فکر می کردم که از پشت من است، او یازدهمین فرد از اولاد من است. او مهدی ای است که زمین را پر از عدل خواهد کرد ان گونه که از جور وظلم پر شده باشد. از برای او حیرت وغیبتی است که اقوامی در ان گمراه وگروهی نیز در ان هدایت می یابند...).
آیا امام حسن از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، در حدیثی از امام حسن مجتبی (علیه السلام) روایت شده که فرمود: (الائمّة بعد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) اثنی عشر من صلب اخی الحسین ومنهم مهدی هذه الامّة)؛(۴۰۰) (امامان بعد از رسول

-----------------

(۳۹۹) کافی ج ۱، ص ۳۳۸، ح ۷؛ کمال الدین، ص ۲۸۹.
(۴۰۰) بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۳۸۳، ح ۱.

↑صفحه ۱۸۸↑

خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) دوازده نفرند، (نه نفر از انان) از صلب برادرم حسین است، واز انان مهدی این امت است).
آیا امام حسین از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
صدوق (رحمه الله) به سندش از امام حسین (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (فی التاسع من ولدی سنّة من یوسف وسنّة من موسی بن عمران وهو قائمنا اهل البیت یصلح الله تبارک وتعالی امره فی لیلة واحدة)؛(۴۰۱) (در نهمین از فرزندانم سنّتی از یوسف وسنتی از موسی بن عمران (علیه السلام) است. او قائم ما اهل بیت است. خداوند متعال امر او را در یک شب اصلاح خواهد نمود).
ونیز از ان حضرت روایت شده که فرمود: (قائم هذه الامّة هو التاسع من ولدی وهو صاحب الغیبة وهو الّذی یقسم میراثه وهو حی)؛(۴۰۲) (قائم این امت همان نهمین از فرزندان من است، واوست صاحب غیبت. واوست کسی که میراث او در حالی که زنده است تقسیم می شود).
عبد الرحمن بن سلیط از امام حسین (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (ومنّا اثنی عشر مهدیا، اوّلهم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب واخرهم التاسع من ولدی وهو القائم بالحقّ، یحیی الله به الارض بعد موتها...)؛(۴۰۳) (از ما دوازده مهدی است که اول انها امیر المؤمنین علی بن ابی طالب واخر انها نهمین از فرزندانم می باشد، واوست امام قائم به حق که خداوند زمین را به واسطه او بعد از هلاکتش زنده خواهد گردانید...).

-----------------

(۴۰۱) کمال الدین، ص ۳۱۷؛ بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۳۲و۱۳۳.
(۴۰۲) همان.
(۴۰۳) همان.

↑صفحه ۱۸۹↑

آیا امام سجاد از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
فرزند امام زین العابدین (علیه السلام) از حضرت سؤال کرد: (یا ابة! ولِمَ سمّیته الباقر؟ قال: فتبسّم وما رایته یتبسّم قبل ذلک... ثم قال: یا بنی! انّ الامامة فی ولده الی ان یقوم قائمنا (علیه السلام) فیملاها قسطا وعدلا، کما ملئت ظلما وجورا وانّه الامام وابو الائمّة، معدن الحلم وموضع العلم یبقره بقرا والله لهو اشبه الناس برسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فقلت: فکم الائمّة بعده؟ قال: سبعة ومنهم المهدی الّذی یقوم بالدین فی اخر الزمان)؛(۴۰۴) (ای پدر! چرا برادرم را باقر نامیدی؟ ایشان تبسمی فرمودند که من پیش از ان چنین ندیده بودم سپس حضرت فرمود: (ای فرزندم! همانا امامت در اولاد او خواهد بود تا قائم ما قیام کند وزمین را پر از عدل وداد نماید، همان گونه که از ظلم وجور پر شده باشد واوست امام، پدر امامان، معدن حلم وموضع علم، علم را خواهد شکافت. به خدا سوگند! هر اینه او شبیه ترین مردم به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است. عرض کردم: امامان بعد از او چند نفرند؟ فرمود: (هفت نفر که از میان انها مهدی است که در اخر الزمان به دین قیام خواهد کرد).
آیا امام باقر از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
مسعودی در (اثبات الوصیة) به سند خود از علی بن ابی حمزه نقل کرده که فرمود: من با ابوبصیر بودم وبا ما نیز یکی از موالیان امام باقر (علیه السلام) بود. او برای ما نقل کرد که از امام باقر (علیه السلام) شنیده که فرمود: (منّا اثنی عشر محدثا، السابع من ولدی القائم...)؛(۴۰۵) (از ما دوازده محدّث است، هفتمین بعد از من قائم است...).

-----------------

(۴۰۴) بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۳۸۸، ح ۳.
(۴۰۵) اثبات الوصیة، ص ۲۸۳؛ بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۳۹۵، ح ۱۱.

↑صفحه ۱۹۰↑

آیا امام صادق از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، صدوق به سندش در حدیث مفصّلی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (... ستقع بالسادس من ولدی وهو الثانی عشر من الائمّة الهداة بعد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)، اوّلهم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب واخرهم القائم بالحقّ بقیة الله فی الارض وصاحب الزمان...)؛(۴۰۶) (... همانا زود است که ششمین فرزند من غایب شود، واو دوازدهمین نفر از امامان هدایت گر بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است که اوّل انها امیر المؤمنین واخر انها قائم بحقّ بقیةالله در روی زمین وصاحب الزمان است...).
ونیز به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (من اقرّ بجمیع الائمّة وجحد المهدی کان کمن اقرّ بجمیع الانبیاء وجحد محمّدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نبوّته. فقیل له: یابن رسول الله! فمن المهدی من ولدک؟ قال: الخامس من ولد السابع یغیب عنکم شخصه ولا یحلّ لکم تسمیته)؛(۴۰۷) (هر کس به جمیع ائمه اقرار کند ولی مهدی را انکار کند مثل کسی است که اقرار به جمیع انبیا کرده ولی محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) را انکار کرده است. به حضرت عرض شد: ای فرزند رسول خدا! چه کسی از فرزندان تو مهدی است؟ فرمود: پنجمین از اولاد هفتم، کسی که از شما غایب می شود ونام بردن او بر شما حلال نیست).
ونیز در حدیثی از ابی بصیر نقل می کند که فرمود: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: (ومن القائم منکم اهل البیت؟ فقال: یا ابابصیر! هو الخامس من ولد ابنی موسی ذلک ابن سیدة الاماء یغیب غیبة یرتاب فیها المبطلون ثمّ یظهره الله (عزَّ وجلَّ) فیفتح علی یده مشارق الارض ومغاربها...)؛(۴۰۸) (ای فرزند رسول خدا! قائم از شما اهل بیت کیست؟ حضرت فرمود: ای

-----------------

(۴۰۶) کمال الدین، ص ۳۳؛ بحار الأنوار، ج ۴۲، ص ۷۹، ح ۸.
(۴۰۷) کمال الدین، ص ۳۳۳، ح ۱.
(۴۰۸) کمال الدین، ص ۳۴۵، ح ۳۱؛ بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۴۶، ح ۱۴.

↑صفحه ۱۹۱↑

ابابصیر! او پنجمین فرزند از اولاد فرزندم موسی است، او فرزند بهترین زنان است، غیبتی دارد که در ان اهل باطل شک خواهند کرد، ان گاه خداوند (عزَّ وجلَّ) او را ظاهر کرده وبه دست او مشرق ها ومغرب های زمین را فتح خواهد نمود...).
آیا امام کاظم از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
یونس بن عبد الرحمن می گوید: بر حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) وارد شدم وعرض کردم: (یابن رسول الله! انت القائم بالحقّ؟! قال: انا القائم بالحقّ ولکنّ القائم الّذی یطهّر الارض من اعداء الله ویملاها عدلا وقسطا کما ملئت جورا، هو الخامس من ولدی، له غیبة یطول امدها...)؛(۴۰۹) (ای فرزند رسول خدا! آیا شما قائم به حقّید؟ حضرت فرمود: من قائم به حقّم، ولی قائمی که زمین را از دشمنان خدا پاک می کند وان را از عدل وداد پر می نماید ان طوری که از جور پر شده باشد، پنجمین نفر از اولاد من است، برای او غیبتی است که مدت ان طولانی خواهد بود...).
ونیز صدوق به سندش از حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) نقل کرده که فرمود: (اذا فقد الخامس من ولد السابع فالله الله فی ادیانکم...)؛(۴۱۰) (هر گاه که پنجمین فرزند از فرزندان امام هفتم غایب شد خدا را خدا را در دین هایتان...).
آیا امام رضا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
حسین بن خالد در حدیثی می گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض شد: (... ومن القائم منکم اهل البیت؟ قال: الرابع من ولدی ابن سیدة الاماء یطهّر الله به الارض من کلّ جور، ویقدّسها من کلّ

-----------------

(۴۰۹) اعلام الوری، ص ۴۳۳.
(۴۱۰) کمال الدین، ص ۳۵۹، ح ۱.

↑صفحه ۱۹۲↑

ظلم، وهو الّذی یشکّ الناس فی ولادته وهو صاحب الغیبة قبل خروجه)؛(۴۱۱) (قائم از شما اهل بیت کیست؟ حضرت فرمود: (چهارمین از اولادم، فرزند بهترین زنان، خداوند به واسطه او زمین را از هر گونه ظلم وجور پاک ومقدس خواهد کرد. واوست است کسی که مردم در ولادتش او شک کنند، واو کسی است که قبل از خروجش غیبت خواهد نمود...).
دعبل خزاعی می گوید: قصیده ای را برای مولایم امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) انشاد کردم. هنگامی که به این اشعار رسیدم:

خروج امام لا محالة واقع * * * یقوم علی اسم الله والبرکات
یمیز فینا کلّ حقّ وباطل * * * ویجزی علی النّعماء والنقمات

(خروج امام به طور حتم واقع خواهد شد. او که بر اسم خدا وبرکات قیام خواهد کرد. در بین ما هر حق وباطلی را تمییز خواهد داد. وبر نعمت ها ومصیبت ها جزا خواهد داد).
(بکی الرضا (علیه السلام) بکاءا شدیدا، ثمّ رفع راسه الی، فقال لی: یا خزاعی! نطق روح القدس علی لسانک بهذین البیتین فهل تدری من هذا الامام ومتی یقوم؟ فقلت: لا یا مولای الّا انّی سمعت بخروج امام منکم یطهّر الارض من الفساد ویملاها عدلا. فقال: یا دعبل! الامام بعدی محمد ابنی، وبعد محمد ابنه علی، وبعد علی ابنه الحسن، وبعد الحسن ابنه الحجّة القائم المنتظر فی غیبته المطاع فی ظهوره...)؛(۴۱۲) (امام رضا (علیه السلام) گریه شدیدی کرد، پس سرش را به سوی من بلند کرد ان گاه فرمود: ای خزاعی! روح القدس بر زبان تو به نطق درامد، آیا می دانی که این امام کیست؟ وکی قیام می کند عرض کردم: خیر، ای مولای من جز انکه شنیده ام که امامی از شما خروج خواهد کرد وزمین را از فساد پاک خواهد نمود وپر از عدل وداد خواهد نمود. حضرت فرمود: همانا امام بعد از من فرزندم محمّد است، وبعد از محمّد فرزندش علی، وبعد از علی فرزندش حسن، وبعد از حسن فرزندش حجت قائم است، او کسی است که در غیبتش منتظر ودر هنگام ظهورش مطاع خواهد بود...).

-----------------

(۴۱۱) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۱، ح ۲۹.
(۴۱۲) ینابیع الموده، ج ۳، ص ۳۰۹، ح ۱؛ بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۲۳۷.

↑صفحه ۱۹۳↑

آیا امام جواد از ولادت امام مهدی خبر داده است؟
اری، در حدود ۹۰ حدیث از امام جواد (علیه السلام) اشاره به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) شده است. صدوق به سندش از عبد العظیم حسنی نقل کرده که فرمود: من بر محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السلام) وارد شدم ومی خواستم تا از قائم سؤال کنم که آیا او مهدی است یا شخص دیگر؟ حضرت در ابتدا فرمود: (یا ابا القاسم! انّ القائم منّا هو المهدی الّذی یجب ان ینتظر فی غیبته ویطاع فی ظهوره وهو الثالث من ولدی)؛(۴۱۳) (ای ابا القاسم! همانا قائم از ما مهدی است که واجب است در غیبت او به انتظار نشسته شود ودر ظهورش اطاعت شود. واو سومین از اولاد من است).
صدوق (رحمه الله) به سندش از صقر بن ابی دلف نقل کرده که از امام جواد (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الامام بعدی ابنی علی، امره امری وقوله قولی وطاعته طاعتی، والامام بعده ابنه الحسن امره امر ابیه وقوله قول ابیه وطاعته طاعة ابیه. ثمّ سکت فقلت له: یابن رسول الله! فمن الامام بعد الحسن؟ فبکی (علیه السلام) بکاءً شدیدا، ثم قال: انّ من بعد الحسن ابنه القائم الحقّ المنتظر...)؛(۴۱۴) (امام بعد از من فرزندم علی است، امر او امر من وقول او قول من وطاعت او طاعت من است. وامام بعد از او فرزندش حسن است. امر او امر پدرش، وقول او قول پدرش، وطاعت او طاعت پدرش می باشد. ان گاه ساکت شد. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! امام بعد از حسن کیست؟ امام گریه شدیدی کرد، سپس فرمود: همانا بعد از حسن فرزندش قائم به حقّ منتظر است...).

-----------------

(۴۱۳) کمال الدین، ص ۳۷۷، ح ۱؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶، ح ۱.
(۴۱۴) اعلام الوری، ص ۴۳۶؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۷، ح ۵.

↑صفحه ۱۹۴↑

آیا امام هادی از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
صقر بن ابی دلف می گوید: از امام هادی (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الامام بعدی الحسن وبعد الحسن ابنه القائم الّذی یملا الارض قسطا وعدلا کما ملئت جورا وظلما)؛(۴۱۵) (امام بعد از من حسن وبعد از حسن فرزندش قائم است، کسی که زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد ان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد).
داوود بن قاسم جعفری می گوید: از امام ابوالحسن هادی (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الخلف من بعدی الحسن، فکیف بکم بالخلف من بعد الخلف؟ فقلت: ولِمَ؟ جعلنی الله فداک! فقال: انّکم لا ترون شخصه ولا یحلّ لکم ذکر اسمه...)؛(۴۱۶) (جانشین بعد از من فرزندم حسن است. پس چگونه است شما را به جانشین بعد از او؟ عرض کردم: چطور؟ خداوند مرا فدای تو گرداند! فرمود: زیرا شما شخص او را نمی بینید ونام بردن اسم او بر شما حلال نیست...).
آیا امام عسکری از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، در روایات زیادی به این موضوع اشاره شده است:
موسی بن جعفر بن وهب بغدادی می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (کانّی بکم وقد اختلفتم بعدی فی الخلف منّی، اما انّ المقرّ بالائمّة بعد رسول الله المنکر لولدی کمن اقرّ بجمیع انبیاء الله ورسله ثم انکر بنبوّة محمّد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)...)؛(۴۱۷) (گویا شما را می بینم که بعد از من در جانشین من اختلاف خواهید نمود. اگاه باشید! همانا کسی که اقرار به امامان بعد از رسول خدا کند ولی منکر فرزندم باشد، همانند کسی است که اقرار به جمیع انبیا ورسولان داشته باشد ولی نبوت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را انکار کند...).

-----------------

(۴۱۵) بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۳۹، ح ۳.
(۴۱۶) کشف الغمة، ج ۲، ص ۴۰۶.
(۴۱۷) بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۰، ح ۶.

↑صفحه ۱۹۵↑

عثمان بن سعید عَمْری می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) سؤال شد در حالی که من نزد او بودم درباره روایتی که از اباء او نقل شده که زمین خالی از حجت خدا بر خلقش تا روز قیامت نخواهد بود. وهمانا کسی که بمیرد وامام زمان خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است؟ حضرت فرمود: (انّ هذا حقّ کما انّ النهار حقّ. فقیل له: یابن رسول الله! فمن الحجّة والامام بعدک؟ فقال: ابنی محمّد وهو الامام والحجّة بعدی، من مات ولم یعرفه مات میتة جاهلیة...)؛(۴۱۸) (این حق است، همان گونه که روز حق است. به حضرت عرض شد: ای فرزند رسول خدا! حجت وامام بعد از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمّد امام وحجّت بعد از من است. هرکس بمیرد در حالی که او را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است..).
احمد بن اسحاق می گوید: از امام حسن عسکری (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الحمد للَّه الذی لم یخرجنی من الدنیا حتی ارانی الخلف من بعدی اشبه الناس برسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) خَلقا وخُلقا...)؛(۴۱۹) (ستایش مخصوص خداوندی است که مرا از دنیا خارج نکرد تا اینکه جانشین بعد از مرا به من نشان داد. او شبیه ترین مردم به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) از حیث خلقت واخلاق است...).
چرا هیچ یک از امامان هویت شخصی حضرت مهدی را بیان نکرده اند؟
اوّلا: تا انجا که ممکن بود هر یک از معصومین (علیهم السلام) از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) گرفته تا امام عسکری (علیه السلام) درصدد تشخیص هویت حضرت مهدی (علیه السلام) برآمده اند، همان گونه که از روایات ذکر شده استفاده شد.

-----------------

(۴۱۸) بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۰، ح ۷.
(۴۱۹) کمال الدین، ص ۴۰۸، ح ۷؛ بحار الانوار،ج ۵۱، ص ۱۶۱، ح ۹.

↑صفحه ۱۹۶↑

ثانیا: همان گونه که از بسیاری روایات استفاده می شود موقعیت حضرت مهدی (علیه السلام) از جهت سیاسی بسیار خطیر بوده است، زیرا حاکمان ظلم وجور از انجا که می دانستند او با ظلم وبی عدالتی در سطح گسترده مقابله می کند وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، لذا از ابتدا درصدد مقابله شدید با او برآمده بودند.
به همین جهت، اهل بیت عصمت وطهارت (علیهم السلام) نیز با احتیاط تمام با نشر قضیه ولادت حضرت برخورد می کردند، تا از طرفی زمینه سازی اعتقاد ولادت ان حضرت رابیان کرده باشند واز طرف دیگر کاری نکنند که جان ان حضرت در خطر افتد.
وضعیت سیاسی در عصر امام عسکری وولادت حضرت مهدی چگونه بوده است؟
امام عسکری (علیه السلام) در ماه ربیع الاول سال ۲۳۲ هجری متولد شد. او معاصر با حکومت سه نفر از حاکمان بنی عباس؛ یعنی معتز، مهتدی ومعتمد بوده است. معتمد عباسی تعصّب وکینه خاصی نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) داشت. از جمله کارهای او این بود که بعد از شهادت امام عسکری (علیه السلام) دستور داد خانه حضرت را تفتیش کرده، تا از وجود فرزند حضرت اگاه شود، واین به جهت سعایتی بود که جعفر به دستگاه حاکم کرده بود.
داوود بن اسود می گوید: امام عسکری (علیه السلام) عصایی به من داد وفرمود: این را به عَمْری برسان. در بین راه عصا شکست، ناگهان مشاهده کردم که در میان ان نامه ای است. خدمت امام که رسیدم جریان را بازگو کردم. حضرت فرمود: (... واذا سمعت لنا شاتما فامض لسبیلک الّتی امرت بها وایاک ان تجاوب من یشتمنا او تعرفه من انت، فانا ببلد سوء

↑صفحه ۱۹۷↑

ومصر سوء وامض فی طریقک فانّ اخبارک واحوالک ترد الینا فاعلم ذلک)؛(۴۲۰) (هر گاه مشاهده کردی که کسی ما را دشنام می دهد تو به دنبال ماموریتی که فرستاده شدی برو، ومبادا درصدد پاسخ او برایی یا خودت را به او معرفی کنی، زیرا ما در بد شهری قرار داریم، تو به راه خودت ادامه بده، زیرا اخبار واحوال تو به ما می رسد، این را به خوبی بدان).
وحتی مشاهده می کنیم که امام به اصحاب خود دستور می دهد تا هیچ کس به او سلام نکند وبا دست به او اشاره ننماید؛ زیرا در غیر این صورت جانش در امان نخواهد بود.(۴۲۱)
حضرت (علیه السلام) برای ملاقات با شیعیان خود مکانی را معین می کرد ومی فرمود: (صیروا الی موضع کذا وکذا والی دار فلان بن فلان. العشاء والعتمة فی لیلة کذا، فانّکم تجدونی هناک...)؛(۴۲۲) (در فلان مکان وفلان خانه، شب هنگام مراجعه کنید که مرا در انجا خواهید یافت).
محمّد بن عبد العزیز بلخی می گوید: صبح هنگامی در خیابان گوسفند فروشان نشسته بودم که ناگهان مشاهده کردم امام عسکری (علیه السلام) از منزل خود خارج شده وبه سوی خانه عمومی می رود. در دلم گفتم: اگر فریاد زنم که این مرد، حجت خداست، بر شما باد که او را بشناسید مرا خواهند کشت؟ هنگامی که حضرت به من نزدیک شد با انگشت سبّابه خود بر دهان خود اشاره فرمود که ساکت باش!. همان شب حضرت را ملاقات کردم، فرمود: (انّه هو الکتمان او القتل فاتّقِ الله علی نفسک)؛(۴۲۳) (یا باید کتمان کنی ویا اینکه به قتل خواهی رسید. بر خودت از خدا بترس).
به همین جهت است که مرحوم مقدس اردبیلی می فرماید: (هرگاه حدیثی از (رجل) نقل شد، مقصود امام حسن عسکری (علیه السلام) است).(۴۲۴)

-----------------

(۴۲۰) بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۸۳، ح ۶.
(۴۲۱) همان، ص ۲۶۹.
(۴۲۲) همان، ص ۳۰۴.
(۴۲۳) بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۸۹.
(۴۲۴) جامع الرواة، ج ۲، ص ۴۶۲.

↑صفحه ۱۹۸↑

این قضآیا وضعیت بس دشوار سیاسی عصر امام عسکری (علیه السلام) وزمان ولادت امام زمان (علیه السلام) را می رساند. وبه همین جهت است که ولادت ان حضرت در اختفای تام صورت پذیرفت.
در این بین امام عسکری (علیه السلام) دو وظیفه را دنبال می کرده است: یکی اینکه حضرت درصدد اثبات ولادت ووجود فرزندش بوده است ودیگر اینکه طوری باید فرزندش را معرفی کند که جانش در خطر نیفتد.
با وجود ضعف دولت عباسی چگونه مساله خوف بر جان حضرت مهدی توجیه می شود؟
برخی می گویند: در دولت عباسی از انجا که اتراک در شؤون خلافت سیطره پیدا کرده بودند وعزل ونصب ها به دست انها افتاده بود، لذا حکومت عباسیان به ضعف وسستی گراییده بود ونمی توانستند زمام حکومت را به دست داشته باشند، لذا موقعیت سیاسی که در عصر غیبت امام زمان (علیه السلام) به وجود امد توجیه گر خوف وتقیه بر ان حضرت نبود تا امام عسکری (علیه السلام) او را مخفی بدارد.
پاسخ:
۱ - اگر چه دولت عباسی در ان عصر نسبت به اوّل تاسیس ان از قوت ان چنانی برخوردار نبود ولی فی نفسه دولت مقتدری به حساب می امد.
۲ - از انجا که کفر همگی یک ملت واحد است، لذا گرچه حکومت عباسی با معارضین داخلی از قبیل اتراک درگیر بودند ولی همگی بر این اتفاق داشتند که باید با اهل بیت (علیهم السلام) وعلویین مقابله ومبارزه نمود.
۳ - دولت بنی عباس گرچه مشغول مبارزه با معارضین داخلی بوده است ولی همان گونه که قبلا اشاره شد هرگز از مبارزه با اهل بیت غافل نبودند.

↑صفحه ۱۹۹↑

وضع سیاسی بعد از شهادت امام عسکری چگونه بوده است؟
از انجا که حاکمان ظلم وجور شنیده بودند که فرزند امام عسکری (علیه السلام) مهدی موعود، ذخیره الهی برای رفع ظلم وجور از عالم است، لذا درصدد برامدند تا به هر نحو ممکن او را دستگیر کرده وبه قتل برسانند. سه بار طرح ترور وقتل حضرت مهدی (علیه السلام) ریخته شد ولی در هیچ مرتبه انان به این عمل شوم موفّق نشدند. یک بار توسط معتمد عباسی، چند روز بعد از شهادت امام عسکری (علیه السلام)، ودو بار دیگر توسط معتضد عباسی که بعد از معتمد حکومت را به دست گرفته بود. وخلفای دیگر بعد از انکه از دستگیری وترور حضرت مایوس شدند، اقدامی بر ضدّ او انجام ندادند.
شیخ طوسی (رحمه الله) یکی از این موارد را در کتاب (الغیبة) از رشیق نقل کرده که می گوید: (معتضد عباسی، من ودو نفر دیگر را به جهت دستگیری هر کسی که در خانه امام عسکری (علیه السلام) است فرستاد، ما با دیدن معجزه ای نتوانستیم حضرت را دستگیر کنیم ولذا از تصمیم خود منصرف شدیم...).(۴۲۵)
اولین مالک نرجس خاتون چه شخصی بوده است؟
در این موضوع سه نظریه وفرضیه وجود دارد:
فرضیه اول: اینکه حضرت نرجس خاتون در ملک امام هادی (علیه السلام) داخل شد وسپس ان حضرت او را به تزویج فرزندش امام عسکری (علیه السلام) دراورد که در روایتی به ان اشاره شده است.(۴۲۶)

-----------------

(۴۲۵) الغیبة، طوسی، ص ۲۴۸، با تلخیص.
(۴۲۶) بحار الانوار، ج ۵۱.

↑صفحه ۲۰۰↑

فرضیه دوم: ان است که مالک او از خانواده امام، حکیمه دختر امام هادی (علیه السلام) بوده است، که از ظاهر برخی روایات دیگر استفاده می شود.(۴۲۷) زیرا حضرت هادی (علیه السلام) به خواهرش فرمود: (نرجس را به سوی فرزندم بفرست...).
فرضیه سوم: ان است که بین این دو قول جمع شود به اینکه در ابتدا امام هادی (علیه السلام) کسی را فرستاده تا برای او بخرد، وبعد از خرید به خواهرش بخشیده است. واین احتمال به جهت جمع بین روایات ترجیح دارد.
آیا ایمان به وجود امام زمان وولادت او فرضیه ای فلسفی وظنی است؟
خیر، مساله ایمان به وجود وولادت حضرت مهدی (علیه السلام) گرچه پشتوانه عقلی وفلسفی قطعی دارد، ولی ادلّه نقلی قرانی وحدیثی نیز بر ان دلالت دارد.
نه تنها روایات فراوانی در حدّ تواتر بر ولادت حضرت دلالت دارد، بلکه احادیث صحیح السند نیز این موضوع را تایید می نماید. ونیز ادله نقلی فراوانی در حدّ تواتر بر وجود حضرت دلالت دارد که در موضع خود به انها اشاره خواهیم کرد.
آیا برخی از شیعیان بعد از شهادت امام عسکری قائل به توقف شدند؟
احمد کاتب می گوید: (برخی از مورخین نقل کرده اند که بعضی از شیعیان قائل به

-----------------

(۴۲۷) کمال الدین، ص ۴۲۶و۴۲۷.

↑صفحه ۲۰۱↑

توقف وانقطاع امامت شدند، ان گونه که بین رسل توقف بود. واز برخی روایات نیز استفاده می شود که ممکن است در صورتی که مردم مورد غضب الهی واقع شوند، امامت وامام مرتفع شده ومنقطع گردد...).
پاسخ:
۱ - همان گونه که از کتب تواریخ وملل ونحل استفاده می شود اکثر جامعه شیعی در ان زمان، معتقد به ولادت امام زمان (علیه السلام) بودند.
۲ - ان گونه که شیخ مفید (رحمه الله) ودیگران اشاره کرده اند، گرچه بعد از وفات امام عسکری (علیه السلام) شیعیان در ابتدا به چهارده فرقه متفرق شدند ولی بعد از مدتی کوتاه با ارشادات علما واصحاب، همگی بر اعتقاد به ولادت ووجود امام خود اتفاق نمودند.(۴۲۸)
۳ - در مورد روایتی که ادعا کرده دلالت بر تحقق فترت وانقطاع امامت دارد، با دقت در ان، خلاف انچه ادعا شده استفاده می شود، زیرا در ان روایت از امام باقر (علیه السلام) نقل است که فرمود: (اذا غضب الله تبارک وتعالی علی خلقه نحّانا عن جوارهم)؛(۴۲۹) (هر گاه خداوند تبارک وتعالی بر خلقش غضب کند ما را از جوارشان دور خواهد گرداند).این حدیث به خوبی دلالت بر وجود وغیبت امام زمان (علیه السلام) دارد.
۴ - اگر مجرد اختلاف، دلیل بر بطلان است، باید اختلاف در هر امری از جمله اصل امامت وخلافت ونبوت را نیز دلیل بر بطلان ان دانست، در حالی که هیچ کس چنین ادعایی نکرده است. آیا پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خبر نداده که امتش بعد از او به ۷۳ فرقه متفرق خواهند شد؟!

-----------------

(۴۲۸) ر.ک: الفصول المختاره، ص ۳۲۵.
(۴۲۹) کافی، ج ۱، ص ۳۴۳، ح ۳۱.

↑صفحه ۲۰۲↑

آیا ممکن است که ولادت ووجود شخصی را در خارج با دلیل فلسفی استدلال کرد؟
دلیل بر ولادت ووجود حضرت مهدی (علیه السلام) در حقیقت همان ادله نقلی متواتر وصحیح است که دلالت بر ولادت ووجود حضرت دارد، زیرا روایات صحیح السند در این باره شنیده شده وجماعت بسیاری نیز ان حضرت را مشاهده نمودند وشیعه نیز بر این امر تبانی واتفاق داشتند.
قدمای از شیعه ومتاخرین، مضافا به این ادّله، بر ولادت ووجود حضرت به ادله عقلی وفلسفی به جهت تایید این مساله استدلال کرده اند، خصوصا انکه این ادله می تواند قرینه ای قطعی برای روایات در این موضوع باشد. حال چه اشکالی در این نوع استدلال وجود دارد؟
آیا اعتقاد به ولادت حضرت مهدی ووجود او تا این زمان از ضروریات ایمان است؟
اعتقاد به ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام) بر اساس ایمان واعتقاد به امامت در هر زمان، وضرورت وجود حجت در هر زمان است. شیعه معتقد است که امامت از اصول دین است وزمین هیچ زمانی خالی از حجت نیست، کسی که چنین عقیده ای دارد معتقد به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) است. زیرا مطابق نصّ پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) امامان بعد از ایشان دوازده نفرند که پیاپی تا روز قیامت خواهند بود. واز طرفی دیگر هر یک از امامان بر امام بعد از خود نصّ وتصریح نموده اند.

↑صفحه ۲۰۳↑

واز حیث تاریخ نیز جامعه شیعی، امامت امام مهدی (علیه السلام) را پذیرفته اند. از طرفی دیگر می دانیم که هر کس وظیفه دارد امام زمان خود را بشناسد وبیعت او را بر گردن داشته باشد. در نتیجه اعتقاد به ولادت ووجود امام زمان، حضرت مهدی (علیه السلام) ضروری است، گرچه به جهت شرایط وموانعی در غیبت به سر می برد.
چرا قرآن به طور رسمی به مساله ولادت ووجود امام مهدی اشاره نكرده است؟
اولا: قران به بسیاری از مسائل عقیدتی وعملی اشاره نکرده است، بلکه بیان ان را به پیامبرش واگذار نموده است، گرچه اصول معارف واحکام در قران کریم موجود است.
ثانیا: از برخی از ایات قران به طور وضوح ولی کلّی استظهار می شود که باید در هر زمانی انسان کامل ومعصومی به نام حجت خدا موجود باشد، که درباره هر یک از این ایات در جای خود بحث خواهیم کرد.
چه ضرورت دارد انسانی در گذشته دور برای اینده ای دورتر به دنیا آمده باشد؟
گاهی سؤال می شود اگر خداوند متعال اراده کرده که در پایان تاریخ بشر جهان را پر از عدل وداد کند، واین کار احتیاج به رهبری الهی دارد، چه ضرورتی است که او را قبل از تشکیل حکومت عدل جهانی خلق کند؟ چرا او را در همان زمان که احتیاج به اوست خلق نمی کند؟

↑صفحه ۲۰۴↑

پاسخ:
۱ - از ادله عقلی ونقلی استفاده می شود که زمان، هیچ گاه نباید از حجت وولی خدا خالی باشد، هم از جهت فیض تشریع وهم تکوین. این مطلب در جای خود به اثبات خواهد رسید.
۲ - علم جدید این مطلب را بدون استثنا به اثبات رسانده که عالم بر اساس حرکت تدریجی پایه گذاری شده است. هر چیزی حرکت تدریجی خود را دارد، بدون انکه این مطلب با قدرت خداوند تنافی داشته باشد. لذا خداوند متعال اسمان ها وزمین را در مدت شش روز افرید نه در یک لحظه.
آیا خداوند عاجز بود که در یک لحظه انها را بیافریند؟ هرگز. چرا باید نطفه انسان نه ماه در شکم مادر بماند وشرایط طبیعی خود را طی کند تا تبدیل به انسانی مستوی الخلقه گردد؟ آیا خداوند عاجز است که انسان را در یک لحظه ایجاد نماید؟ در مورد تشکیل حکومت عدل جهانی نیز همین حکم جاری است، خداوند امور ان زمان را از پیش تدارک می بیند.
۳ - با فلسفه انتظار بیشتر هماهنگ است یعنی انتظار کسی که وجود دارد ولی غایب است بیشتر مؤثر است تا کسی که هنوز خلق نشده ودر اینده پا به هستی وجود می گذارد.
آیا ممکن است با سری بودن ولادت حضرت ادعای تواتر واجماع در موضوع ولادت نمود؟
تواتر عبارت است از خبر دادن عدّه زیادی تا به ان حد که توافق انها بر دروغ ممتنع باشد. وولادت سرّی حضرت مهدی (علیه السلام) نمی تواند مانع از حصول خبر متواتر

↑صفحه ۲۰۵↑

بر ان شود، زیرا هم اخبار زیادی از امام عسکری (علیه السلام) ودیگران بر ولادت حضرت وجود داشت، وهمچنین عده فراوانی که توانستند حضرت را ملاقات نمایند.
اختلاف برخی از شیعیان نیز هرگز نمی تواند به این تواتر ضرری برساند؛ زیرا اصل این اختلاف به جهت سرّی بودن ولادت امری طبیعی است، خصوصا انکه تمام کسانی که در مساله ولادت حضرت مخالف بودند - به تعبیر شیخ مفید (رحمه الله) - با ارشادات علما واصحاب ونیز با بررسی دقیق موضوع ودیدن معجزات از طرف حضرت، ولادت او را پذیرفتند.(۴۳۰)
آیا اختلاف در امر ولادت حضرت سبب وهن در آن می شود؟
احمد کاتب درصدد ان است که از اختلافی که در مساله ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) پدید امد بهره برداری کرده واز ان برای سست جلوه دادن مساله ولادت حضرت استفاده نماید.
پاسخ: اولا: اختلاف در موضوع وقضیه ای هرگز مستلزم نبود ان موضوع نیست، بلکه بر وجود ان دلالت دارد، وگرنه هیچ قضیه ای را نمی توان به اثبات رسانید؛ زیرا در هر قضیه وموضوعی از جهات مختلف اختلاف شده است.
آیا امت اسلامی بعد از پیامبر مطابق احادیث، به ۷۳ فرقه تقسیم نشدند؟ آیا این افتراق وتفرّق باعث می شود که اصل اسلام زیر سؤال رفته ودر گزاره های دینی شک نماییم؟
ثانیا: همان گونه که از وضعیت سیاسی ان زمان ومخفی بودن امر ولادت به جهت ان وضعیت استفاده می شود، اختلاف امری طبیعی به نظر می رسد.

-----------------

(۴۳۰) الفصول المختاره.

↑صفحه ۲۰۶↑

ثالثا: مطابق نقل شیخ مفید (رحمه الله) جامعه شیعی بعد از مدتی نه چندان دور به وحدت نظر در امر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) رسیدند. او می گوید: (از این فرقه ها که ذکر شد در این زمان که سال ۳۷۳ است به جز فرقه دوازده امامی که قائل به امامت فرزند امام حسن (علیه السلام) است، وجود ندارد...).(۴۳۱)
جالب توجه اینکه، انکار برخی بر ولادت امام مهدی (علیه السلام) از دید اهل بیت (علیهم السلام) مخفی نمانده ولذا در روایاتی به ان اشاره کرده اند. شیخ صدوق (رحمه الله) به سند صحیح از امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) نقل کرده که فرمود: (صاحب هذا الامر من یقول الناس لم یوجد بعد)؛(۴۳۲) (صاحب این امر کسی است که [بعضی از] مردم می گویند: هنوز متولد نشده است).
آیا بعد از وفات امام عسکری عصر حیرت بوده است؟
احمد کاتب می گوید: (بعد از وفات امام عسکری (علیه السلام) حیرت وشک وتردید در جامعه شیعه در امر امامت بعد از ان حضرت وولادت فرزند او پدید امد). او درصدد ان است که از این موضوع بهره برداری کرده واثبات کند که موضوع ولادت حضرت اجماعی نبوده است.
پاسخ: اولا: مساله حیرت وتردید در بین عوام مردم همان گونه که تشریح شد امری طبیعی به نظر می رسید، زیرا جوّ خاص سیاسی واحتمال قتل حضرت اقتضا داشت که امر ولادت حضرت مستور باشد، وتنها عده ای خاص از اصحاب امام عسکری (علیه السلام) از ان مطلع گردند، وتوسط انها این موضوع منتشر شود.

-----------------

(۴۳۱) الفصول المختاره، ص ۳۲۱؛ بحار الانوار، ج ۳۷، ص ۲۳.
(۴۳۲) کمال الدین ص۳۶۰، بحار الانوار ج ۵۱ ص ۱۵۹ ح ۳.

↑صفحه ۲۰۷↑

ثانیا: وجود حیرت وغموض در امر ولادت حضرت، دلیل بر وجود اوست نه عدم ان. یعنی ولادتی بوده ولی از انجا که مخفی واقع شد، عده ای را در حیرت فرو برد.
ثالثا: همان گونه که مکرّرا اشاره شد، گرچه در ابتدای غیبت برخی از عوام مردم در حیرت به سر می بردند، ولی بعد از مدتی نه چندان دور به واسطه کوشش فراوانی که بزرگان امامیه در روشن ساختن عموم مردم در امر ولادت وامامت حضرت مهدی (علیه السلام) داشتند، تمام جامعه شیعی از حیرت خارج شده وهمگی به امامت ان حضرت معتقد شدند.
برای رفع حیرت از جامعه شیعی علما واصحاب چه کارهایی انجام دادند؟
شکی نیست که بعد از غیبت امام مهدی (علیه السلام) حیرت وشک جامعه شیعی را در سطح عوام مردم فرا گرفت، زیرا انان امام خود را نمی دیدند، ولی با فداکاری وتبلیغ علما واصحاب، این حیرت برداشته شد. از جمله کارهایی که در این مدت انجام گرفت تالیف کتاب هایی متناسب با وضع موجود در جهت رفع حیرت بود، که از ان جمله می توان به این کتاب ها اشاره نمود:
۱ - کتاب (الغیبة) از محمّد بن ابراهیم نعمانی که بین سال ۳۳۳ تا ۳۴۲ هجری تالیف یافته است.
۲ - کتاب (الامامة والتبصرة من الحیرة) از علی بن بابویه قمی (م ۳۲۹ه).
۳ - کتاب (اکمال الدین واتمام النعمة) از محمّد بن علی بن بابویه (م ۳۸۶ه).
۴ - کتاب (الغیبة) از شیخ طوسی (م ۴۶۰ه).
ودیگر کتاب ها.

↑صفحه ۲۰۸↑

علی بن بابویه در مورد کتاب خود می گوید: (... من در این کتاب اخباری را جمع نمودم که می تواند حیرت را برطرف سازد...).(۴۳۳)
آیا در عصرهای مختلف در جهت رفع حیرت در امر ولادت ووجود حضرت کتاب تألیف شده است؟
بزرگان جامعه شیعه به پیروی از پیشینیان در راستای اهداف انان که همان تثبیت ایمان مردم به ولادت ووجود امام زمان (علیه السلام) بود قدم گذاشته ودست به تالیفات گوناگون در این زمینه زدند که از ان جمله می توان به این تالیفات اشاره نمود:
۱ - ابو اسحاق ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی: (کتاب الغیبة).(۴۳۴)
۲ - ابو اسحاق ابراهیم بن الانماطی کوفی اسدی: (کتاب الغیبة).(۴۳۵)
۳ - احمد بن حسین عبد الله مهرانی ابی: (ترتیب الادلة فیما یلزم خصوم الامامیة دفعه عن الغیبة والغائب).(۴۳۶)
۴ - ابوالعباس احمد بن علی رازی: (الشفاء والجلاء عن الغیبة).(۴۳۷)
۵ - ابوالحسن احمد بن محمّد بن عمران بن موسی معروف به ابن الجندی: (الغیبة).(۴۳۸)
۶ - اشرف بن اعز معروف به تالج العُلی علوی حسینی: (الغیبة).(۴۳۹)
۷ - ابو محمّد حسن بن حمزه معروف به طبری: (الغیبة).(۴۴۰)

-----------------

(۴۳۳) الامامة والتبصرة، ص ۹.
(۴۳۴) رجال نجاشی، ص ۱۹، رقم ۲۱.
(۴۳۵) همان، ص ۱۵، رقم ۱۳.
(۴۳۶) معالم العلماء، ص ۶۰، رقم ۱۱۳.
(۴۳۷) رجال نجاشی، ص ۹۷، رقم ۲۴۰.
(۴۳۸) همان، ص ۸۵، رقم ۲۰۶.
(۴۳۹) الذریعة، ج ۱۶، ص ۷۵، رقم ۳۷۵.
(۴۴۰) رجال نجاشی، ص ۶۴، رقم ۱۵۰.

↑صفحه ۲۰۹↑

۸ - ابو محمّد حسن بن محمّد بن یحیی معروف به ابن اخی طاهر: (کتاب الغیبة وذکر القائم).(۴۴۱)
۹ - ابوالحسن حنظلة بن زکریا تمیمی قزوینی: (کتاب الغیبة).(۴۴۲)
۱۰ - ابوالحسن سلامة بن محمّد بن اسماعیل: (کتاب الغیبة وکشف الحیرة).(۴۴۳)
۱۱ - ابوالفضل عباس بن هشام ناشری اسدی: (کتاب الغیبة).(۴۴۴)
۱۲ - ابوالعباس عبد الله بن جعفر بن حسین حمیری قمّی: (کتاب الغیبة والتوقیعات).(۴۴۵)
۱۳ - ابو محمّد عبد الوهاب مادرائی: (کتاب الغیبة).(۴۴۶)
۱۴ - شیخ مفید محمّد بن محمّد بن نعمان: او در زمینه امام زمان (علیه السلام) وموضوعات مربوط به ان حضرت تالیفات متعددی دارد از قبیل: (کتاب الغیبة)، (المسائل العشرة فی الغیبة)، (مختصر فی الغیبة)، (النقض علی الطلحی فی الغیبة)، (جواب الفارقیین فی الغیبة).
ونیز در برخی از کتب خود به طور ضمنی بحث فراوانی از مهدویت نموده است از قبیل: (الایضاح فی الامامة والغیبة)، (الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد)، (العیون والمحاسن)، (الجوابات فی خروج الامام المهدی (علیه السلام)).
۱۵ - ابوالقاسم علی بن حسین معروف به شریف مرتضی: (المقنع فی الغیبة).(۴۴۷)
۱۶ - علی بن محمد بن علی بن عمر بن ریاح: (کتاب الغیبة).(۴۴۸)
۱۷ - ابو عبد الله کاتب محمّد بن ابراهیم بن جعفر: (کتاب الغیبة).(۴۴۹)

-----------------

(۴۴۱) همان، رقم ۱۴۹.
(۴۴۲) همان، ص ۱۴۷، رقم ۳۸۰.
(۴۴۳) همان، ص ۱۹۲، رقم ۵۱۴.
(۴۴۴) همان، ص ۳۸۰، رقم ۷۴۱.
(۴۴۵) همان، ص ۲۱۹، رقم ۵۷۳.
(۴۴۶) همان، ص ۲۴۷، رقم ۶۵۲.
(۴۴۷) همان، ص ۲۷۰و۲۷۱، رقم ۷۰۸.
(۴۴۸) همان، ص ۲۵۹و۲۶۰، رقم ۶۷۹.
(۴۴۹) همان، ص ۳۸۳، رقم ۱۰۴۳.

↑صفحه ۲۱۰↑

۱۸ - ابوعلی کاتب اسکافی محمّد بن احمد بن جنید: (ازالة الران عن قلوب الاخوان فی الغیبة).(۴۵۰)
۱۹ - ابوعبد الله محمد بن احمد صفوانی: (کتاب الغیبة وکشف الحیرة).(۴۵۱)
۲۰ - محمد بن زید بن علی فارسی: (کتاب الغیبة).(۴۵۲)
۲۱ - ابوالفتح محمّد بن علی بن عثمان کراجکی: (البرهان علی طول عمر صاحب الزمان) و(الاستطراف فی ذکر ما ورد فی الغیبة فی الانصاف).(۴۵۳)
۲۲ - ابوبکر محمّد بن قاسم بغدادی: (کتاب الغیبة).(۴۵۴)
۲۳ - ابوالنضر محمّد بن منصور عیاشی: (کتاب الغیبة).(۴۵۵)
۲۴ - ابوالفرج مظفّر بن علی بن حسین همدانی: (کتاب الغیبة).(۴۵۶)
اینها اسامی کتاب هایی بود که تا اخر قرن سوم هجری درباره رفع حیرت به طور مستقل نوشته شده است.
آیا ممکن است گروهی اخباری را در موضوع ولادت حضرت جعل کرده باشند؟
درباره روایات امام مهدی (علیه السلام) وولادت ووجود ان حضرت ممکن است کسی بگوید: جماعتی این روایات را جعل کرده ان گاه شیعیان انها را نقل کرده اند، در حالی که به جعل ان علم نداشته اند.

-----------------

(۴۵۰) همان، ص ۳۸۵، رقم ۱۰۴۷.
(۴۵۱) همان، ص ۳۹۳، رقم ۱۰۵۰.
(۴۵۲) فهرست طوسی، ص ۱۵۹، رقم ۶۹۹.
(۴۵۳) الذریعة، ج ۱۶، ص۷۹و۸۰.
(۴۵۴) الذریعة، ج ۳، ص ۹۲، رقم ۲۹۲؛ رجال نجاشی، ص ۳۸۱، رقم ۱۰۳۵.
(۴۵۵) رجال نجاشی، ص ۳۵۳-۳۵۰، رقم ۹۴۴.
(۴۵۶) الذریعة، ج ۱۶، ص ۸۲، رقم ۴۰۶.

↑صفحه ۲۱۱↑

پاسخ:
۱ - این احتمال در تمام اخبار متواتر وارد است واگر این راه به اخبار باز شود، همه شرایع باطل شده وهیچ خبری قابل اثبات نیست.
۲ - اگر امر چنین بود، باید در طول زمان برای دشمنان شیعه اشکار می گشت، وانها از این طریق، شیعه را مورد هجوم قرار می دادند، در حالی که چنین هجومی را از انها مشاهده نمی کنیم.
آیا با اجماعی که شیعه قبول ندارد می توان دلیل ولادت حضرت را اجماع قرار داد؟
اولا: شیعه اجماع را در صورتی که کاشف از دلیل معتبر باشد قبول دارد، وان را یکی از ادله استنباط می داند. حتی در مواردی هم می تواند انسان را به یقین به مفاد خبر مجمعین برساند واجماعی که در جامعه شیعی وجود دارد از این قبیل اجماع است.
ثانیا: شیعه بر وجود وولادت حضرت مهدی (علیه السلام) تنها به اجماع استدلال نمی کند، بلکه به ادله ای دیگر از قبیل عقل، قران وروایات صحیح السند نیز نظر دارد.
آیا اخبار مهدی غامض وپیچیده است؟
روایاتی که از اهل بیت (علیهم السلام) در مورد حضرت مهدی (علیهم السلام) وولادت او رسیده، همگی حکایت از شخصی معین ومحدود دارد که متولد خواهد شد، وپس از مدتی طولانی که در غیبت به سر می برد ظهور خواهد کرد. لذا مشاهده می کنیم که هر یک از امامان به این نکته اشاره کرده اند که او چندمین از فرزندانشان است. انان به موضوع غیبت

↑صفحه ۲۱۲↑

وانواع ان ومخفی بودن ولادت وحیرت مردم در ان نیز اشاره نموده اند. گرچه بخشی از ابهامات که جزئی است، مقتضای طبیعی وضع اختناق سیاسی ان عصر بوده است. آیا با این وضع می توان ادعا کرد که موضوع امام مهدی (علیه السلام) غامض بوده است؟
اگر موضوع مهدویت حضرت مهدی واضح بوده چرا عده ای به مهدویت غیر او معتقد شدند؟
احمد کاتب می گوید: (اگر مهدویت حضرت مهدی (علیه السلام) واضح بوده، چرا قبل از ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) گروهی قائل به مهدویت امام علی (علیه السلام) یا فرزندش محمد بن حنفیه ونفس زکیه وامام صادق (علیه السلام) وامام کاظم (علیه السلام) وسید محمّد فرزند امام هادی (علیه السلام) وحتی امام عسکری (علیه السلام) شدند؟)
پاسخ:
۱ - اگر چه در برخی از احادیثی که از جانب رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) واهل بیت او درباره خروج مهدی (علیه السلام) وارد شده، تصریح شده که او قطعا فرزند امام عسکری (علیه السلام) امام یازدهم است، ولی برخی هنگامی که ظلم وتجاوز را زیاد می دیدند واز طرفی همه اهل بیت را هدایت شده وهادی می دانستند، گاهی به امید اینکه یکی از اهل بیت، مهدی امت است به سراغ او می امدند وادعای مهدویت در حق او می کردند وجماعتی را نیز به دنبال خود می کشیدند. این افراد غالبا از انسان های ساده اندیش وجاهل بودند، ودر برخی از موارد مساله سیاسی نیز در این ادّعا دخالت داشته است.
۲ - کسانی که چنین ادعایی داشته اند هرگز دوام نیاورده وبعد از مدت کوتاهی به جرگه عموم شیعیان پیوسته ویا منقرض شده اند.

↑صفحه ۲۱۳↑

۳ - میزان در عقیده یک مذهب، نظر غالب افراد وعلمای ان مذهب است. ومی دانیم که عقیده به مهدویت حضرت مهدی (علیه السلام) فرزند امام عسکری (علیه السلام) عقیده قریب به اتفاق شیعیان به حساب می اید.
۴ - در برخی از موارد که گروهی قائل به مهدویت غیر از حضرت مهدی (علیه السلام) شدند به جهت شبهه ای بوده که برای انها پدید آمده است؛ زیرا موقعیت ان عصر چنین حیرت وتردیدی را اقتضا داشته است، گرچه این حیرت نیز بعد از مدت کوتاهی برطرف گشت.
آیا امام عسکری قبل از شهادت خود به مادرش وصیت کرده است؟
شیخ مفید (رحمه الله) می گوید: برخی موضوع وصیت امام عسکری (علیه السلام) به مادرش در امر وقوف وصدقات را دلیل بر انکار ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) گرفته اند در حالی که هرگز چنین دلالتی ندارد؛ زیرا این کار به جهت اخفای ولادت ومستور نمودن امر حضرت از دستگاه حاکم بوده است. اگر در وصیت نامه حضرت، نام مهدی ذکر می شد وصدقات وموقوفات به او نسبت داده می شد به طور حتم با غرض حضرت از محافظت فرزندش منافات داشت. خصوصا انکه وصیت، احتیاج به شهادت شهودی از خواص دولت بنی عباس بود تا بر اصل وصیت گواهی داده وبر ان امضا کنند. مگر در عصر امام صادق (علیه السلام) نبود که ان حضرت به جهت حفظ فرزندش موسی بن جعفر (علیه السلام) از تعرّض دستگاه حکومت، تصریح به امامت ووصایت او در ملا عام ودر وصیت نامه اش نکرد، بلکه به پنج نفر وصیت نمود که اوّل انها منصور عباسی وبعد ربیع وقاضی وقت وکنیزش حمیده بربریه، ودر اخر نام فرزندش موسی بن جعفر را

↑صفحه ۲۱۴↑

ذکر کرد، تا از این طریق بتواند جان فرزندش را حفظ کند، گرچه امر امامت او را برای خواص از اصحاب واولیای خود روشن ساخته بود تا با مرور زمان بر دیگران واضح سازند...).(۴۵۷)
آیا نص متواتر بر امامت امام زمان از امام عسکری رسیده است؟
برای اثبات امامت امام زمان (علیه السلام) از راه های مختلف می توان وارد شد وبه نتیجه قطعی ومطلوب در این مساله رسید. این بحث در رابطه با امامت همه امامان مطرح است.
۱ - همان گونه که اشاره شد از طریق امام عسکری (علیه السلام) نصوص متعدی صحیح السند در امر امامت فرزندش رسیده است.
۲ - اگر چه در باب اصل امامت واینکه زمین هرگز از حجت خالی نیست احتیاج به ادله قطعی ویقینی است ولی در بحث اینکه امام بعدی کیست از ان جهت که موضوع خارجی است خبر واحد صحیح السند کافی است.
۳ - همان گونه که قبلا نیز اشاره شد نصوص فراوان ودر حدّ تواتر از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) وهر یک از امامان (علیهم السلام) در این رابطه وارد شده است.
۴ - همان گونه که یکی از راه های اثبات نبوت، بلکه عمده ترین راه ان، اعجاز است در مورد اثبات امامت نیز از این راه می توانیم امامت هر یک از امامان را به اثبات برسانیم، زیرا نصّ خاص از جانب امام قبل بر امام بعد، موضوعیت ندارد بلکه نصّ، راهی برای اثبات امامت امام بعد است.

-----------------

(۴۵۷) المسائل العشرة، ص ۷۲-۶۹.

↑صفحه ۲۱۵↑

۵ - بر فرض اینکه نصوص وارده درباره برخی از ائمه خبر واحد باشند ولی با قرائن خارجی، که این گونه روایات به همراه دارند ما را به قطع واطمینان به مفاد انها می رسانند، همانند اقبال شیعه واجماع اصحاب امامیه بر امامت شخص خاص، با در نظر گرفتن این نکته که وضعیت خاص سیاسی وفشارهای شدیدی که از ناحیه حکام بنی امیه وبنی عباس بر شیعیان وپیروان اهل بیت وتابعان انها وارد می شد، چنین وضعی را اقتضا داشته است.
۶ - با بررسی تمام جوانب موضوع، اعم از روایاتی که از امام عسکری (علیه السلام) در باب امامت فرزندش امام مهدی (علیه السلام) رسیده ونیز روایاتی که از جانب پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) وهر یک از امامان وارد شده ونیز معجزاتی که از حضرت مهدی (علیه السلام) صادر شده وقرائن خارجی دیگر، پی خواهیم برد که مساله امامت حضرت مهدی (علیه السلام) از راه تواتر قابل اثبات است.
آیا بزرگان طایفه امامیه بعد از وفات امام عسکری بر ولادت حضرت اتفاق داشتند؟
اری، اصحاب وعموم طایفه شیعه امامیه بعد از وفات امام حسن عسکری (علیه السلام) در طول قرن ها بر ولادت امام زمان (علیه السلام) اتفاق داشته اند، اگر چه در ابتدا حیرت وشکی در ولادت وامامت ان حضرت در بین گروهی از شیعیان پدید امد، ولی بعد از گذشت زمان نه چندان طولانی وبه عنایت وتبلیغ بزرگان امامیه، همگی به راه مستقیم هدایت شده وبه امامت امام عصر (علیه السلام) اعتقاد پیدا نمودند، همان گونه که شیخ مفید در کتاب (الفصول المختاره) به ان اشاره کرده است.

↑صفحه ۲۱۶↑

او می گوید: (از این فرقه هایی که ذکر شد هیچ فرقه ای در زمان ما که سال ۳۷۳ هجری است باقی نمانده است جز شیعه دوازده امامی که قائل به امامت فرزند امام حسن همنام رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بوده وهمگی بر زنده بودن ایشان قطع داشته ومعتقد به بقای ان حضرت تا زمانی که قیام به شمشیر کند، هستند...).(۴۵۸)
مؤرخان شیعه در مورد تاریخ ولادت حضرت مهدی چه گفته اند؟
مورخان شیعه در مورد تاریخ ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به طور اتفاق ان را در سال ۲۵۵ هجری دانسته اند. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - کلینی (رحمه الله).(۴۵۹)
۲ - شیخ مفید (رحمه الله).(۴۶۰)
۳ - اربلی (رحمه الله).(۴۶۱)
۴ - شیخ طوسی (رحمه الله).(۴۶۲)
۵ - کفعمی (رحمه الله).(۴۶۳)
۶ - طبرسی (رحمه الله).(۴۶۴)
۷ - علامه مجلسی (رحمه الله).(۴۶۵)
۸ - شیخ بهائی (رحمه الله).(۴۶۶)

-----------------

(۴۵۸) الفصول المختاره، ص ۳۲۱.
(۴۵۹) کافی، ج ۱، ص ۵۱۴.
(۴۶۰) الارشاد، ج ۲، ص ۳۳۹و۳۴۰.
(۴۶۱) کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۴۵.
(۴۶۲) مصباح المتهجد، ص ۸۴۲.
(۴۶۳) البلد الامین، ص ۱۸۷.
(۴۶۴) اعلام الوری، ص ۴۱۸.
(۴۶۵) بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۲.
(۴۶۶) توضیح المقاصد، ص ۲۰و۲۱.

↑صفحه ۲۱۷↑

حکم کسی که ایمان به ولادت امام مهدی ندارد چیست؟
از انجا که ولادت ووجود حضرت مهدی (علیه السلام) مبنای شیعه در طول تاریخ بوده وبه تعبیری ضرورت مذهب به حساب می آمده است ولذا اجماع شیعه از عوام وخواص بر ان بوده است، بدین جهت کسی که منکر ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام) است، از تشیع وجامعه شیعی خارجی می شود، گرچه برای خود ادله ای وهمی ذکر کند، زیرا امر ضروری، خود بهترین دلیل بر اثبات ان است.
بلکه بالاتر از این، مطابق رای متقدمین ومتاخرین از علمای امامیه که امامت را از اصول دین می دانند، کسی که منکر امامت ووجود امام معصوم در برهه ای از زمان باشد از دین خارج است، گرچه در ظاهر حکم به اسلام او می شود، همان گونه که چنین حکمی درباره اهل سنّت صادق است.
چه کسانی هنگام ولادت حضرت مهدی او را زیارت کرده اند؟
اسامی پنج نفر را در این مورد می توان نام برد:
۱ - حکیمه دختر امام جواد (علیه السلام).(۴۶۷)
۲ - زن قابله.(۴۶۸)
۳و۴ - نسیم وماریه.(۴۶۹)
۵ - کنیز امام عسکری (علیه السلام).(۴۷۰)

-----------------

(۴۶۷) کمال الدین، ص ۴۲۴.
(۴۶۸) الغیبة، طوسی، ص ۲۴۲-۲۴۰.
(۴۶۹) کمال الدین، ص ۴۳۰.
(۴۷۰) همان، ص ۴۳۱.

↑صفحه ۲۱۸↑

چه کسانی در مدت پنج سال اخر حیات امام عسکری امام زمان را دیده اند؟
در مورد این سؤال می توان به اسامی عده ای اشاره کرد:
۱ - محمّد بن عثمان عَمْری با چهل نفر.(۴۷۱)
۲ - ابوهارون.(۴۷۲)
۳ - یعقوب بن منقوش.(۴۷۳)
۴ - عمرو اهوازی.(۴۷۴)
۵ - حکیمه دختر امام جواد (علیه السلام).(۴۷۵)
۶ - محمّد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر.(۴۷۶)
۷ - ابو نصر ظریف خادم.(۴۷۷)
۸ - ابوعلی بن مطهر.(۴۷۸)
۹ - عقید خادم واسماعیل بن علی نوبختی.(۴۷۹)
۱۰ - نسیم، خادم امام عسکری (علیه السلام).(۴۸۰)
۱۱ - اصحاب امام عسکری (علیه السلام).(۴۸۱)
۱۲ - مردی از فارس.(۴۸۲)

-----------------

(۴۷۱) کمال الدین، ص ۴۳۵؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۵، ح ۱۹.
(۴۷۲) همان، ص ۴۳۴؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۵، ح ۱۸.
(۴۷۳) همان، ص ۴۳۶؛ بحار الانوار ج ۵۲، ص ۲۵، ح ۱۷.
(۴۷۴) الارشاد، ج ۲، ص ۳۵۳؛ کافی، ج ۱، ص ۳۳۲.
(۴۷۵) الارشاد، ج ۲، ص ۳۵۱.
(۴۷۶) همان.
(۴۷۷) همان، ص ۳۵۴.
(۴۷۸) همان، ص ۳۵۲.
(۴۷۹) الغیبة، طوسی، ص ۲۷۳-۲۷۱؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۶.
(۴۸۰) کمال الدین، ص ۴۴۱.
(۴۸۱) کمال الدین، ص ۴۳۱؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۵.
(۴۸۲) کافی، ج ۱، ص ۳۲۹، ح ۶.

↑صفحه ۲۱۹↑

۱۳ - ابوعمرو.(۴۸۳)
۱۴ - ابراهیم بن عبده نیشابوری وخادمش.(۴۸۴)
۱۵ - رشیق صاحب مادرای.(۴۸۵)
۱۶ - کامل بن ابراهیم مدنی.(۴۸۶)
۱۷ - احمد بن اسحاق قمّی.(۴۸۷)
چه کسانی در عصر غیبت صغری حضرت را ملاقات نموده اند؟
جماعت بسیاری در عصر غیبت صغرا به ملاقات حضرت شرفیاب شده اند که به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - محمد بن عثمان عَمْری.(۴۸۸)
۲ - طریف وابو نصر.(۴۸۹)
۳ - ازدی.(۴۹۰)
۴ - ابراهیم بن ادریس.(۴۹۱)
۵ - ابی عبد الله بن صالح.(۴۹۲)
۶ - ابراهیم بن مهزیار.(۴۹۳)
۷ - محمّد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر.(۴۹۴)
ودیگران.

-----------------

(۴۸۳) همان، ح ۱.
(۴۸۴) همان، ص ۳۳۱، ح ۶.
(۴۸۵) الغیبة، طوسی، ص ۲۵۰-۲۴۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ح ۳۶.
(۴۸۶) الغیبة، طوسی، ص ۲۴۶.
(۴۸۷) کمال الدین، ص ۳۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۳.
(۴۸۸) کمال الدین، ص ۴۴۰.
(۴۸۹) همان، ص ۴۴۱.
(۴۹۰) همان، ص ۴۴۴.
(۴۹۱) ینابیع المودة، ج ۳، ص ۳۲۴.
(۴۹۲) همان، ص ۲۲۹.
(۴۹۳) همان، ص ۳۳۵.
(۴۹۴) الارشاد، ج ۲، ص ۳۵۱.

↑صفحه ۲۲۰↑

مرحوم مجلسی در روایتی اسامی ۲۶۵ نفر از کسانی که در عصر غیبت صغرا به ملاقات حضرت شرفیاب شده اند را نام برده است.(۴۹۵)
آیا علمای انساب به ولادت فرزند امام عسکری اعتراف نموده اند؟
اری، گروهی از انان معترفند که برای امام حسن عسکری (علیه السلام) فرزندی به نام محمّد وبا القاب: حجّت ومهدی و... متولد شده است. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - نسّابه سهل بن عبد الله بن داوود بن سلیمان بخاری، که معاصر عصر غیبت صغری می زیسته است.(۴۹۶)
۲ - سید عمری، نسّابه مشهور در قرن پنجم هجری.(۴۹۷)
۳ - فخر رازی شافعی، نسّابه قرن پنجم.(۴۹۸)
۴ - نسّابه قرن ششم مروزی ازورقانی.(۴۹۹)
۵ - نسّابه جمال الدین احمد معروف به ابن عنبه.(۵۰۰)
۶ - نسّابه ابوالحسن محمّد حسینی یمانی صنعانی زیدی، نسّابه قرن یازدهم.(۵۰۱)
۷ - محمّد امین سویدی.(۵۰۲)
۸ - محمّد ویس حیدری سوری.(۵۰۳)

-----------------

(۴۹۵) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۷۷-۱.
(۴۹۶) سرّ السلسلة العلویة، ص۳۹و۴۰.
(۴۹۷) المجدی فی انساب الطالبیین، ص ۱۳۰.
(۴۹۸) الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیة، ص۷۸ و۷۹.
(۴۹۹) الفخری فی انساب الطالبیین، ص ۸.
(۵۰۰) عمدة الطالب فی انساب ال ابی طالب، ص ۱۹۹.
(۵۰۱) روضة الالباب لمعرفة الانساب، ص ۱۰۵.
(۵۰۲) سبائک الذهب، ص ۷۸.
(۵۰۳) الدرر البهیة فی الانساب الحیدریة والاویسیة، ص ۷۳.

↑صفحه ۲۲۱↑

۹ - علامه نسّابه سید محمّد بن حسین بن عبد الله حسینی سمرقندی مدنی.(۵۰۴)
۱۰ - شریف انس کتبی حسنی در تعلیقه بر کتاب (تحفة المطالب).(۵۰۵)
۱۱ - علامه نسّابه سید محمّد بن احمد بن حمید الدین نجفی.(۵۰۶)
۱۲ - علامه نسّابه شریف انس کُتُبی حسنی.(۵۰۷)
آیا جعفر عموی امام مهدی منکر ولادت ایشان بوده است؟
جعفر اگر چه انکار چنین مطلبی را داشته است، ولی از جهاتی نمی توان به انکار او توجه نمود:
۱ - با ادله متقن ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به اثبات رسیده است.
۲ - اتفاق امت بر ان است که جعفر معصوم نبوده است، بلکه از جمله مردم عادی بوده که در او احتمال گمراهی ویا سهو واشتباه رواست. همان گونه که برخی از فرزندان یعقوب به گمراهی کشیده شدند.
۳ - از برخی اخبار استفاده می شود که جعفر به سبب انحراف وگمراهی که داشت، ادعای دروغین عدم ولادت فرزند برای امام عسکری (علیه السلام) نمود.
۴ - نهایت چیزی را که از روی احتیاط می توان گفت اینکه: از انجا که او کشش وقابلیت وتحمّل خبر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) را نداشته، امام عسکری (علیه السلام) فرزندش را به او نشان نداده است. ولذا از ان بی اطلاع بوده است.

-----------------

(۵۰۴) تحفة المطالب بمعرفة من ینتسب الی عبد اللَّه وابی طالب، ص ۵۴و۵۵، چاپ ریاض.
(۵۰۵) همان، ص ۵۵.
(۵۰۶) بحر الانساب، ص ۳۹، چاپ ریاض.
(۵۰۷) الاصول فی ذریة البضعة البتول، ص ۱۰۰-۹۷.

↑صفحه ۲۲۲↑

چرا جعفر به دروغگو معروف شده است؟
در توقیعی که از ناحیه مقدسه صادر شد حضرت اشاره به جعفر کرده، می فرمایند: (... وقد ادّعی هذا المبطل المفتری علی الله الکذب بما ادعاه، فلا ادری بایة حالة هیی له رجاء ان یتم دعواه، ابفقه فی دین الله؟ فوالله ما یعرف حلالا من حرام ولا یفرق بین خطاء وصواب...)؛(۵۰۸) (... به طور حتم این شخص مبطل وتهمت زننده به خدا است ودر انچه می گوید ادعای دروغ وکذب نموده است، نمی دانم که به کدامین حالت امید دارد که ادعای خود را تمام نماید؟ آیا به فهم در دین خدا؟ به خدا سوگند که او حلال را از حرام نمی شناسد واشتباه وصحیح را تشخیص نمی دهد...).
از این توقیع استفاده می شود اول کسی که به جعفر لقب دروغگو داد خود حضرت بوده است وبعد از ان این عنوان بر او شهرت یافت. برخی نیز وجه توصیف او را به دروغگو به جهت تمییز بین او وامام جعفر صادق (علیه السلام) می دانند.
کارهای ناشایست جعفر چه بوده است؟
جعفر فرزند امام هادی (علیه السلام) پس از رحلت برادرش امام عسکری (علیه السلام) به یک سری اقداماتی روی اورد که در شان او نبوده است. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - قصد نماز خواندن بر پیکر مطهّر برادرش امام عسکری (علیه السلام).(۵۰۹)

-----------------

(۵۰۸) الغیبة، طوسی، ص ۲۹۰-۲۸۸؛ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۹۵، ح ۲۱.
(۵۰۹) کمال الدین، ج ۲، ص ۴۷۵.

↑صفحه ۲۲۳↑

۲ - ادعای امامت ورهبری، زیرا او به وزیر عباسی عبید الله بن یحیی بن خاقان گفت: (مقام برادرم را به من بدهید، من سالانه مبلغ بیست هزار دینار بابت ان به شما می پردازم).(۵۱۰)
۳ - ادعای ارث، زیرا در اقدامی دیگر کوشید تا اموال امام (علیه السلام) را تصاحب نماید وادعا کرد که برادرش ابو محمّد (علیه السلام) فرزندی ندارد، وتنها وارث، برادر اوست. حکومت نیز اجازه داد تا بر اموال برادر تسلط یابد.(۵۱۱)
۴ - تحریک حکومت برای دستگیری امام مهدی (علیه السلام).
چرا امام زمان عمویش جعفر را به برادران یوسف تشبیه کرد؟
امام زمان (علیه السلام) در ذیل توقیعی که به محمّد بن عثمان عَمْری (رحمه الله) صادر شد فرمود: (... وامّا سبیل عمّی جعفر وولده فسبیل اخوة یوسف (علیه السلام)...)؛(۵۱۲) (امّا راه عمویم جعفر واولادش همانند راه برادران یوسف است...).
برای نکته تشبیه به وجوهی می توان اشاره نمود:
۱ - حکم جعفر عموی امام زمان (علیه السلام) را همانند اولاد انبیا، باید به اباء واجدادشان واگذار نمود ودرباره انها سخنی نگفت.
۲ - همان گونه که برادران یوسف از عمل ناشایست خود توبه کردند، او نیز چنین نموده است. ولذا برخی او را به جعفر توّاب لقب داده اند.

-----------------

(۵۱۰) همان، ج ۲، ص ۳۷۹.
(۵۱۱) کافی، ج ۱، ص ۵۰۵.
(۵۱۲) بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۸۰، ح ۱۰.

↑صفحه ۲۲۴↑

۳ - فرزندان یعقوب گرچه گناه مرتکب شدند، ولی خداوند متعال به جهت کرامت یعقوب از انان عفو نمود. همچنین در مورد جعفر، زیرا او فرزند امام، برادر امام، وعموی امام بود.
۴ - ممکن است که تشبیه، ناظر به اثبات خطا وگناه برای جعفر باشد، همان گونه که اولاد یعقوب مرتکب گناه شدند، بدین معنا که هرگز نمی توان ادعا کرد اولاد انبیا واوصیا همانند خود انها از گناه معصومند، بلکه همان گونه که فرزندان یعقوب مرتکب گناه شدند، فرزند امام نیز ممکن است مرتکب گناه شود. در حقیقت، هدف امام از تمثیل رفع استبعاد از این جهت است.
چرا فرزندان برخی از پیامبران یا امامان نااهل شدند؟
اولا: جعفر گرچه فرزند امام است ولی از ناحیه مادر ضمانت داده نشده است. انچه مسلّم است اینکه امام معصوم باید در اصلاب شامخه وارحام مطهره باشد، ولی نسبت به اولاد انها چنین ادعایی نشده است ولذا مشاهده می کنیم که فرزندان برخی از انبیا واوصیا نااهل ومنحرف درامدند.
ثانیا: گاهی ابتلاءات ومشکلاتی در زندگی برخی از انبیا وامامان پدید می امد تا کسی توهّم وخیال ربوبیت انها را نکند.
آیا انتقال امامت به دو برادر بعد از حسنین جایز است؟
احمد کاتب می گوید: (قول به عدم جواز انتقال امامت به دو برادر بعد از حسن

↑صفحه ۲۲۵↑

وحسین ووجوب استمرار ان در اعقاب، ضعیف است، واجماعی بر ان در ان وقت نبوده است...).
پاسخ:
جمهور شیعه امامیه ومشهور بلکه متواتر نزد انان قبل از ولادت امام مهدی (علیه السلام)، قول به عدم جواز انتقال امامت به دو برادر بعد از امام حسن وامام حسین (علیهما السلام) است.
اسماعیل بن علی نوبختی می گوید: (از اخبار متواتر از امامان صادق علم پیدا نمودیم که امامت بعد از حسن وحسین (علیهما السلام) تنها در اولاد امام خواهد بود نه در برادر یا اقوام).(۵۱۳)
اشعری قمی(۵۱۴) وعلی بن حسن نوبختی(۵۱۵) نیز همین اعتقاد را داشته اند.
از برخی روایات نیز این مطالب به خوبی استفاده می شود:
کلینی به سند صحیح از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (لا تعودُ الامامة فی الاخوین بعد الحسن والحسین ابدا)؛(۵۱۶) (بعد از حسن وحسین هرگز امامت در دو برادر نخواهد بود).
ونیز به سند دیگر از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (لا تجتمع الامامة فی اخوین بعد الحسن والحسین انّما هی فی الاعقاب واعقاب الاعقاب.)؛(۵۱۷) (امامت در دو برادر بعد از حسن وحسین جمع نخواهد شد. همانا امامت در نسل ها ونسل های نسل هاست).
ونیز از اسماعیل بن بزیع نقل شده که از امام رضا (علیه السلام) سؤال شد: (انّه سُئل: ا تکون الامامة فی عمٍّ او خالٍ؟ فقال: لا. فقلتُ: ففی اخٍ، قال: لا...)؛(۵۱۸) (آیا امامت در عمو یا دایی قرار خواهد گرفت؟ فرمود: خیر. عرض کردم: دو برادر چطور؟ فرمود: خیر...).

-----------------

(۵۱۳) کمال الدین، ص ۹۲.
(۵۱۴) المقالات والفرق، ص ۱۰۲.
(۵۱۵) فرق الشیعه، ص ۱۱۰.
(۵۱۶) کافی، ج ۱، ص ۲۸۵، ح ۱.
(۵۱۷) همان، ص ۲۸۶، ح ۴.
(۵۱۸) همان، ح ۳.

↑صفحه ۲۲۶↑

آیا شیعیان بعد از شهادت امام عسکری به جعفر تعزیت وتهنیت گفتند؟
احمد کاتب می گوید: (مطابق حدیث ابوالادیان عموم شیعه که در ضمن انها نایب اول وجود داشت به جعفر در سوگ امام عسکری (علیه السلام) تعزیت گفته ونیز به جهت امامت او، تهنیت گفتند.
پاسخ:
۱ - با مراجعه به حدیث ابو الادیان(۵۱۹) پی می بریم که برداشت احمد کاتب به طور عموم صحیح نیست. بلکه انچه در ان حدیث آمده این است که ابوالادیان می گوید: (... واذا انا بجعفر بن علی اخیه بباب الدار والشیعة حوله یعزّونه ویهنّئونه...)؛ (... ناگهان جعفر بن علی برادر امام عسکری (علیه السلام) را کنار درب خانه دیدم در حالی که شیعیانی که دور او بودند به او تعزیت وتبریک می گفتند).از این تعبیر استفاده می شود که برخی از شیعیان که هنوز امر امامت حضرت مهدی (علیه السلام) به جهت اختفای ولادت روشن نشده بود به گمان اینکه او امام است درصدد تهنیت او برامدند.
۲ - در این روایت اثری از نایب اول عثمان بن سعید که به جعفر تعزیت وتبریک بگوید وجود ندارد. واین نسبتی دروغ است که کاتب به نایب اول داده است.
۳ - با مراجعه به مجموعه روایت ابوالادیان استفاده می شود که جعفر در ادعای خود دروغ گو بوده است.
ابوالادیان می گوید: (فلمّا صرنا فی الدار اذا نحن بالحسن بن علی صلوات الله علیه علی نعشه مکفّنا فتقدم جعفر بن علی لیصلّی علی اخیه، فلمّا همّ بالتکبیر خرج صبی بوجهه سمرة، بشعره

-----------------

(۵۱۹) کمال الدین، ص ۴۷۵و۴۷۶؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۶۷، ح ۵۳.

↑صفحه ۲۲۷↑

قطط، باسنانه تفلیج، فجبذ برداء جعفر بن علی وقال: تاخّر یا عمّ فانا احق بالصلاة علی ابی، فتاخر جعفر، وقد اربد وجهه واصفر فتقدّم الصبی وصلّی علیه ودفن الی جانب قبر ابیه (علیهما السلام) ثمّ قال: یا بصری هات جوابات الکتب التی معک، فدفعتها الیه)؛(۵۲۰) (... هنگامی که به خانه حضرت رسیدم مشاهده کردم که نعش حسن بن علی (علیهما السلام) کفن پیچ است. جعفر جلو امد تا بر جنازه برادرش نماز بگذارد، همین که خواست تکبیر نماز میت بگوید، کودکی گندم گون، با موهایی فری، دندان هایی باز، از پشت پرده بیرون امد وردای جعفر بن علی را کشید وفرمود: (کنار برو ای عمو، زیرا من سزاوارترم که بر پدرم نماز گذارم). جعفر در حالی که رنگ صورتش تغییر کرده بود کنار رفت. این کودک جلو امد وبر جنازه امام عسکری (علیه السلام) نماز گزارد وجنازه کنار قبر پدرش (علیه السلام) به خاک سپرده شد. ان گاه فرمود: ای بصری! جواب نامه هایی که با توست به من بده. من هم انها را به حضرت دادم...).
ونیز ابو الادیان می گوید: (هنگامی که جعفر را چنین دیدم با خود گفتم: اگر این مرد امام است پس در حقیقت امامت باطل شده است، زیرا من او را ان گونه که می شناسم شخصی است که شرب نبیذ (مسکر) می کند ونیز با جوسق قمار کرده وبا طنبور بازی می کند...).(۵۲۱)

-----------------

(۵۲۰) کمال الدین، ص ۴۷۵و۴۷۶؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۶۷، ح ۵۳.
(۵۲۱) همان.

↑صفحه ۲۲۸↑

امامت در سنین کودکی

↑صفحه ۲۲۹↑

چه کسانی در امامت در سنین کودکی شک کرده اند؟
از جمله سؤال های مطرح در مورد امام زمان (علیه السلام) این است که آیا کسی می تواند در سنین کودکی به مقام امامت وخلافت برسد؟
ابن حجر هیتمی از علمای اهل سنّت می گوید: (انچه در شریعت مطهّر ثابت شده این است که ولایت طفل صغیر صحیح نیست، پس چگونه شیعیان به خود اجازه داده وگمان بر امامت کسی دارند که عمر او هنگام رسیدن به امامت، بیش از پنج سال نبوده است).(۵۲۲)
احمد کاتب می نویسد: (معقول نیست که خداوند طفل صغیری را به رهبری مسلمین منصوب کند).(۵۲۳)
آیا قران مؤید امامت ونبوت کودک است؟
از نظر قران امامت، نبوت وولایت در سنین کودکی نه تنها امری ممکن است بلکه از وقوع ان نیز خبر داده است.

-----------------

(۵۲۲) صواعق المحرقه، ص ۱۶۶.
(۵۲۳) تطوّر الفکر السیاسی، ص ۱۰۲.

↑صفحه ۲۳۱↑

الف. خداوند متعال خطاب به حضرت یحیی می فرماید: (یا یحْیی خُذِ الکِتابَ بِقُوَّةٍ وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا)؛(۵۲۴) (ای یحیی! تو کتاب اسمانی ما را به قوت فراگیر وبه او در کودکی مقام نبوت دادیم).
فخر رازی درباره حکمی که خداوند به حضرت یحیی (علیه السلام) داد می گوید: (مراد از حکم در ایه شریفه، همان نبوت است؛ زیرا خداوند متعال عقل او را در کودکی محکم وکامل کرد وبه او وحی فرستاد، چرا که خداوند حضرت یحیی وعیسی را در کودکی به پیامبری برگزید، برخلاف حضرت موسی ومحمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) که انان را در بزرگسالی به رسالت مبعوث نمود).(۵۲۵)
ب. ونیز در مورد حضرت عیسی (علیه السلام) می فرماید: (فَاشارَتْ الَیهِ قالُوا کَیفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی المَهْدِ صَبِیا – قالَ انِّی عَبْدُ الله اتانِی الکِتابَ وَجَعَلَنِی نَبِیا)؛(۵۲۶) (مریم [در پاسخ ملامت گران] به طفل اشاره کرد. انها گفتند: چگونه با طفل گهواره ای سخن گوییم؟ ان طفل گفت: همانا من بنده خدایم که مرا کتاب اسمانی وشرف نبوت عطا فرمود...).
قندوزی حنفی بعد از ذکر ولادت امام مهدی (علیه السلام) می نویسد: (گفته اند که خداوند تبارک وتعالی او را در سنّ طفولیت حکمت وفصل الخطاب عنایت نمود، واو را نشانه ای برای عالمیان قرار داد، همان گونه که در شان حضرت یحیی (علیه السلام) فرمود: (یا یحْیی خُذِ الکِتابَ بِقُوَّةٍ وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا). ونیز در شان حضرت عیسی (علیه السلام) فرمود: (قالُوا کَیفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی المَهْدِ صَبِیا - قالَ انِّی عَبْدُ الله اتانِی الکِتابَ وَجَعَلَنِی نَبِیا). خداوند، عمر حضرت مهدی (علیه السلام) را به مانند عمر حضرت خضر طولانی گردانید).(۵۲۷)

-----------------

(۵۲۴) سوره مریم، ایه ۱۲.
(۵۲۵) تفسیر فخر رازی، ج ۱۱، ص ۱۹۲.
(۵۲۶) سوره مریم، ایه ۲۹و۳۰.
(۵۲۷) ینابیع المودة، ص ۴۵۴.

↑صفحه ۲۳۲↑

قطب راوندی ودیگران با سند از یزید کناسی نقل کرده اند که از حضرت ابی جعفر (علیهما السلام) سؤال کردم: (اکان عیسی ابن مریم (علیه السلام) حین تکلّم فی المهد حجة للَّه علی اهل زمانه؟ فقال: کان یومئذ نبیا حجة للَّه غیر مرسل اما تسمع لقوله حین قال: (انِّی عَبْدُ الله اتانِی الْکِتابَ وجَعَلَنی نَبِیا - وجَعَلَنی مُبارَکا اینَ ما کُنْتُ واوْصانی بِالصَّلاةِ والزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیا)(۵۲۸) قلت: فکان یومئذ حجة للَّه علی زکریا فی تلک الحال وهو فی المهد؟ فقال: کان عیسی فی تلک الحال ایة للناس ورحمة من الله لمریم حین تکلم فعبر عنها وکان نبیا حجة علی من سمع کلامه فی تلک الحال، ثم صمت فلم یتکلم حتی مضیت له سنتان وکان زکریا الحجة للَّه (عزَّ وجلَّ) علی الناس بعد صمت عیسی بسنتین ثم مات زکریا فورثه ابنه یحیی الکتاب والحکمة وهو صبی صغیر، اما تسمع لقوله عزوجل: (یا یحْیی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ واتَیناهُ الْحُکْمَ صَبِیا)(۵۲۹) فلمّا بلغ عیسی (علیه السلام) سبع سنین تکلم بالنبوة والرسالة حین اوحی الله تعالی الیه، فکان عیسی الحجة علی یحیی وعلی الناس اجمعین ولیس تبقی الارض یا اباخالد یوما واحدا بغیر حجة للَّه علی الناس منذ یوم خلق الله ادم (علیه السلام)...)؛(۵۳۰) (آیا عیسی (علیه السلام) هنگامی که در گهواره سخن گفت حجّت خدا بر اهل زمان خود بود؟ حضرت فرمود: (عیسی در ان روز پیامبر وحجّت غیر مرسل خدا بود.

آیا نشنیده ای قول خدا را هنگامی که فرمود: (من بنده خدایم، او کتاب [اسمانی] به من داده ومرا پیامبر قرار داده است. ومرا - هر جا که باشم - وجودی پربرکت قرار داده وتا زمانی که زنده ام، مرا به نماز وزکات توصیه کرده است).

عرض کردم: پس در ان روز عیسی حجّت خدا بر زکریا در ان حال بود، در حالی که در گهواره به سر می برد؟ حضرت فرمود: عیسی در ان حال نشانه ای برای مردم ورحمتی از جانب خدا برای مریم بود، ان هنگامی که سخن گفت واز او تعبیر کرد. (ونیز) پیامبر وحجت بود بر هر که کلام او را در ان حال شنید. سپس عیسی ساکت شد وتا دو سال با کسی سخن نگفت، ودر این مدّت زکریا (علیه السلام) حجّت بر

-----------------

(۵۲۸) سوره مریم، ایه ۳۰و۳۱.
(۵۲۹) سوره مریم، ایه ۱۲.
(۵۳۰) کافی، ج ۱، ص ۳۸۲، ح ۱.

↑صفحه ۲۳۳↑

مردم بود. پس از فوت او یحیی (علیه السلام) در سنین کودکی وارث کتاب وحکمت شد. آیا نشنیده ای قول خداوند (عزَّ وجلَّ) را که فرمود: (ای یحیی! کتاب [خدا] را با قوّت بگیر! وما فرمان نبوّت [وعقل کافی] در کودکی به او دادیم).عیسی وقتی به هفت سالگی رسید با اوّلین وحی که بر او نازل شد خبر از نبوت خود داد. در این هنگام او حجّت بر یحیی وتمام مردم شد. ای اباخالد! از هنگام خلقت ادم، حتّی یک روز نیز زمین خالی از حجّت خدا بر مردم نبوده است...).
کسی اشکال نکند که در مورد حضرت عیسی اگر چه قران لفظ ماضی را به کار برده ولی در حقیقت به معنای مضارع وزمان اینده است. زیرا در جواب می گوییم:
اولا: این احتمال خلاف ظاهر لفظ ماضی است وحمل بر خلاف ان احتیاج به دلیل وقرینه دارد در حالی که قرینه ای در بین نیست.
ثانیا: فرق است بین نبی ورسول، در مورد قصه حضرت عیسی تعبیر نبی آمده نه رسول، ولذا ممکن است که طفلی در سنین کودکی به مقام نبوت رسیده باشد گر چه به جهت طفولیت هنوز به مقام رسالت نرسیده است.
آیا از منظر تاریخ امامت در کودک تجسم یافته است؟
با مراجعه به تاریخ پی می بریم که مساله امامت ورهبری کودک، واقع شده است وفلاسفه وحکما می گویند: قوی ترین دلیل بر امکان شئ، وقوع ان است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در سال سوّم هجرت، بعد از نزول ایه شریفه (وَانْذِرْ عَشِیرَتَکَ الاقْرَبِینَ) علی بن ابی طالب را که نوجوانی بیش نبود به خلافت ووصایت منصوب کرد، وبه قوم خود دستور داد که سخنان او را گوش فرا داده واز او اطاعت کنند.(۵۳۱)

-----------------

(۵۳۱) ر.ک: تاریخ طبری، ج ۲، ص ۶۲و۶۳؛ کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۴۰و۴۱.

↑صفحه ۲۳۴↑

شیخ مفید (رحمه الله) می نویسد: (عموم شیعه واهل سنت بر این امر اتفاق دارند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) حضرت علی (علیه السلام) را دعوت به وزارت وخلافت ووصایت کرد، در حالی که سنّ او کم بود، واز دیگر کودکان دعوت به عمل نیاورد...).(۵۳۲)
آیا عقل امامت کودک را تایید می کند؟
برخی می گویند: امامت در سنین کودکی عقلا محال است. در پاسخ می گوییم:
امر محال بر سه قسم است:
۱ - محال ذاتی: که فی حدّ نفسه محال است بدون در نظر گرفتن امری دیگر، مثل اجتماع نقیضین یا ارتفاع نقیضین.
۲ - محال وقوعی: که وقوع ان محال است، مثل وقوع معلول بدون علت.
۳ - محال عادی: که وقوع ان طبق قوانین شناخته شده طبیعت محال است ولی نه ذاتا محال است ونه مستلزم محال. همانند کارهایی که بر ان معجزه صدق می کند.
در مورد امامت در سنین کودکی می گوییم: این مساله، محال ذاتی یا وقوعی نیست، زیرا خداوند متعال قادر است تا تمام شرایط رسالت وامامت را در کودک قرار دهد. عقل انسان این مطالب را بعید نمی داند. ونبوت حضرت یحیی وعیسی (علیهما السلام) بهترین شاهد صدق بر این مدعا است.
محمّد بن حسن صفّار به سند خود از علی بن اسباط نقل کرده که گفت: (رایت اباجعفر (علیه السلام) قد خرج علی فاحددت النظر الیه والی راسه والی رجله لاصف قامته لاصحابنا بمصر، فخرّ ساجدا. فقال انّ الله احتجّ فی الامامة مثل ما احتجّ فی النبوة. قال الله تعالی: (وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا)(۵۳۳) وقال الله: (فَلَمّا بَلَغَ اشُدَّهُ وَبَلَغَ ارْبَعِینَ سَنَةً).(۵۳۴) فقد یجوز ان یؤتی الحکمة وهو صبی

-----------------

(۵۳۲) الفصول المختاره، ص ۳۱۶.
(۵۳۳) سوره مریم، ایه ۱۲.
(۵۳۴) سوره یوسف، ایه ۲۲.

↑صفحه ۲۳۵↑

ویجوز ان یؤتی وهو ابن اربعین سنة)؛(۵۳۵) (اباجعفر (علیه السلام) را در حالی که بر من وارد می شد مشاهده کردم. خوب به سر وپای مبارکش نظاره کردم تا بتوانم بر اصحاب خود در مصر ان حضرت را توصیف نمایم. ناگهان مشاهده کردم که حضرت به سجده افتاد وفرمود: (خداوند احتجاج نموده در امر امامت به انچه در امر نبوت احتجاج کرده است، ومی فرماید: وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا ونیز می فرماید: (فَلَمّا بَلَغَ اشُدَّهُ وَبَلَغَ ارْبَعِینَ سَنَةً). پس گاهی ممکن است که خداوند به کسی حکمت عطا کند در حالی که کودکی بیش نیست، همان گونه که جایز است به کسی دیگر در سنین چهل سالگی حکمت عطا فرماید).
آیا طفل در سنین کودکی می تواند رشد عقلی داشته باشد؟
دانشمندان می گویند: برای رشد عقلی سنّ معینی وجود ندارد، زیرا چه بسا شخصی رشید است امّا سن او بیش از پنج سال نیست؛ چون قوّه عاقله او به قدرت خداوند به حدّ کافی رشد کرده است. چه مانعی دارد که خداوند متعال سنّ رشد را در امام (علیه السلام) سنّ پنج سالگی قرار دهد؟
علامه حلّی می فرماید: (طبیعت کودکان با دوستی ومحبت پدر ومادر ومیل به ان در امیخته است، لذا کناره گیری کودک از انان وتوجه به خداوند متعال دلیل بر قوّت کمال اوست).
او در ادامه می نویسد: (طبیعت کودکان با نظر وتامّل در امور عقلی وتکالیف الهی ناسازگار ومتناسب با بازی ولهو ولعب است، پس اگر کودکی با اموری که ناسازگار با طبع کودکانه است انس گرفته، دلیل رسیدن او به کمال است).(۵۳۶)

-----------------

(۵۳۵) بصائر الدرجات، ص ۲۵۸، ح ۱۰.
(۵۳۶) کشف المراد، ص ۳۸۸و۳۸۹.

↑صفحه ۲۳۶↑

صفوان بن یحیی می گوید: هنگامی که امام رضا (علیه السلام) به امام جواد (علیه السلام) اشاره کرد واو را به امامت منصوب نمود در حالی که سنّ او از سه سال تجاوز نمی کرد، به ان حضرت عرض کردم: فدایت گردم! فرزند شما سه سال بیشتر ندارد؟ حضرت فرمود: (... وما یضرّه من ذلک شیء قد قام عیسی (علیه السلام) بالحجّة وهو ابن ثلاثة سنین)؛(۵۳۷) (چه اشکالی دارد در حالی که عیسی (علیه السلام) نیز در سنین سه سالگی حجت خدا گشت).
به امام جواد (علیه السلام) عرض شد: مردم به جهت کمی سنّ شما امامت شما را انکار می کنند. حضرت پاسخ فرمود: (وما ینکرون من ذلک قول الله (عزَّ وجلَّ)؟ لقد قال الله (عزَّ وجلَّ) لنبیه (صلی الله علیه وآله وسلم): (قُلْ هذِهِ سَبِیلِی ادْعُوا الی الله عَلی بَصِیرَةٍ انَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی) فوالله ما تبعه الّا علی (علیه السلام) وله تسع سنین وانا ابن تسع سنین)؛(۵۳۸) (چرا انکار می کنند، در حالی که خداوند به نبی خود فرمود: ای رسول ما! امت را بگو: طریقه من وپیروانم همین است که خلق را با بینایی وبصیرت به سوی خدا دعوت کنیم. پس به خدا سوگند! در ان هنگام او را متابعت نکرد مگر علی (علیه السلام) در حالی که نه سال بیشتر نداشت، ومن نیز فرزند نه ساله هستم).
آیا شیعیان به امامت امامان در سنین کودکی اطمینان داشتند؟
دانش اموختگان مدرسه اهل بیت (علیهم السلام) در طول تاریخ، فداکاری وجانفشانی های زیادی را در راه تثبیت عقیده خود در مساله امامت داشته اند؛ زیرا داشتن چنین عقیده وفکری منشا دشمنی وخصومت دستگاه خلفا با دوست داران اهل بیت بود. این امر منجرّ به درگیری نظام حاکم با اهل بیت (علیهم السلام) ویاران انها بود، لذا عدّه زیادی را زندانی وگروهی را نیز می کشتند. واین نشان می دهد که اعتقاد به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) حتی در سنین کودکی برای انها چنان روشن ومسلّم شده بود که از جان ومال خود مایه می گذاشتند.

-----------------

(۵۳۷) کافی، ج ۱، ص ۳۸۳، ح ۲.
(۵۳۸) کافی، ج ۱، ص ۳۸۴، ح ۸.

↑صفحه ۲۳۷↑

آیا اعتقاد به امامت وولایت امامان در کودکی با تهدید وتحمیل بزرگان شیعه بوده است؟
این فرضیه به طور حتم باطل است؛ زیرا با ورع وقداست بزرگان طایفه امامیه سازگاری ندارد. هیچ گاه نمی توان باور کرد که انان با تهدید وزور مردم را به اطاعت امامان دعوت کرده باشند. به ویژه انکه انان در طول مدت امامت اهل بیت (علیهم السلام) در شدیدترین وضع - به جهت پذیرش دعوت انها - به سر می بردند.
پذیرش دعوت اهل بیت ودعوت به انان، سود مادی ومقام ظاهری نداشته است تا توهّم طمع به ان امور باعث شود که چنین دعوتی را داشته باشند. پذیرفتنی نیست که علمای امامیه به نادرستی بر امامت شخصی در کودکی تبانی واتفاق داشته باشند در حالی که این کار سبب ایجاد انواع محرومیت ها برای انان بود. این نیست مگر انکه دعوت انها ناشی از اعتقاد به امامت امامان در سنین کودکی بوده است.
آیا خلفا بر امامت امامان در سنین کودکی اذعان داشتند؟
خلفای معاصر، به فضایل اخلاقی وکمالات معنوی وعلمی امامانی که در سن کودکی بودند اذعان داشتند ولذا ان را زنگ خطری برای خود وخلافت غاصبانه خویش می دانستند. بر این اساس، تمام توان خود را برای از بین بردن امامان وفضایلشان به کار می گرفتند.

↑صفحه ۲۳۸↑

با توجه به این مطلب به خوبی روشن می شود که مساله امامت شخص - هر چند در سنین کودکی - امری ثابت بوده است؛ خصوصا انکه به طور مکرّر انها را امتحان کرده، به فضل وکمالاتشان پی برده بودند.
آیا از امامان قبل نصی بر امامت امامان کودک بوده است؟
در مورد هر یک از امامان که در سنین کودکی به امامت رسیده اند از امام قبل خود به طور صریح وضمنی بر امامت انها اشاره شده است.
الف. نصّ بر امام جواد (علیه السلام)
محمد بن ابی نصر می گوید: فرزند نجاشی به من گفت: امام بعد از صاحبت کیست؟ دوست دارم پاسخ ان را بدانم. محمّد بن ابی نصر می گوید: نزد امام رضا (علیه السلام) رفتم وسؤال فرزند نجاشی را به امام عرض کردم. حضرت فرمود: (الامام ابنی)؛(۵۳۹) (امام، فرزند من است).
ب. نصّ بر امام مهدی (علیه السلام)
محمّد بن علی بن بلال می گوید: (از ناحیه امام عسکری - دو سال قبل از وفاتش - نامه ای به دستم رسید که در ان، خبر از جانشین بعد از خود داده بود، ونیز سه روز قبل از وفاتش نامه ای دیگر برای من فرستاد ودر ان از جانشین بعد از خود خبر داد).(۵۴۰)
عمرو اهوازی می گوید: امام عسکری (علیه السلام) فرزند خود را به من نشان داد وفرمود: (هذا صاحبکم من بعدی)؛(۵۴۱) (این صاحب وامام شما بعد از من است).

-----------------

(۵۳۹) کافی، ج ۱، ص ۳۲۰، ح ۵.
(۵۴۰) کافی، ج ۱، ص ۳۲۸، ح ۱.
(۵۴۱) همان، ح ۳.

↑صفحه ۲۳۹↑

حمدان قلانسی می گوید: (به عَمْری عرض کردم: آیا امام عسکری (علیه السلام) از دنیا رحلت نمود؟ فرمود: اری، ولی کسی را به جانشینی خود قرار داد که گردنش مثل این بود. اشاره به دست خود نمود).(۵۴۲)
کودکی که ممنوع از تصرف در اموال است چگونه می تواند امام باشد؟
برخی می گویند: شما چگونه به امامت کودک اعتقاد دارید در حالی که خداوند می فرماید: (وَابْتَلُوا الیتامی حَتّی اذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَانْ انَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدا فَادْفَعُوا الَیهِمْ امْوالَهُمْ)(۵۴۳) حال اگر خداوند کسی را که به حدّ بلوغ نرسیده از تصرّف در اموالش منع می کند پس چگونه ممکن است او را امام قرار دهد؛ زیرا امام، ولی بر خلق در تمام امور دین ودنیا است، وصحیح نیست که والی وسرپرست تمام اموال از قبیل صدقه ها وخمس ها وامین بر شریعت واحکام و... کسی باشد که ولایت بر درهمی از اموال خود را هم ندارد.
پاسخ: این اشکال از کسی صادر می شود که بصیرتی در دین ندارد؛ زیرا ایه ای را که مخالفان در این باب به ان اعتماد کرده اند خاص است وشامل امام معصوم نمی شود، به جهت انکه خداوند با برهان عقلی ودلیل نقلی، امامت انان را ثابت نموده است واین می رساند که امام، مخاطب ایه فوق نمی باشد واز زمره ایتام خارج است. هیچ اختلافی بین امت نیست که ایه فوق مربوط به کسانی است که عقلشان ناقص است وهیچ ربطی به انان که عقلشان به عنایت الهی به حدّ کمال رسیده ندارد، اگر چه کودک باشند. لذا ایه شریفه شامل ائمه اهل بیت (علیهم السلام) نمی شود.(۵۴۴)

-----------------

(۵۴۲) همان، ح ۴.
(۵۴۳) سوره نساء، ایه ۶، (ویتیمان را بیازمایید تا هنگامی که قابلیت زناشویی پیدا کنند، ان گاه اگر در انان کاردانی یافتید اموالشان را به انان برگردانید).
(۵۴۴) ر.ک: الفصول المختاره، ص ۱۴۹و۱۵۰.

↑صفحه ۲۴۰↑

پاسخ دیگری که می توان داد این است که: عنوان حقیقی واصلی برای حکم به وجوب دفع مال به یتیمان، رشد عقلی است نه بلوغ، واگر تعبیر به بلوغ در ایه به حد نکاح ذکر شده، به جهت عنوان مشیر به رشد عقلانی است، زیرا غالبا در این هنگام است که انسان رشید می شود وشاهد این مطلب اینکه: اگر کسی از حد بلوغ بگذرد وحتی به سنین بالایی از عمر خود برسد ولی رشید نشده باشد اموالش را به او نمی دهند. از اینجا معلوم می شود که ملاک رشد عقلانی است که در امام معصوم از ابتدای سنین کودکی وجود دارد.
از اینجا پاسخ پرسش های دیگر نیز درباره امامت کودک داده می شود، مثل اینکه طفل چگونه می تواند امام باشد در حالی که نمی تواند حتّی امام جماعت باشد؟ طفل چگونه می تواند امام باشد با انکه معامله با او صحیح نیست؟ طفل چگونه می تواند امام باشد در حالی که عقد او باطل است؟ طفل چگونه می تواند امام باشد در حالی که گواهی او جز در موارد خاص مورد قبول نیست؟
طفل پنج ساله چگونه نمازش بر جنازه امام صحیح است؟
منشا این اشکال واشکالات مشابه این است که امام را با دیگران مقایسه کرده اند وبرای او امتیاز خاص قائل نیستند. ولی اگر معتقد شویم که امام - اگر چه کودک باشد - کسی است که با معجزه ونصّ، امامتش ثابت شده وعقلش به عنایت الهی کامل گردیده است، دیگر او را با مردم عوام مقایسه نمی کنیم. ونیز پاسخ این سؤال داده می شود که چگونه ممکن است طفلی هدایت تکوینی وتشریعی وباطنی داشته باشد، در حالی که هر یک از انها وظیفه بسیار سنگینی است که احتیاج به قابلیت های خاص دارد؟

↑صفحه ۲۴۱↑

پاسخ همان است که قبلا اشاره شد، زیرا اگر خداوند به کسی مقام هدایت وامامت می دهد قابلیتش را نیز عنایت می کند وعقل او را به حدّ اعلای رشد وکمال می رساند، اگر چه اختیار خود نیز در رسیدن به کمال دخیل است، ولی همه به لطف وعنایت الهی است.
کودک چگونه می تواند امام باشد در حالی که تکلیف ندارد؟
گاهی سؤال می شود که کودک چگونه می تواند امام ورهبر باشد در حالی که تکلیف ندارد، زیرا به حدّ بلوغ نرسیده است، وچون بر اعمالش عقوبت مترتب نیست ممکن است لغزش هایی از او سر زند که با مقام وشان امامت سازگاری ندارد.
پاسخ: بلوغ - در حقیقت - رسیدن به حدّ رشد عقلانی است، وعلّت اینکه برای نوجوانان سنّ بلوغ را پانزده سال قرار داده اند برای این است که غالبا در این سنّ انها به رشد عقلانی می رسند. ولی اگر افرادی در کودکی به طور یقین وقطع به حدّ اعلای کمال ورشد رسیدند - که باید هم رسیده باشند وگرنه امامت انها بی معنا خواهد بود - قطعا مورد تکلیف هستند، واز انجا که عقل کاملی داشته واز مقام عصمت بهره مندند، هرگز کار ناشایست انجام نخواهند داد.
از اینجا پاسخ اشکال برخی از علمای اهل سنّت درباره ایمان واسلام حضرت علی (علیه السلام) قبل از بلوغ نیز داده می شود، انان می گویند: علی بن ابی طالب (علیه السلام) به حدّ بلوغ نرسیده بود، ولذا اسلامش ارزشی نداشت. اسلامی که بدون تعقل وفهم وشعور عقلانی باشد چه فایده ای دارد؟ در حالی که اسلام ابوبکر در سنین بالا بوده است واسلام در این سنّ با تعقل وفکر همراه است واز این رو دارای ارزش خاصی است.

↑صفحه ۲۴۲↑

پاسخ: اگرچه امام علی (علیه السلام) قبل از بلوغ اسلام اورد ولی او از همان کودکی از کمال وعقلانیت کافی برخوردار بود. دوره کودکی حضرت، همراه با رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) سپری شد. او اسلام را با بصیرت کامل پذیرفت. لذا حقیقتا حضرت علی (علیه السلام) اوّلین مؤمن ومسلم است.
چه کسی می تواند به طور عموم وکلّی ادعا کند که هر کس سنش بیشتر است عقلش نیز بیشتر است؟ چه بسیار افراد بزرگسال که یک دهم عقل ورشد یک کودک را ندارند.
ولذا پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خطاب به حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود: (انّه لاوّل اصحابی اسلاما)؛(۵۴۵) (همانا او - علی (علیه السلام) - اوّل کسی است از اصحابم که به من ایمان اورده است).
انس بن مالک می گوید: (اوّل کسی که به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) اسلام اورد علی بن ابی طالب (علیه السلام) بود).(۵۴۶)
ابن اثیر می گوید: (پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) روز دوشنبه مبعوث شد وعلی (علیه السلام) در روز سه شنبه اسلام اورد).(۵۴۷)
شیخ محمّد خضری می گوید: (علی (علیه السلام) اوّل کسی است که دعوت اسلام را پذیرفت).(۵۴۸)
ابن ابی الحدید می گوید: (چه بگویم در حق کسی که از دیگران به هدایت سبقت گرفت، به خدا ایمان اورده واو را عبادت نمود در حالی که تمام افراد روی زمین سنگ را عبادت می کرده ومنکر خالق بودند).(۵۴۹)

-----------------

(۵۴۵) مسند احمد، ج ۵، ص ۶۶۲، ح ۱۹۷۹۶.
(۵۴۶) صواعق المحرقه، ص ۱۱۸.
(۵۴۷) اسد الغابة: ج۴، ص۱۷.
(۵۴۸) تاریخ الامم الاسلامیه، ج ۱، ص ۴۰۰.
(۵۴۹) شرح ابن ابی الحدید، ج ۳، ص ۲۶۰.

↑صفحه ۲۴۳↑

وبه همین خاطر بود که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در سال سوّم بعثت بعد از نزول ایه شریفه (وَانْذِرْ عَشِیرَتَکَ الاقْرَبِینَ) حضرت علی (علیه السلام) را که نوجوان بود به خلافت ووصایت برگزید وبه قوم خود دستور داد که سخنان او را گوش فراداده واز او اطاعت کنند.(۵۵۰)
چرا خداوند امامت را در کودک قرار داد؟
برخی ممکن است سؤال کنند: چه ضرورتی دارد که کودک امام باشد در حالی که مورد شک وتردید عده ای قرار می گیرد؟
پاسخ: ممکن است عواملی چند در این انتخاب مؤثر باشد:
۱ - امتحان مردم؛ زیرا با اثبات امامت طفل از راه معجزه وجهات دیگر، انسان مورد امتحان قرار می گیرد که چگونه در برابر حق تسلیم گردد، همان گونه که حضرت عبد العظیم حسنی مورد امتحان قرار گرفت.
۲ - برای اثبات اینکه امامت این شخص از جانب خداوند است؛ زیرا اگر امامان تنها در بزرگسالی به مقام امامت نایل می شدند، ممکن بود کسانی گمان کنند که مقامات وکمالات انان همگی اکتسابی است ولی در طفل صغیر هیچ گاه این گمان برده نمی شود. واگر طفلی فضایلی در حدّ امامت داشت شکّی نیست که از جانب خداوند است.
۳ - برای اثبات اینکه مقام ومنزلت بر اساس لیاقت است نه بزرگی سنّ، چنان که در جریان فرماندهی اسامة بن زید چنین بود، در حالی که عده ای از صحابه بر عزل او اصرار داشتند پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به جهت لیاقت وی، اصرار بر فرماندهی او داشت.

-----------------

(۵۵۰) تاریخ طبری ج ۲ ص ۶۲ و۶۳، کامل ابن اثیر ج ۲ ص ۴۰ و۴۱.

↑صفحه ۲۴۴↑

۴ - از انجا که تا امام رضا (علیه السلام) امامان را یکی پس از دیگری به شهادت می رساندند، سنت الهی بر این قرار گرفت که از امام جواد (علیه السلام) امامت در سنین پایین قرار گیرد تا اینکه حاکمان جور وظلم امامت انان را باور نکرده وانها را نکشند، تا اینکه نوبت به امام زمان (علیه السلام) رسید وچون امامان پیشین از امتحان سربلند بیرون آمده بودند، دشمنان فهمیدند که امامت در سنین کودکی نیز ممکن است، لذا قصد داشتند تا حضرت مهدی (علیه السلام) را از همان ابتدای ولادت به قتل برسانند، لذا خواست خداوند بر این تعلّق گرفت که او را از هنگام ولادت در پشت پرده غیبت نگه دارد.
آیا امامت کودک با قاعده لطف سازگاری دارد؟
برخی ممکن است اشکال کنند که امامت در سنین کودکی، با قاعده لطف سازگاری ندارد؛ زیرا لطفِ مقرّب ان است که خداوند هر عملی را که در راستای اهداف خلقت برای رسیدن انسان به کمال، مؤثر است انجام دهد وگرنه نقض غرض خلقت است، ولذا لطف بر خداوند لازم است. از این رو اعطای امامت به کودک از انجا که مورد شک وتردید برخی از افراد قرار خواهد گرفت، خلاف قاعده لطف است.
پاسخ: گاهی لطف اقتضا می کند که امامت در سنین کودکی باشد، زیرا همان گونه که اشاره شد هم مردم با ان امتحان می شوند وهم گروهی به امامت او یقین پیدا می کنند. ودر ضمن می فهمند که امامت به لیاقت است نه به سن. با وجود این امتیازات واز انجا که بر هر فرد لازم است که تحقیق کند، دیگر هرگز جای شک وتردید باقی نمی ماند.
چرا امام زمان از همان کودکی در اختفا به سر بردند؟
برخی سؤال می کنند که چرا امام زمان (علیه السلام) از همان ابتدای کودکی در اختفا به سر

↑صفحه ۲۴۵↑

بردند در حالی که وظیفه امام، حضور در میان مردم وارشاد انان است؟ وبه تعبیر دیگر: چرا امام عسکری (علیه السلام) فرزند خود را از هنگام ولادت از مردم مخفی داشت؟
پاسخ: شکّی نیست که فشار سیاسی بر امام عسکری (علیه السلام) وکنترل ان حضرت برای دسترسی به فرزندش حضرت مهدی (علیه السلام) به حدّی شدید بود که به شیعیان واصحاب خود سفارش نموده بود حتی کسی در ملا عام بر او سلام نکند یا با دست به او اشاره ننماید؛ زیرا در این صورت در امان نخواهد بود.(۵۵۱)
کار به جایی رسیده بود که امام عسکری (علیه السلام) برای ملاقات با اصحاب خود کسی را به سراغ انها می فرستاد ومی فرمود: (صیروا الی موضع کذا وکذا، والی دار فلان بن فلان العشاء والعتمة فی لیلة کذا فانّکم تجدونی هناک)؛(۵۵۲) (بعد از وقت عشا در فلان موضع وفلان خانه، در فلان شب جمع شوید که مرا در انجا خواهید دید).
با وجود همین فشارهای سیاسی بود که حضرت نظام وکالت را دنبال نمود تا هم بتواند به نیازهای مردم رسیدگی کند وهم از گرفتاری هایی که از ناحیه ملاقات ها برای مردم حاصل می شد، بکاهد.
در این موقعیت حسّاس، امام زمان (علیه السلام) متولّد شد. کسی که حجت خدا در روی زمین بعد از امام عسکری (علیه السلام) خواهد بود. او دوازدهمین امامی خواهد بود که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) وعده تولدش را داده که با ظهورش در اخر الزمان زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد. کسی که به جهت قیام غیرمترقّبه اش نمی تواند بیعت کسی را بر گردن داشته باشد. آیا چنین امامی نباید از ابتدای ولادت وحتّی از هنگام به امامت رسیدن، از دید عموم مردم وخصوصا سلاطین جور که درصدد قتل او بودند مخفی باشد؟ هر چند که در میان مردم است وبا انان زندگی می کند قطعا باید این چنین باشد وگرنه برخلاف مصالح کلّی عالم خواهد بود.

-----------------

(۵۵۱) بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۶۹، ح ۳۴.
(۵۵۲) بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۰۴، ح ۸۰.

↑صفحه ۲۴۶↑

آیا فضایل وکرامات امامان ناشی از نبوغ فکری انها بوده است؟
دانشمندان مادی که جهان بینی مادّی دارند وهستی را در چهارچوب ماده منحصر می دانند، هرگاه معجزات وامور خارق العادّه ای از کسی مشاهده می کنند، بر اثر ضعف ایمان وغرور علمی وغلبه مادیگری بر افکار انها، درصدد توجیه مادی ان برمی ایند واین امور را به نابغه اشخاص مرتبط می سازند وهرگز به ارتباط غیبی این عالم ارزش وبهایی نمی دهند در حالی که این افراطگری از جهاتی قابل مناقشه است:
۱ - افراد در این نظریه منکر اعتقاد به غیب می شوند وتنها به مادی گرایی صرف می اندیشند.
۲ - بخشی از کرامات ومعجزات امامان در سنین کودکی خبرهای غیبی بوده است که مطابق با واقع درامده، در حالی که دیده نشده کسی با ادعای امامت در سنین کودکی با اتکای به نبوغ فکری خود خبر از غیب دهد. افراد نابغه هر مقدار که به مرتبه ای از نبوغ فکری برسند نمی توانند به طور قطع ویقین خبر از حوادث اینده دهند، تا چه رسد به اینکه کودک باشند.
۳ - اگر این ادعا صحیح است چرا یکی از انبیا یا امامان، کرامات ومعجزات علمی وغیبی و... را به نبوغ فکری خود نسبت نداده است؟ بلکه بر عکس تنها ادعایشان ان بود که ما تابع وحی والهام الهی هستیم.
۴ - اگر منشا کرامات وفضایل امامان در سنین کودکی، نبوغ وزیرکی انها بوده، چرا دیگران از مقابله با انها عاجز ماندند وبه عجز وناتوانی خود اعتراف نمودند.

↑صفحه ۲۴۷↑

آیا اهل بیت در زمینه سازی برای امامت کودک اقدامی انجام داده اند؟
با مراجعه به روایات پی می بریم که اهل بیت (علیهم السلام) برای هموار کردن وزمینه سازی برای امامت کودک، از هیچ نوع اقدام ممکن فروگذار نکردند که از ان جمله تذکّر به تحقق پیدا کردن امامت در سنین کودکی است.
مقدسی شافعی در کتاب (عقد الدرر) از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (یکون هذا الامر فی اصغرنا سنّا)؛(۵۵۳) (امر امامت وخلافت در اشخاصی خواهد بود که کمترین سنّ را در میان ما دارند).
امام عسکری برای تثبیت امامت فرزندش چه تدابیری اندیشید؟
حضرت برای تثبیت امامت حضرت مهدی (علیه السلام) از راه های مختلف استفاده نمود:
۱ - تعلیمات وبیانات
موسی بن جعفر بن وهب بغدادی می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) شنیدم که فرمود: (کانّی بکم وقد اختلفتم بعدی فی الخلف منّی، اما انّ المقرّ بالائمّة بعد رسول الله المنکر لولدی کمن اقرّ بجمیع انبیاء الله ورسله ثمّ انکر نبوّة محمّد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)...)؛(۵۵۴) (گویا شما را می بینم که در حقّ جانشین من اختلاف خواهید کرد. اگاه باشید! هر کس به امامان بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) اقرار کند ولی منکر فرزند من شود، همانند ان است که به جمیع انبیای خدا ورسولان او اقرار کرده ولی نبوت محمّد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را انکار کرده است...).

-----------------

(۵۵۳) عقد الدرر، ص ۱۸۸، باب ۶؛ الغیبة، نعمانی، ص ۱۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۸، ح ۱۵.
(۵۵۴) بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۰، ح ۶.

↑صفحه ۲۴۸↑

احمد بن اسحاق می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) شنیدم که فرمود: (الحمد للَّه الّذی لم یخرجنی من الدنیا حتّی ارانی الخلف من بعدی...)؛(۵۵۵) (ستایش خداوندی را سزاست که قبل از انکه از دنیا رحلت کنم، جانشین بعد از خودم را نشانم داد).
در روز سوم ولادت حضرت مهدی (علیه السلام)، پدرش امام عسکری (علیه السلام) او را بر اصحاب خود عرضه کرد وفرمود: (هذا صاحبکم من بعدی وخلیفتی علیکم وهو القائم الّذی تمتدّ الیه الاعناق بالانتظار...)؛(۵۵۶) (این فرزند، صاحب وامام شما بعد از من وخلیفه من بر شما است. او قائمی است که مردم در انتظار او به سر خواهند برد...).
۲ - نشان دادن به خواص
احمد بن اسحاق بن سعد اشعری می گوید: خدمت امام عسکری (علیه السلام) رسیدم تا از جانشین ان حضرت سؤال کنم. حضرت در ابتدا فرمود: ای احمد بن اسحاق! خداوند تبارک وتعالی هرگز زمین را از زمان خلقت حضرت ادم (علیه السلام) تا روز قیامت، از حجت بر خلق خالی نگذاشته ونخواهد گذاشت. به توسط حجّت است که بلا را از اهل زمین دفع می کند، وبه واسطه اوست که باران نازل کرده وبرکات زمین را بیرون می اورد.
ان گاه عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! امام وخلیفه بعد از شما کیست؟ حضرت فورا از جا بلند شد وداخل اتاق گشته، در حالی که کودکی به مانند ماه پاره با حدود سه سال بر شانه خود داشت بر من وارد شد وفرمود: (یا احمد بن اسحاق! لولا کرامتک علی الله (عزَّ وجلَّ) وعلی حججه، ما عرضت علیک ابنی هذا...)؛(۵۵۷) (ای احمد بن اسحاق! اگر کرامت تو نزد خداوند (عزَّ وجلَّ) ونزد حجت های خداوند نبود این فرزند را بر تو عرضه نمی کردم...).
شیخ صدوق از ابی غانم خادم نقل می کند: (ولد لابی محمّد (علیه السلام) ولد فسمّاه محمّدا فعرضه علی اصحابه به یوم الثالث وقال: هذا صاحبکم من بعدی وخلیفتی علیکم...)؛(۵۵۸) (خداوند به امام

-----------------

(۵۵۵) کمال الدین، ص ۴۰۸؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۱، ح ۹.
(۵۵۶) کمال الدین، ص ۴۳۱.
(۵۵۷) کمال الدین، ص ۳۸۴و۳۸۵، ح ۱.
(۵۵۸) کمال الدین، ص ۴۳۱، ح ۸.

↑صفحه ۲۴۹↑

عسکری (علیه السلام) فرزندی عنایت فرمود که نام او را (محمد) نهاد. در روز سوّم از ولادتش او را به اصحابش عرضه داشت وفرمود: این صاحب وامام شما وخلیفه بعد از من است...).
معاویة بن حکیم ومحمّد بن ایوب بن نوح ومحمّد بن عثمان عَمْری می گویند: (عرض علینا ابومحمّد الحسن بن علی (علیهم السلام) ونحن فی منزله وکنّا اربعین رجلا فقال: هذا امامکم من بعدی وخلیفتی علیکم. اطیعوه ولا تتفرّقوا من بعدی فی ادیانکم فتهلکوا. اما انّکم لا ترونه بعد یومکم هذا...)؛(۵۵۹) (ما با چهل نفر در منزل امام عسکری (علیه السلام) بودیم که ان حضرت فرزند خود را بر ما عرضه کرده وفرمود: این امام وخلیفه شما بعد از من است، او را اطاعت کنید وبعد از من در ادیان خود متفرّق نشوید که هلاک خواهید شد. بدانید که بعد از این روز هرگز او را مشاهده نخواهید کرد...).
یعقوب بن منقوش می گوید: خدمت امام عسکری (علیه السلام) رسیدم در حالی که کنار اتاقی که بر درب ان پرده ای اویزان بود نشسته بودند. عرض کردم: ای اقای من! صاحب امر امامت - بعد از شما - کیست؟ فرمود: پرده را کنار بزن. کنار زدم، ناگهان کودکی با شمایلی خاص بر ما وارد شد وبر دامان امام عسکری (علیه السلام) نشست. حضرت فرمود: (هو صاحبکم وامامکم بعدی...)؛(۵۶۰) (این فرزند صاحب وامام شما بعد از من است...).
آیا حضرت مهدی برای اثبات امامتش در کودکی اقدامی انجام داده است؟
حضرت مهدی (علیه السلام) در راستای تثبیت امامت ورهبری خود نسبت به جامعه شیعی اقداماتی را انجام داد:
۱ - اقامه معجزات وکرامات
در قضیه ابوالادیان - که قبلا به ان اشاره شد - آمده است: (... کودک جلو امد وبر

-----------------

(۵۵۹) کمال الدین، ص ۴۳۵، ح ۲.
(۵۶۰) همان، ص ۴۳۶و۴۳۷، ح ۵.

↑صفحه ۲۵۰↑

حضرت عسکری (علیه السلام) نماز گزارد وبعد در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد. کودک - حضرت مهدی (علیه السلام) - به من فرمود: ای بصری! جواب نامه هایی که با تو است نزد من ار. انها را به حضرت تقدیم نمودم. در دلم گفتم: این دو نشانه از نشانه های امامت است که در این کودک مشاهده کردم. تنها باقی می ماند یک نشانه وان اینکه از انچه در همیان است خبر دهد....
ابوالادیان می گوید: خادم خارج شد وفرمود: نزد شما نامه های فلان شخص وفلان شخص است، ودر خورجین او هزار وده دینار وجود دارد که از ان جمله دینارهایی زرکوب است. ان جماعت نیز نامه ها ومال را به او داده وگفتند: کسی که تو را برای گرفتن اینها فرستاده همان امام است...).(۵۶۱)
۲ - جواب مسائل
یکی دیگر از راه های اثبات امامت خود، پاسخ به سؤال هایی بود که توسط نوّاب اربعه به ان حضرت ارسال می شد وحضرت نیز جواب انها را به صورت توقیع مرقوم می داشتند، همانند: جواب به مسائل احمد بن اسحاق اشعری، جواب به مسائل اسحاق بن یعقوب، جواب سؤال های حمیری، جواب به مسائل محمّد بن ابراهیم مهزیاری، جواب به مسائل ابی الحسین بن محمّد اسدی ودیگران.

-----------------

(۵۶۱) کمال الدین، ج ۲، ص ۵۰۲ و۵۰۳، ح ۲۴.

↑صفحه ۲۵۱↑

ولایت امام مهدی

↑صفحه ۲۵۳↑

ولایت به چه معنایی است؟
ولایت در لغت به معنای قرب ونزدیکی است.
فیومی می گوید: (وَلْی مثل فَلْس به معنای قرب ونزدیکی است).(۵۶۲)
در اقرب الموارد آمده است: (وَلْی عبارت است از قرار گرفتن فرد یا شئ دوم به دنبال فرد یا شئ اول بدون فاصله...).(۵۶۳)
راغب اصفهانی می گوید: (ولاء وتوالی به معنای ان است که دو چیز ویا بیشتر طوری کنار هم قرار گیرند که بین ان دو، غیر از خود انها چیز دیگری فاصله نبوده باشد).(۵۶۴)
با توجّه به حالات اولیه انسان در کاربرد الفاظ واینکه معمولا کلمات را در اغاز برای بیان معانی مربوط به محسوسات به کار می برد، می توان گفت:
واژه (ولایت) در اغاز برای قرب ونزدیکی خاص در محسوسات (قرب حسی) به کار رفته است، ان گاه برای قرب معنوی استعاره اورده شده است. بر این اساس، هر گاه این واژه در امور معنوی به کار می رود بر نوعی از نسبت قرابت دلالت می کند ولازمه ان این است که ولی نسبت به انچه بر ان دلالت دارد دارای حقّی است که

-----------------

(۵۶۲) مصباح المنیر، ماده ولی.
(۵۶۳) اقرب الموارد، ماده ولی.
(۵۶۴) مفردات راغب، ص ۵۲۳.

↑صفحه ۲۵۵↑

دیگری ندارد ومی تواند تصرّفاتی را بنماید که دیگری جز به اذن او نمی تواند. مثلا ولی میت می تواند در اموال او تصرف کند. این ولایت او ناشی از حق وراثت است. کسی که بر صغیر ولایت دارد حق تصرف در امور وی را دارد، وکسی که ولایت نصرت دارد می تواند در امور منصور (ان کسی که نصرتش را عهده دار است) تصرف کند. خداوند ولی امر بندگان خویش است یعنی امور دنیوی واخروی انها را تدبیر می کند واو ولی مؤمنان است، یعنی بر انها ولایت خاص دارد.
بنابراین، حاصل معنای ولایت در همه موارد استعمال ان، گونه ای از قرابت است که منشا تصرف ومالک بودن تدبیر است.(۵۶۵)
به عبارت دیگر: ولایت، نوعی اقتراب ونزدیکی به چیزی است، به گونه ای که موانع وحجاب ها از میان برداشته می شود.(۵۶۶)
حال اگر کسی با ریاضت های نفسانی وقابلیت هایی که برای خود ایجاد کرده، واز طرفی دیگر مورد عنایات والطاف الهی قرار گرفته وبه مقام قرب تامّ الهی نایل شود، این چنین شخصی از جانب خداوند بر مردم ولایت دارد، ولایتی که لازمه ان این است که ولی نسبت به انچه بر ان دلالت دارد، دارای حقّی است که دیگری ندارد واو می تواند تصرّفاتی بنماید که دیگری جز به اذن او نمی تواند. وهمه اینها به اذن واراده ومشیت خداوند است.
معنای ولایت تکوینی امام چیست؟
مقصود از ولایت تکوینی ان است که فردی بر اثر پیمودن راه بندگی ان چنان قرب وکمال معنوی پیدا کند که به فرمان واذن الهی بتواند در جهان تصرف نماید.

-----------------

(۵۶۵) المیزان، ج ۶، ص ۱۲.
(۵۶۶) المیزان، ج ۵، ص ۳۶۸.

↑صفحه ۲۵۶↑

(ولایت تکوینی) یک کمال روحی ومعنوی است که در سایه عمل به تکالیف الهی وقوانین شرع در درون انسان پدید می اید وسرچشمه مجموعه ای از کارهای خارق العاده می گردد. این نوع ولایت بر خلاف (ولایت تشریعی) کمال وواقعیتی است اکتسابی، وراه کسب برخی از مراتب ان به روی همه باز است، وامام می تواند به بالاترین مراتب ان برسد.
ولی مقاماتی که در (ولایت تشریعی) بیان گردیده، همه موهبت خداوندی است که پس از تحصیل یک سلسله زمینه ها، چیزی جز خواست خداوند در ان دخالت ندارد.
ولایت تکوینی دارای چه نتایجی است؟
در مصباح الشریعه آمده است: (العبودیة جوهرة کنهها الربوبیة)؛(۵۶۷) (بندگی وپیمودن قرب به خدا، گوهری است که نتیجه ان خداوندگاری وکسب قدرت وتوانایی بیشتر است).
قرب الهی اثار فراوانی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - تسلّط بر نفس
خداوند متعال می فرماید: (انَّ الصَّلوةَ تَنْهی عَنِ الفَحْشاءِ وَالمُنْکَرِ)؛(۵۶۸) (نماز انسان را از منکرات وبدی ها باز می دارد).
۲ - بینش خاص
از مزایای قرب الهی این است که انسان در سایه صفا وروشنی دل، بینش خاصی پیدا می کند که با ان حق وباطل را به روشنی تشخیص می دهد وهرگز گمراه نمی شود.

-----------------

(۵۶۷) مصباح الشریعه، ح ۱.
(۵۶۸) سوره عنکبوت، ایه ۴۵.

↑صفحه ۲۵۷↑

قران می فرماید: (یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا انْ تَتَّقُوا الله یجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانا)؛(۵۶۹) (ای کسانی که ایمان اوردید، اگر پرهیزکار باشید خدا به شما نیرویی می بخشد که با ان، حق وباطل را به خوبی تشخیص می دهید).
۳ - نفی خواطر
پویندگان راه عبودیت به واسطه تکامل وقدرتی که در سایه بندگی می یابند، بر تمام اندیشه های پراکنده خود مسلّط می شوند ودر حال عبادت ان چنان تمرکز فکری وحضور قلب دارند که از غیر خدا غافل می شوند وغرق جمال وکمال خدا می گردند.
ابوعلی سینا می گوید: (عبادت، نوعی ورزش برای قوای فکری است که بر اثر تکرار وعادت به حضور در محضر خدا، فکر را از توجه به مسائل مربوط به طبیعت وماده، به سوی تصورات ملکوتی می کشاند. قوای فکری تسلیم باطن وفطرت خدا جوی انسان می گردد ومطیع او می شوند).(۵۷۰)
۴ - خَلع نفس
در جهان طبیعت، روح وبدن نیاز شدیدی به یکدیگر دارند. ولی گاهی روح، بر اثر کمال وقدرتی که از جانب قرب الهی پیدا می کند از استخدام بدن بی نیاز می شود ومی تواند خود را از بدن خلع نماید.
۵ - تصرف در جهان طبیعت
در پرتو عبادت وقرب الهی، نه تنها حوزه بدن تحت فرمان انسان قرار می گیرد، بلکه جهان طبیعت مطیع انسان می گردد وبه اذن پروردگار در پرتو نیرو وقدرتی که از تقرب به خدا کسب نموده است در طبیعت تصرف می کند ومبدا یک سلسله معجزه ها وکرامات می شود، ودر حقیقت دارای قدرت بر تصرف وتسلط برتکوین می شود.

-----------------

(۵۶۹) سوره انفال، ایه ۲۹.
(۵۷۰) اشارات، ج ۳، ص ۳۷۰.

↑صفحه ۲۵۸↑

آیا امام می تواند ولایت تکوینی داشته باشد؟
ولایت تکوینی امام معصوم همچون امام زمان (علیه السلام) را با چند مقدمه می توان به اثبات رساند:
الف. قران درباره اصف بن برخیا می گوید: (قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الکِتابِ انَا اتِیکَ بِهِ قَبْلَ انْ یرْتَدَّ الَیکَ طَرْفُک فَلَمّا رَءاهُ مُسْتَقِرّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی...)؛(۵۷۱) (کسی که دانشی از کتاب [اسمانی] داشت گفت: پیش از انکه چشم بر هم زنی، ان را نزد تو خواهم اورد. وهنگامی که [سلیمان] ان [تخت] را نزد خود ثابت وپابرجا دید گفت: این از فضل پروردگار من است).
ب. از برخی ایات دیگر استفاده می شود که خداوند وگروهی دیگر که عالم به کلّ کتابند بین پیامبر ومردم گواه می باشند.
خداوند متعال می فرماید: (قُلْ کَفی بِالله شَهِیدا بَینِی وَبَینَکُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الکِتابِ)؛(۵۷۲) (بگو: کافی است که خداوند، وکسی که علم کتاب نزد اوست، میان من وشما گواه باشند).
ج. ونیز در قران آمده است که تنها مطهرون هستند که حقیقت معارف قرانی را مس کرده وبه ان راه می یابند. (لا یمَسُّهُ الَّا المُطَهَّرُونَ)؛(۵۷۳) (وجز پاکان نمی توانند به ان دست یابند).
د. قران کریم (مطهرون) را خود مشخص کرده ومصداق ان را اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) که شامل خود حضرت نیز هست معرفی کرده است، انجا که می فرماید: (انَّما یرِیدُ الله لِیذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اهْلَ البَیتِ وَیطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا)؛(۵۷۴) (همانا خدا چنین می خواهد که هر

-----------------

(۵۷۱) سوره نمل، ایه ۴۰.
(۵۷۲) سوره رعد، ایه ۴۳.
(۵۷۳) سوره واقعه، ایه ۷۹.
(۵۷۴) سوره احزاب، ایه ۳۳.

↑صفحه ۲۵۹↑

رجس وپلیدی را از شما خاندان نبوت دور سازد وشما را از هر عیبی پاک ومنزه گرداند).
ه. در تشخیص مصداق اهل بیت در این ایه باید به روایات مراجعه کرد، زیرا قران می فرماید: (وَانْزَلْنا الَیکَ الذِّکْرَ لِتُبَینَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ الَیهِمْ)؛(۵۷۵) (وبر تو قران را فرستادیم تا بر امت انچه فرستاده شد بیان کنی).
و. با مراجعه به روایات فریقین از شیعه وسنی پی می بریم که مقصود از اهل بیت در ایه تطهیر، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)، علی، فاطمه، حسن وحسین (علیهم السلام) می باشند.(۵۷۶)
اگر چه حصر در ایه، اضافی است در مقابل همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) وسایر صحابه، تا انها از شمول ایه خارج گردند. در نتیجه ایه تطهیر شامل بقیه اهل بیت (علیهم السلام) از دوازده امام نیز می شود.
نتیجه اینکه: اهل بیت عصمت وطهارت از ولایت تکوینی برخوردارند.
بریده بن معاویه می گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره ایه قُلْ کَفی بِالله شَهِیدا بَینِی وَبَینَکُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الکِتابِ سؤال کردم؟ حضرت فرمود: (ایانا عنی، وعلی اوّلنا وافضلنا وخیرنا بعد النبی (صلی الله علیه وآله وسلم))؛(۵۷۷) (تنها ما را قصد کرده است، وعلی (علیه السلام) اول وافضل وبهترین ما بعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) است).
آیا ولایت تکوینی به معنای تفویض است؟
برخی گمان کرده اند که (ولایت تکوینی امام) به معنای تفویض امر عالم به شخص امام است که این با عقیده توحید افعالی سازگاری ندارد. وقران نیز یهود را به جهت این عقیده شدیدا مورد سرزنش قرار داده است.(۵۷۸)

-----------------

(۵۷۵) سوره نحل، ایه ۴۴.
(۵۷۶) کافی، ج ۱، ص ۲۲۹، ح ۶.
(۵۷۷) کافی، ج ۱، ص ۲۲۹، ح ۶.
(۵۷۸) سوره مائده، ایه ۶۴.

↑صفحه ۲۶۰↑

برای جمع بین اعتقاد به (توحید افعالی) واینکه در عالم وجود هیچ کاری بدون اراده ومشیت خداوند انجام نمی گیرد واعتقاد به (ولایت تکوینی) امام باید گفت:
اولا: هرگز تمام امور عالم به امام واگذار نشده است.
ثانیا: در ان اموری نیز که امام تصرف تکوینی می کند همانند سایر امور، اراده ومشیت خاص الهی نیز بر ان تعلّق گرفته است.
آیا ولایت تکوینی متعلق به خداوند است؟
برخی می گویند از ایات قران استفاده می شود که ولایت تنها متعلق به خداوند است.
قران کریم می فرماید: (امِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ اوْلِیاءَ فَالله هُوَ الوَلِی وَهُوَ یحْی المَوْتی وَهُوَ عَلی کُلِّ شَی قَدِیرٌ)؛(۵۷۹) (آیا انها غیر از خدا را ولی خود برگزیدند؟! در حالی که ولی فقط خداوند است واوست که مردگان را زنده می کند واوست که بر هر چیزی تواناست).
ونیز در جای دیگر می فرماید: (وَما لَکُمْ مِنْ دُونِ الله مِنْ وَلِی وَلا نَصِیرٍ)؛(۵۸۰) (وبرای شما به جز خدا، ولی ویاری کننده ای نیست).
از جمع بین این ایات وایات دیگر استفاده می شود که (ولایت) در اصل برای خداوند متعال است ودیگران به جهت قرب به خدا وبه اذن او از این مقام بهره مند می شوند.
لذا در سوره مائده می خوانیم: (انَّما وَلِیکُمُ الله وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ امَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصِّلوةَ وَیؤْتُونَ الزَّکوةَ وَهُمْ راکِعُونَ)؛(۵۸۱) (سرپرست وولی شما تنها خداست وپیامبر او

-----------------

(۵۷۹) سوره شوری، ایه ۹.
(۵۸۰) سوره شوری، ایه ۳۱.
(۵۸۱) سوره مائده، ایه ۵۵.

↑صفحه ۲۶۱↑

وانها که ایمان اورده اند، همان ها که نماز را برپا می دارند ودر حال رکوع زکات می دهند).
ونیز در سوره تحریم می خوانیم: (وَانْ تَظاهَرا عَلَیهِ فَانَّ الله هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِیلُ وَصالِحُ المُؤْمِنِینَ وَالمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ)؛(۵۸۲) (واگر بر ضد او [پیامبر (علیه السلام)] دست به دست هم دهید [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند ولی اوست وهمچنین جبرئیل ومؤمنان صالح وفرشتگان بعد از انان پشتیبان اویند).
اگر امام ولایت تکوینی دارد پس چرا در مواقع ضروری از آن استفاده نمی کند؟
برخی می گویند: اگر امام دارای ولایت تکوینی وحق تصرف در نظام تکوین است، چرا در مواقع ضرورت، در تقدیرات الهی تصرّف نمی کند تا بلا را از خود دور کرده، دشمنان خود را ریشه کن کند وتمام امکانات را برای خود جلب نماید؟
پاسخ: اولا: قبل از هر چیز این نکته را باید ملتفت باشیم که چه بسا اموری را که گمان می کنیم برای ما ضرر دارد در حالی که خیر محض است، ونیز به عکس چه بسا اموری که گمان می کنیم برای ما خیر است در حالی که شر محض است. ما این را نمی دانیم، اگر چه علام الغیوب وهر که را که خداوند خواسته واو را از علم غیب مطلع ساخته است از ان اطلاع دارد. لذا نباید به ظاهر امر قضاوت کرد که چرا امام این مصیبت را از خود دور نکرد واین منفعت را برای خود تحصیل ننمود.
قران می فرماید: (کُتِبَ عَلَیکُمْ القِتالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَعَسی انْ تَکْرَهُوا شَیئا وَهُوَ خَیرٌ لَکُمْ وَعَسی انْ تُحِبُّوا شَیئا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ)؛(۵۸۳) (جهاد در راه خدا بر شما مقرر شد، در حالی که برایتان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال انکه خیر شما در ان است ویا چیزی را دوست داشته باشید، حال انکه شرّ شما در ان است).

-----------------

(۵۸۲) سوره تحریم، ایه ۴.
(۵۸۳) سوره نساء، ایه ۱۹.

↑صفحه ۲۶۲↑

ونیز می فرماید: (فَعَسی انْ تَکْرَهُوا شَیئا وَیجْعَلَ الله فِیهِ خَیرا کَثیرا)؛(۵۸۴) (چه بسا چیزی خوشایند شما نباشد وخداوند خیر فراوانی در ان قرار می دهد).
ثانیا: امام از انجا که تسلیم تقدیرات الهی است در هر کاری دست به تصرف تکوینی نمی زند وخلاف اراده وتقدیر ومشیت الهی گام بر نداشته واقدام عملی انجام نمی دهد.
ثالثا: اراده حتمی اولی خداوند بر ان است که در این دار تکلیف هر کاری بر روال طبیعی واز روی اختیار انجام می گیرد وحتی الامکان از معجزه وخرق نظام طبیعت استفاده نشود.
رابعا: هرگز انسان معصوم در نظام تکوین به جهت مصالح شخصی اقدام وتصرّفی بر خلاف مقدرات الهی انجام نمی دهد، واگر معجزه واعمال ولایتی کند به جهت مصالح نوعی بشر وعالم است که این هم مطابق اراده وخواست ومشیت خداوندی است.

-----------------

(۵۸۴) سوره نساء، ایه ۱۹.

↑صفحه ۲۶۳↑

وجود امام مهدی از دیدگاه عقل

↑صفحه ۲۶۵↑

برهان لطف چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
در تقریر برهان لطف بر وجود امام زمان (علیه السلام) ابتدا به مقدماتی اشاره می کنیم:
۱ - به یک جهت لطف به دو قسم تقسیم می شود:
الف. لطف محصّل: لطفی که با ان، مکلّف به اختیار خویش طاعت را بر می گزیند.
ب. لطف مقرّب: لطفی که مکلف با ان، به انجام واجبات نزدیک تر واز ارتکاب محرمات دور می شود.
۲ - متکلمان عدلیه اعم از امامیه ومعتزله، لطف را بر خداوند واجب می دانند، زیرا او بندگان خود را عبث وبیهوده نیافریده است، لذا هر چه را که در رسیدن انها به هدف مؤثّر است باید انجام دهد که از ان جمله لطف است.
قاعده لطف مقرّب ایجاب می کند که در میان جامعه امامی باشد که محور حقّ بوده وجامعه را از خطای مطلق باز دارد. از همین رو است که می گوییم: اجماع حجّت است. قاعده لطف اقتضا می کند که رئیسی در میان مردم باشد، رئیسی که نمی تواند نسبت به جامعه بی تفاوت باشد، تا اگر همه جامعه به بیراهه رفتند انها را هدایت کند ونگذارد که امت، اجتماع بر باطل کنند.

↑صفحه ۲۶۷↑

صفّار به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (انّ الله جلّ وعزّ اجلّ واعظم من ان یترک الارض بغیر امام)؛(۵۸۵) (همانا خداوند (عزَّ وجلَّ) جلیل تر وعظیم تر از ان است که زمین را بدون امام رها کند).
الطاف وجود امام غایب
۱ - حراست از دین خداوند در سطح کلّی؛
مرحوم شریف العلماء می فرماید: (به طور حتم وجود امام در زمان غیبت لطف است، واز جمله لطف ان حفظ شریعت ونفی اتفاق بر باطل وارشاد مردم به حق است).(۵۸۶)
۲ - تربیت نفوس مستعد؛
برخلاف تصور برخی که گمان کرده اند رابطه امام با مردم در زمان غیبت به طور کلّی قطع می شود، ولی حق این است که این چنین نیست بلکه مطابق برخی روایات گروهی از افراد قابل ونفوس مستعدّ از نور وجود ان حضرت بهره مند می شوند.
۳ - وجود امام، سبب بقای مذهب؛
جامعه شناسان وروانکاوان معتقدند که اعتقاد به وجود امام ورهبر هر چند غایب می تواند اثر عمیقی در جوامع دینی وغیر دینی داشته باشد. در جنگ احد برای تضعیف روحیه مردم شایعه قتل پیامبر را منتشر کردند.
۴ - تاثیر وجود الگو در پیشرفت بشر؛
از امتیازات اساسی ادیان الهی ان است که اگر بشارت به امری می دهند در ابتدا برای ان الگویی معرفی می کنند تا مردم با توجه به او، خود را به کمال مطلق نزدیک کنند ومی دانیم که بهترین الگو، امام ومقتدای کامل وزنده است.

-----------------

(۵۸۵) بصائر الدرجات، ص ۴۸۵، باب ۱۰، ح ۳.
(۵۸۶) کشف القناع، ص ۱۴۸.

↑صفحه ۲۶۸↑

اگر وجود امام لطف است چرا در هر منطقه ای امامی وجود ندارد؟
اوّلا: متکلمین در مباحث علم کلام اثبات کرده اند که در هر زمان بیش از یک امام نباید باشد، زیرا همان گونه که تعدد خدا صحیح نیست بلکه محال عقلی بوده ودر نظام تکوین فساد ایجاد خواهد شد تعدد امام نیز محال است، به جهت اینکه امام حقّ سلطه داشته، ومی تواند اعمال سلطه وتصرف کند واین با فرض تعدد منجر به فساد عالم خواهد شد.
ثانیا: ان لطفی که برای امام عصر (علیه السلام) در نظر گرفته اند ودر جای خود به ان اشاره کرده ایم با وجود یک امام معصوم تحصیل خواهد شد، لذا احتیاج به افراد متعدد در هر منطقه ای نیست. اری انچه که در هر منطقه به ان نیاز است وجود عالم به دین است.
برهان عنایت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
یکی از براهینی که بر وجود امام زمان (علیه السلام) استدلال می شود برهان عنایت است.
عنایت در لغت به معنای اراده وقصد است ودر اصطلاح، تعریفات گوناگونی برای ان شده است.
شیخ اشراق می گوید: (عنایت، احاطه حق تعالی به چگونگی نظام کلی وبه انچه که تمام این مجموعه بر ان است می باشد...).(۵۸۷)
فخر رازی می گوید: (عنایت، یعنی علم خداوند به اینکه اشیا به چه حالتی باشند تا بر بهترین وکامل ترین وجه واقع شوند).(۵۸۸)

-----------------

(۵۸۷) اللمحات، سهروردی، ص ۱۶۶.
(۵۸۸) المباحث المشرقیة، ج ۲، ص ۵۱۶.

↑صفحه ۲۶۹↑

صدر المتالهین می گوید: (نظام معقول که نزد حکما عنایت نام دارد، مصدر همین نظام موجود است، پس این عالم موجود، در نهایت خیر وفضیلت ممکن است).(۵۸۹)
وجوب وجود امام را از طریق برهان عنایت به دو بیان می توان تقریر کرد:
۱ - افرینش هستی بهترین ونیکوترین نظام ممکن است. لازمه این گفتار، لزوم وجود امام در افرینش است، وگرنه نظام، احسن نخواهد بود. لذا به همان دلیل وبرهانی که تکلیف وبعثت ضرورت دارد، وجود مستمر امام نیز ضرورت دارد.
۲ - خداوند برای کمال یابی هر موجودی که در این عالم رنگ هستی می گیرد همه نوع ابزار ضروری وغیرضروری را در اختیارش گذاشته تا به کمال برسد، چگونه ممکن است انسانی که در دامان همین طبیعت است از این قانون استثنا شده وارتقای معنوی او نادیده گرفته شود؟
برهان فطرت بر وجود امام زمان را چگونه تقریر می کنید؟
این برهان را با ذکر مقدماتی تقریر خواهیم نمود:
۱ - روان شناسان تمایلات غریزی وفطری انسان را به سه نوع تقسیم کرده اند:
الف. تمایلات شخصی از قبیل دوستی و....
ب. تمایلات اجتماعی از قبیل همنوع دوستی.
ج. تمایلات عالی از قبیل حقیقت جویی وحسّ دینی وپرستش ورسیدن به کمال مطلق و....
۲ - برای رسیدن به کمال مطلق ومعبود حقیقی، احتیاج به واسطه ای دارد که خود سفر کرده، تا بتواند انسان را دستگیری کند. تمایل به این واسطه نیز در وجود انسان احساس می شود.

-----------------

(۵۸۹) الحکمة المتعالیة، ج ۷، ص ۱۱۱.

↑صفحه ۲۷۰↑

۳ - اگر تمایل وکشش به چیزی در انسان وجود دارد، باید ان چیز در خارج وجود داشته باشد، وگرنه وجودش در انسان لغو است. وبه عبارت دیگر، کشش وعشق انسان به کامل مطلق وانسان کامل معصوم که واسطه او در عالم خلقت است، از امور ذات الاضافه است، وتحقّق این امور بدون تحقّق مضاف الیه امکان پذیر نیست. نتیجه اینکه وجود امام به عنوان واسطه وصول به کمال مطلق ضروری است.
حال اگر کسی سؤال کند که این کشش چگونه در انسان به وجود می اید؟ در جواب می گوییم هرگاه با عقل وفکر به این نتیجه رسیدیم که در عالم وجود، باید (واسطه فیض) موجود باشد که وجودش دارای اثار وبرکات چندی است انسان فطرتا به او گرایش پیدا می کند وبه همین جهت است که باید همیشه این انسان کامل، وجود خارجی داشته باشد.
برهان واسطه در فیض چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
فلاسفه برای عالم، چهار مرحله ذکر کرده اند: عالم ربوبی، عالم عقل، عالم مثال، وعالم طبیعت. ونیز انان به عقول ده گانه معتقدند که خداوند علت فاعلی وقریب عقل اول وعقل دوّم معلول عقل اوّل وهمچنین... ودر نهایت عقل دهم، علت فاعلی بر عالم مثال، وعالم مثال نیز علت عالم طبیعت وماده است، زیرا عالم، عالم اسباب ومسبّبات است وخداوند این نظام را بر اساس ان بنا نهاده است.
حال اگر کسی سؤال کند که چرا خداوند مستقیما وبدون واسطه، عالم طبیعت را ایجاد نکرده است؟ در جواب می گوییم به جهت انکه بین عالم ربوبی وعالم مادّه سنخیت وجود ندارد ولذا عوالم مختلف را به جهت برقراری سنخیت بین عالم ربوبی وعالم ماده وطبیعت، افرید. از میان موجودات عالم مادّه، تنها انسان است که با عالم مثال سنخیت دارد، وبرای ایجاد سنخیت کامل، احتیاج به انسان کامل است، زیرا

↑صفحه ۲۷۱↑

او واسطه فیض بر مجموعه انسان های دیگر است. ودر این زمینه فرقی بین فیض تکوین وتشریع نیست.
به عبارت دیگر همان گونه که قانون سنخیت بین علت ومعلول ونیز نظام اسباب ومسببّات در عالم تکوین اقتضا می کند که بین عالم ربوبی وعالم طبیعت عوالم دیگری باشد تا فیض وجود از راه انها کانالیزه شده وبه عالم طبیعت برسد، در مورد فیض معنوی خداوند وتصرّفات او در قلوب انسان نیز با واسطه انجام خواهد گرفت که همان وجود امام معصوم کامل است. البته فیض تشریع نیز از این کانال به انسان می رسد.
از این بیان به خوبی معنای حدیث: (لولاک لما خلقت الافلاک ولولا علی لما خلقتک ولولا فاطمة لما خلقتکما)؛ ([ای پیامبر!] اگر تو نبودی هرگز افلاک را خلق نمی کردم، واگر علی نبود هرگز تو را خلق نمی کردم، واگر فاطمه نبود هرگز شما دو نفر را خلق نمی کردم).روشن می شود؛ زیرا وجود این انسان های از همه جهت کامل، سبب فیض الهی بر عالم ماده وافلاکند، وحضرت زهرا (علیها السلام) نیز حلقه وصل بین عالم عقل ونبوت با عالم امامت وانسان کامل است.
برهان علت غایی چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
در علم کلام در مبحث افعال الهی به این نکته اشاره شده که افعال خداوند دارای هدف وغرض است، ولی هدف وغرض الهی همانند هدف انسان نیست؛ زیرا غایت افعال خداوند رسیدن به کمال نیست، خداوند کامل مطلق است ونقص ندارد تا بخواهد از طریق فعل خود ان را برطرف سازد، بلکه غایت افعال الهی به مخلوقات باز می گردد وبه جهت استکمال مخلوقات است.

↑صفحه ۲۷۲↑

دلیل غایت مندی افعال خداوند ان است که فعل بدون هدف، عبث ولغو است وانجام چنین کاری از خداوند قبیح می باشد. قران کریم نیز در تایید هدفمند بودن افعال خداوند می فرماید: (وَما خَلَقْنَا السَّمواتِ وَالارْضَ وَما بَینَهُما لاعِبِینَ)؛(۵۹۰) (واسمان ها وزمین وانچه را میان ان دو است به بازی نیافریدیم).
حکما وفلاسفه الهی می گویند: (در قوس صعود از هیولی تا وجود محض، هر مرتبه عالی، غایت وثمره برای مرتبه دانی وپایین تر است. ونیز به اثبات رسیده که نتیجه، علت فاعلیت فاعل است. بنابراین، هر گاه در عالم خلقت، انسانی نباشد خلقت حیوان ووجود او لغو است و...).
از طرفی دیگر می دانیم که هر فردی از افراد انسان ولو در صورت با افراد دیگر از انسان ها شبیه بوده، وهمگی از افراد نوع واحد منطقی به حساب می ایند، ولی در واقع با یکدیگر اختلاف دارند. ولذا در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم: (الناس معادن کمعادن الذهب والفضّة)؛(۵۹۱) (جوهر انسان ها به مانند معادن طلا ونقره با یکدیگر متفاوت است).
بنابر این، انسان به مانند درختی است که میوه ان وجود انسان کامل است، واو کسی غیر از حجّت معصوم خدا در روی زمین نیست. ولذا در روایات می خوانیم: (... لو بقیت الارض بغیر امام لساخت)؛(۵۹۲) (اگر زمین بدون امام شود دگرگون خواهد شد).
خلاصه اینکه انسان کامل - که از او به حجت خدا تعبیر می شود - از ان جهت که علت غایی وجود انسان و... است، وجودش همیشه ضروری است.
با برهان امکان اشرف چگونه بر وجود امام زمان استدلال می شود؟
حکما می گویند: وجود، حیات، علم، قدرت، رحمت وسایر کمالات از مبدا فیاض بر موجودات پایین نمی رسد مگر انکه در مرتبه سابق، بر موجود اشرف رسیده

-----------------

(۵۹۰) سوره دخان، ایه ۳۸.
(۵۹۱) بحار الانوار، ج ۶۱، ص ۶۵، ح ۵۱.
(۵۹۲) کافی، ج ۱، ص ۱۷۹، ح ۱۰.

↑صفحه ۲۷۳↑

باشد، همانند چراغی که نزد ما روشن است، ابتدا مکانی که نزدیک به اوست روشن می شود، سپس دورتر از ان استفاده می کند و....
در امور غیر حسّی از قبیل وجود وحیات وعلم وقدرت وتمام کمالات که از ذات اقدس الهی تراوش نموده وبر ماهیات امکانی تجلّی می یابد، در ابتدا ماهیاتی بهره مند می شوند که در رتبه، اشرف واقدم از سایر ماهیات هستند.
علامه طباطبایی (رحمه الله) می گوید: (معنا ومفهوم قاعده امکان اشرف ان است که ممکن اشرف باید در مراتب وجود اقدم از ممکن اخسّ باشد، لذا باید ممکنی که اشرف از اوست قبل از او موجود باشد...).
ملاصدرا در استدلال بر این قاعده می گوید: (اگر ممکن اخسّ از طرف خداوند موجود شد باید قبل از او ممکن اشرف موجود باشد وگرنه در صورت تحقق، هم زمانی اشرف واخسّ لازم می اید که دو چیز در یک مرتبه برای یک ذات از یک جهت از واجب لذاته صادر شود، که محال است. ودر صورتی که موجود اشرف بعد از موجود اخس وبه واسطه موجود شود لازم می اید که معلول، اشرف از علت واقدم از او باشد، که این نیز محال است...).(۵۹۳)
می دانیم که انسان، اشرف مخلوقات است، زیرا او اشرف از حیوان، وحیوان اشرف از گیاه وگیاه اشرف از جماد است. وبه حکم قاعده امکان اشرف، محال است وجود از مبدا فیاض به جماد برسد قبل از انکه در رتبه سابق، به حیوان رسیده باشد، وهمچنین به حیوان برسد قبل از انکه در رتبه سابق به انسان رسیده باشد. ونیز محال است که وجود، حیات، علم، قدرت وجمال وجلال و... از مبدا فیاض بر افراد انسان برسد قبل از انکه این کمالات به انسان کاملی که حجت خدا روی زمین است رسیده باشد.

-----------------

(۵۹۳) نهایة الحکمة، ص ۳۱۹و۳۲۰.

↑صفحه ۲۷۴↑

بنابراین قاعده، مادامی که فردی از افراد بشر در خارج موجود است باید فردی به نام انسان کامل که از او به حجت خدا تعبیر می شود روی زمین موجود باشد.
کلینی به سندش از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (الحجّة قبل الخلق ومع الخلق وبعد الخلق)؛(۵۹۴) (حجت، قبل از خلق وبا خلق وبعد از خلق خواهد بود).
ونیز می فرماید: (لو لم یبق فی الارض الّا اثنان، لکان احدهما الحجّة)؛(۵۹۵) (اگر در روی زمین جز دو نفر کسی نباشد حتما یکی از ان دو امام خواهد بود).
برهان مظهر جامع بر وجود امام زمان را چگونه تقریر می نمایید؟
ابن ترکه در (تمهید القواعد) بر ضرورت وجود امام حی در هر زمان، به دلیلی به نام (برهان مظهر جامع) تمسّک کرده است که ما ان را به طور خلاصه در ضمن مقدماتی این گونه تقریر می کنیم:
۱ - انسان کامل دارای مقامی است که هیچ موجودی از موجودات جهانِ امکان هم وزن ان نیست.
۲ - ذات واجب، به هیچ وصفی حتّی وصف اطلاق محدود نمی باشد، لذا اطلاق، وصف ذات نبوده بلکه عنوان ان می باشد. وامّا اوّلین تعین وظهور او همان وحدت حقیقی است که دارای دو چهره واحدیت واحدیت می باشد.
۳ - هویت مطلقه خداوند چون در مقام ظهور، احکام وحدت بر ان غلبه دارد، لذا کثرت نه تنها مقهور بلکه محو می گردد.
نتیجه: چون در وحدت ذاتی، مجالی برای اسمای تفصیلی نیست، زیرا که تفصیل نحوه ای از کثرت است وهر گونه کثرتی در انجا مقهور است، ودر مظاهر تفصیلی ای

-----------------

(۵۹۴) کافی، ج ۱، ص ۱۷۷، ح ۴.
(۵۹۵) همان، ص ۱۷۹، ح ۱.

↑صفحه ۲۷۵↑

که در عالم خارج ظاهر می شوند واز اجزای عالم اکبر شمرده می شوند، احکام کثرت، غالب بر وحدت واحکام ان است، یعنی وحدت ذاتی در این مظاهر، ظهوری ندارد، پس فرمان الهی مقتضی صورتی اعتدالی است که در ان وحدت، ذاتی ویا کثرت امکانی بر یکدیگر غلبه نداشته باشد، تا انکه بتواند برای حق، مظهری از جهت اسمای تفصیلیه ووحدت حقیقیه ان باشد. وان صورت اعتدال که از عدالت کبرا برخوردار است همان انسان کامل است که احاطه بر جمیع مراتب مطلقه ذاتی ومقیده کونی دارد، واز یک سو به واحدیت که در دایره عالم الوهیت وفوق ان است مرتبط است واز دیگر سو به عالم طبیعت وابسته است.(۵۹۶)
برهان تجلی اعظم چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
از جمله ادلّه عقلی که بر وجود امام زمان (علیه السلام) استدلال کرده اند برهان تجلّی اعظم است. وتقریر ان چنین است:
الف. تجلیات که همان ظهورات است در قران وروایات به ان اشاره شده است، انجا که خداوند می فرماید: (کُلُّ یوْمٍ هُوَ فِی شَانٍ)(۵۹۷)؛ (هر روز خداوند در شانی است).
ب. این تجلیات وظهورات، انفطار موجودات از ذات واجب الوجود است که همگی به نحو قیام فعل به فاعل به او قائمند.
ج. اسمای الهی معرّف صفات جمالی وجلالی ذات اقدس حقّند، واین اسما به اعتبار جامعیت برخی بر برخی دیگر، فضیلت وبرتری دارند.
د. وجود اسم اعظم خداوند تجلّی اعظم لازم دارد که همان انسان کامل است که فردی از او شایسته تر نیست. وان مظهر اتَمّ وکعبه کلّ ومظهر اسم اعظم الهی در این

-----------------

(۵۹۶) تمهید القواعد، ص ۱۷۲؛ تحریر تمهید القواعد، ایت اللَّه جوادی املی، ص ۵۵۵-۵۴۸.
(۵۹۷) سوره الرحمن، ایه ۳۱.

↑صفحه ۲۷۶↑

زمان، خاتم اولیا حضرت مهدی (علیه السلام) است، ودیگر ابدال واوتاد کُمّل واحاد وافراد غیر کمّل به فراخور حظّ ونصیبشان از تحقّق به اسمای حُسنا وصفات علیای الهیه، به ان مرکز دایره کمال، قرب معنوی انسانی دارند.
برهان تقابل قطبین چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
این برهان را با دو مقدمه بیان می کنیم:
الف. خداوند متعال تجلیات جمالی وجلالی دارد، ودر الوهیت وتجلیات وصفات خود کامل است.
ب. به مقتضای تقابل بین قطبین ومحاذات بین قطب الوهیت وتجلّی تام، وبین قطب عبودیت ومتجلّی ومجلای تام ولزوم سنخیت بین این دو، لازم است که در روی زمین انسان کامل در عبودیت ومتجلّیات الهی موجود باشد تا تجلّی اتَمّ بدون مجلای اتَمّ لازم نیاید. واین انسان کامل کسی غیر از حجت خدا وخلیفه وولی او نیست که در اصطلاح فلسفه اشراقیون از او به (کلمه قدسیه الهیه) تعبیر شده ودر فلسفه مشّائیون از او به (عقل دهم) تعبیر می شود. واوست که چگونگی خضوع وعبادت مناسب با شان ومرتبه خداوند را می داند وبه ان عمل می کند، وچنین کسی جز حضرت حجة بن الحسن المهدی (علیه السلام) در این زمان نیست.
قانون عدم تبعیض در فیض چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
نبوّت وامامت فیض معنوی است. از دیدگاه کلیمیان با مرگ حضرت موسی (علیه السلام) این فیض وارتباط بشر با عالم لاهوت قطع شد. ونیز پروتستان های مسیحی معتقدند که با به دار اویخته شدن حضرت مسیح (علیه السلام) ارتباط بشر با عالم لاهوت قطع شد.

↑صفحه ۲۷۷↑

اهل سنّت از فرقه های اسلامی نیز خود را از این فیض محروم کرده ومعتقدند که با فوت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) این فیض قطع شده است. حال جای این سؤال است که چرا امت اسلامی بعد از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) از این فیض محروم باشد؟ مگر از امت های پیشین کمتر است؟ چرا خداوند متعال چنین فیضی - که همان ارتباط با عالم ربوبی توسط امام است - را به انها نداده باشد؟
شیعه امامیه این مشکل را حلّ کرده وبه این سؤال پاسخ داده است. امامیه می گوید: این فیض از طریق وحی ونبوت گر چه با فوت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) قطع شد ولی از طریق انسان کامل برقرار است که امروزه در وجود نازنین حضرت مهدی (علیه السلام) متبلور است.
پروفسور هانری کربن استاد دانشگاه سوربن پاریس می گوید: (به عقیده من مذهب تشیع تنها مذهبی است که رابطه هدایت الهی بین عالم انسانیت وخداوند را به طور مداوم حفظ نموده وولایت را به صورت زنده تا قیامت ثابت ومستمرّ نگاه داشته است...).(۵۹۸)
برهان لزوم عقل بالفعل چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
فارابی برهانی را اقامه کرده که قابل انطباق بر وجود امام زمان (علیه السلام) است. او می گوید: (هر عضوی از اعضای مدینه فاضله را صلاحیت ان نیست که ریاست مدینه فاضله را بر عهده گیرد. رئیس مدینه فاضله نمی تواند هر کسی باشد، زیرا ریاست به دو چیز است: یکی انکه شخص از حیث سرشت وطبیعت اماده ان مقام باشد. دیگر انکه ملکه وهیئت ارادی چنان کاری را داشته باشد. چنین انسانی، انسان کامل است که بالفعل هم عقل است وهم معقول.... این رئیس هم معلّم است وهم مرشد وهم مدبّر...).(۵۹۹) فارابی برای برپایی اجتماع، وجود معلّم را که همان امام است ضروری می داند. واین یکی از عقاید شیعه است که باید امام بر اجتماع، اشراف کامل داشته باشد.

-----------------

(۵۹۸) الشیعة، علامه طباطبایی (رحمه الله)، ص ۱۵.
(۵۹۹) تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ص ۴۳۸.

↑صفحه ۲۷۸↑

این فیلسوف بزرگ، امام را عقل بالفعل می داند، یعنی انسانی که همه امکانات عقلی، طبعی وکسبی در وجود او در مرتبه کمال ونهایی به فعلیت رسیده ودائم الاتصال به عقل فعّال است، بلکه خود به گونه ای عقل فعّال است. فارابی چنین شخصی را شایسته ان می داند که در راس جامعه قرار گیرد ومعلّم ومربّی وامام ورئیس باشد. در نظر او این گونه رئیسی در جامعه به منزله قلب است در بدن انسان.(۶۰۰)
آیا می توان از راه حساب احتمالات وجود امام زمان را به اثبات رساند؟
مرحوم شهید صدر (رحمه الله) در این باره می فرماید: (قضیه مهدی (علیه السلام) حقیقتی است که امت اسلامی در طول قرن ها با ان زندگی نموده است، وخصوصا در طول هفتاد سال سُفرا ونوّاب خاص حضرت (علیه السلام) در خلال معاشرتشان با مردم به ان تذکّر داده اند، در حالی که هیچ کس در این مدت حرف خلافی از انها نشنیده است. آیا انسان می تواند باور کند که دروغی بتواند نه تنها در مدت هفتاد سال بلکه قرن ها دوام اورد، ویا چهار نفر به عنوان نایب ان حضرت (علیه السلام) بر او اتفاق داشته باشند بدون انکه هیچ گونه شکّ وتردیدی برای کسی پدید اید، وبدون انکه بین ان چهار نایب کمتر علاقه خاصی وجود داشته باشد تا مجوّز توافق بر کذب شود. از قدیم الایام گفته شده که ریسمان دروغ کوتاه است. ونیز منطق حیات وزندگانی ثابت می کند که از جهت علمی وبه حساب احتمالات محال است که دروغی به این شکل بتواند دوام اورده واطمینان تمام امت را جلب نماید).(۶۰۱)

-----------------

(۶۰۰) ر.ک: اراء اهل المدینة الفاضلة، فارابی، ص ۸۹.
(۶۰۱) بحث حول المهدی (علیه السلام)، ص ۱۰۹و۱۱۰.

↑صفحه ۲۷۹↑

آیا ادله عقلی وجود امام زمان معینی را اثبات می کند؟
در پاسخ باید گفت:
۱ - ادلّه عقلی، تنها دلالت بر ضرورت ولزوم وجود امام کامل وقطب عالم امکان دارد، وبر امام زمان شخصی که همان مهدی موعود (علیه السلام) است دلالتی ندارد، ولی این ادله نظریه شیعه امامیه را در اعتقاد به وجود امام کامل ومعصوم، مورد تایید قرار می دهد، ولذا این ادله تنها بر نظر شیعه انطباق دارد.
۲ - استاد حسن زاده املی می فرماید: (در این مقام دو نوع بحث لازم است: یکی کلّی ودیگری شخصی. مقصود از کلّی اینکه براهین قطعی عقلی، بر وجوب وجود حجّتی قائم به طور دائم قائمند، وبه امتناع خلوّ عالم امکان از لزوم چنین واسطه فیض الهی حاکمند که (الامام اصله قائم ونسله دائم). ومراد از بحث شخصی اینکه برهان معرّف فرد نیست که جزئی نه کاسب است ونه مکتسب. لذا باید ان را از طریق دیگر شناخت، چنان که احادیث متظافر بلکه متواتر اهل عصمت ووحی، معرف شخص ان حضرتند).(۶۰۲)
۳ - عرفای اسلامی یکی از شرایط حتمی سلوک را، داشتن شیخ واستاد می دانند، وان بر دو قسم است: استاد عام واستاد خاص.
استاد عام ان است که به طور خصوص مامور به هدایت نباشد ورجوع به او از باب رجوع به اهل خبره بوده باشد.
وامّا استاد خاص ان است که به طور خصوص منصوص به ارشاد وهدایت است وسالک را در هیچ حالی از احوال از مرافقت وهمراهی استاد خاص گریزی نیست.(۶۰۳)

-----------------

(۶۰۲) نهج الولایه، ص ۷و۸.
(۶۰۳) رساله لب اللباب، ص ۱۳۳و۱۳۴.

↑صفحه ۲۸۰↑

این مطلب حتی نزد عرفای اهل سنّت نیز ثابت است، زیرا انها نیز به دو استاد یکی عام که از ان به قطب ومرشد ودیگری خاص که همان واسطه فیض الهی وقطب عالم وجود امکانی است، تعبیر می کنند. که اگر در عالم نباشد، عالم دگرگون می شود، زیرا ثبوت ووجود عالم وابسته به اوست. از این رو است که می بینیم عده ای از عرفای اهل سنّت با انکه معتقد به استاد عام ومرشد وپیر مرادند به وجود امام مهدی (علیه السلام) به عنوان قطب عالم امکان که انسان، با گذشتن از حقیقت نوریه ولائیه او به مقام کمال مطلق می رسد اعتراف دارند از قبیل:
۱ - عبد الوهاب شعرانی.(۶۰۴)
۲ - محیی الدین بن عربی.(۶۰۵)
۳ - جامی حنفی.(۶۰۶)
۴ - عطار نیشابوری.(۶۰۷)
۵ - ملای رومی.(۶۰۸)
و دیگران.

به تعبیر دیگر: ادله ای که ذکر شد بیانگر ضرورت وجود امام معصومی است که نزد عرفا از او به قطب دایره امکان تعبیر می شود. وقطب، در عرفان در هر زمان یکی بیش نیست، واجتماع قطبین محال است. وچون جامع جمیع نشات ومصداق اسم شریف (یا من لایشغله شان عن شان) می باشد از خطا وسهو ونسیان مبرّاست چه رسد به گناه وعصیان. وچون حجاب اقرب است ومتحقق به حقیقت محمدیه، همه ماسوی از مشکات نور او اقتباس می کنند.(۶۰۹)

-----------------

(۶۰۴) الیواقیت والجواهر، ج ۲، ص ۱۲۷.
(۶۰۵) فتوحات مکیه.
(۶۰۶) شواهد النبوة، ص ۴۰۴.
(۶۰۷) ر.ک: ینابیع المودة، ج ۳، ص ۳۵۰و۳۵۱.
(۶۰۸) همان.
(۶۰۹) ر.ک: مقدمه قیصری، فصل ۱۲، رسالة فی التوحید والنبوة والولایة.

↑صفحه ۲۸۱↑

لازم به ذکر است که این اصطلاحات از متون ایات وروایات استفاده شده است. واژه قطب می تواند یکی از این اصطلاحات باشد، امیر المؤمنین (علیه السلام) در خطبه شقشقیه برای خود تعبیر (قطب) را به کار برده است، انجا که می فرماید: (اما والله لقد تقمّصها ابن ابی قحافة وانّه لیعلم انّ محلّی منها محلّ القطب من الرحی)؛(۶۱۰) (هان! به خدا قسم - ابوبکر - پسر ابی قحافه ردای خلافت را پوشید در حالی که می دانست جایگاه من در خلافت چون محور سنگ اسیا به اسیاست).
چه فایده ای در وجود امامی است که حافظ شرع وملت نبوده واجرای احکام الهی نمی کند؟
گاهی سؤال می شود: اگر قرار است که امام در پشت پرده غیبت باشد وبر کسی ظاهر نگردد ونیز متولی اقامه حدّ وتنفیذ حکم نگردد ومردم را به حقّ وجهاد با دشمن دعوت نکند، چه فایده ای در وجود اوست؟
پاسخ:
۱ - غیبت امام به جهتی از ناحیه ما می باشد، ولذا در ظهور او نیز عملکرد ما دخیل است.
۲ - در عصر غیبت هرگز حدود الهی وتنفیذ احکام ودعوت به حق وجهاد با دشمنان تعطیل نمی گردد، بلکه بنابر توکیل عام از جانب امام زمان (علیه السلام) این امور به فقها واگذار شده است.
۳ - امام گرچه غایب است ولی نسبت به احکام کلّی جنبه نظارتی داشته وحافظ مجموعه شریعت است. ولذا در صورتی که اجماعی بر خلاف حق تشکیل شود دخالت کرده والقای خلاف می نماید.

-----------------

(۶۱۰) نهج البلاغه، خطبه سوم.

↑صفحه ۲۸۲↑

۴ - وجود امام ان گونه که در جای خود گفته شد واسطه فیض الهی وعلت غایی خلقت است، وبدون او زمین مضطرب خواهد شد، ولذا او واسطه تکوین نیز می باشد.
۵ - امام، گرچه از انظار عموم مردم غایب است ولی نسبت به نفوس قابل هدایت باطنی دارد، او هر نفسی را که قابل هدایت ببیند از راه باطن او را به حقّ وحقیقت رهنمون خواهد ساخت.

↑صفحه ۲۸۳↑

وجود امام مهدی از دیدگاه قرآن

↑صفحه ۲۸۵↑

از آیات سوره قدر چگونه وجود امام زمان استفاده می شود؟
از سوره قدر به خوبی استفاده می شود که ملائکه، شب قدر در هر سال به جهت هر کاری بر زمین فرود می ایند.
(انّا انْزَلْناهُ فِی لَیلَةِ القَدْرِ - وَما ادْریکَ ما لَیلَةُ القَدْرِ - لَیلَةُ القَدْرِ خَیرٌ مِنْ الْفِ شَهْرٍ - تَنَزَّلُ المَلائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیها بِاذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ امْرٍ - سَلامٌ هِی حَتّی مَطْلَعِ الفَجْرِ)؛(۶۱۱) (ما ان [قران] را در شب قدر نازل کردیم. وتو چه می دانی شب قدر چیست؟! شب قدر بهتر از هزار ماه است. فرشتگان وروح در ان شب به اذن پروردگارشان برای [تقدیر] هر کاری نازل می شوند. شبی است سرشار از سلامت [وبرکت ورحمت] تا طلوع سپیده).
در سوره دخان نیز به این موضوع اشاره شده است. انجا که می فرماید: (حم - وَالکِتابِ المُبِینِ - انّا انْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکَةٍ انّا کُنّا مُنْذِرِینَ - فِیها یفْرَقُ کُلُّ امْرٍ حَکِیمٍ)(۶۱۲)؛ (حم. سوگند به این کتاب روشنگر. که ما ان را در شبی پر برکت نازل کردیم. ما همواره انذار کننده بوده ایم. در ان شب هر امری بر اساس حکمت [الهی] تدبیر وجدا می گردد).
ماه رمضان تا روز قیامت تکرار می شود، ودر نتیجه لیلة القدر نیز تا روز قیامت استمرار دارد. پس نزول ملائکه وروح نیز در هر شب قدر تکرار می شود. سؤال این

-----------------

(۶۱۱) سوره قدر، ایه ۵-۱.
(۶۱۲) سوره دخان، ایه ۴-۱.

↑صفحه ۲۸۷↑

است: ملائکه وروح که در هر سال، شب قدر بر زمین فرود می ایند، بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بر چه کسی وارد می شوند؟ با تامل ودقّت پی می بریم که در هر زمان باید امامی کامل ومعصوم وجود داشته باشد تا محلّ نزول ملائکه وروح گردد. امام باقر (علیه السلام) فرمود: (یا معشر الشیعة! خاصموا بسورة انّا انْزَلْناهُ تفلجوا، فوالله انّها لحجّة الله تبارک وتعالی علی الخلق بعد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) وانّها لسیدة دینکم وانّها لغایة علمنا. یا معشر الشیعة! خاصموا ب حم - وَالکِتابِ المُبِینِ... فانّها لولاة الامر خاصّة بعد رسول الله...)؛(۶۱۳) (ای جماعت شیعه! با خصم خود به سوره (انا انزلناه) محاجّه کنید که پیروز خواهید شد، پس سوگند به خدا که این سوره از برای حجت خداوند تبارک وتعالی بعد از رسول است. این سوره همانا مدرک دین شما ونهایت علم ما است. ای جماعت شیعه! با ایه (حم. والکتاب المبین..). بحث کنید؛ زیرا این ایات اختصاص به والیان امر بعد رسول خدا دارد...).
ونیز فرمود: (وایم الله! انّ من صدّق بلیلة القدر، لیعلم انّها لنا خاصّة...)؛(۶۱۴) (به خدا سوگند، همانا هر کس تصدیق کند لیلة القدر را، علم پیدا می کند که از برای ما است...).
امام امیر المؤمنین (علیه السلام) به ابن عباس فرمود: (انّ لیلة القدر فی کلّ سنة، وانّه ینزل فی تلک اللیلة امر السنة وانّ لذلک الامر ولاة بعد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فقلت: من هم؟ فقال: انا واحد عشر من،صلبی ائمّة محدّثون...)؛(۶۱۵) (همانا در هر سال لیلة القدر است، در ان شب امر یک سال نازل می شود. برای ان والیانی است بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم). ابن عباس می گوید عرض کردم: انان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: من ویازده نفر از صلب من که همگی امام ومحدثند).
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به اصحاب خود فرمود: (امنوا بلیلة القدر، انّها تکون لعلی بن ابی طالب ولولده الاحد عشر من بعده)؛(۶۱۶) (به لیلة القدر ایمان اوردید؛ زیرا برای علی بن ابی طالب ویازده فرزند بعد از اوست).

-----------------

(۶۱۳) کافی، ج ۱، ص ۲۴۹.
(۶۱۴) همان، ص ۲۵۲و۲۵۳، ح ۹.
(۶۱۵) همان، ج ۱، ص ۲۴۷و۲۴۸، ص ۲.
(۶۱۶) کمال الدین، ج ۱، ص ۲۸۰و۲۸۱، ح ۳.

↑صفحه ۲۸۸↑

از آیه امام چگونه وجود امام زمان استفاده می شود؟
خداوند متعال در سوره اسراء می فرماید: (یوْمَ نَدْعُو کُلَّ اناسٍ بِامامِهِمْ فَمَنْ اوتِی کِتابَهُ بِیمِینِهِ فَاولئِکَ یقْرَؤُونَ کِتابَهُمْ وَلا یظْلَمُونَ فَتِیلا)؛(۶۱۷) (روزی که هر گروهی را به توسط امامشان می خوانیم. کسانی که نامه عملشان به دست راستشان داده شود ان را با [شادی وسرور] می خوانند وبه قدر رشته شکاف هسته خرمایی به انان ستم نمی شود).
مفاد ایه این است که از هر کس در روز قیامت، از امام به حق سؤال می شود، اگر معترف ومعتقد به ان بوده رستگار خواهد شد، ونامه عملش را به دست راست او می دهند. لذا باید در هر زمانی امامی واجب الاطاعة وجود داشته باشد، امامی که بدون معرفت ومتابعت از او فلاح ورستگاری هرگز در قیامت برای انسان نخواهد بود. ولذا در روایات می خوانیم که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (من مات لا یعرف امامه مات میتة جاهلیة)؛(۶۱۸) (هر کس بمیرد در حالی که امامش را نشناخته، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است).
از انجا که وظیفه هر شخصی متابعت از حق وحقیقت است، پس باید در هر زمانی امام به حق وحقیقت موجود باشد تا مردم با اراده واختیار، او را به عنوان رهبر خود برگزینند وبا پیروی از او از جمله اصحاب یمین گردند.
از انجا که (لوح محفوظ) یکی است واختصاص به طایفه ای دون طایفه ای دیگر ندارد لذا نمی توان لفظ (امامهم) در ایه را حمل بر (لوح محفوظ) نمود.
ونیز ممکن نیست که مقصود به کلمه (امام) در ایه، کتاب هر قوم باشد، زیرا ایه شامل همه انسان ها از اول خلقت تا اخر خلقت است، در حالی که اولین کتاب مشتمل بر شریعت، کتاب نوح است، وقبل از او کتابی این چنین بر مردم نازل نشده است.

-----------------

(۶۱۷) سوره اسراء، ایه ۷۱.
(۶۱۸) کافی، ج ۲، ص ۱۹.

↑صفحه ۲۸۹↑

سیوطی به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در ذیل ایه فوق نقل کرده که فرمود: (یدعی کلّ قوم بامام زمانهم وکتاب ربّهم وسنّة نبیهم)؛(۶۱۹) (هر قومی به امام زمانش وکتاب پروردگارش وسنت پیامبرش محشور خواهد شد).
ونیز از ابن عباس نقل کرده که مقصود به امام در ایه شریفه فوق امام هدایت وامام ضلالت است.(۶۲۰)
کلینی از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (لمّا نزلت هذه الایة: یوْمَ نَدْعُو کُلَّ اناسٍ بِامامِهِمْ قال المسلمون: یا رسول الله! الست امام الناس کلّهم اجمعین؟ قال: فقال رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم): انا رسول الله الی الناس اجمعین ولکن سیکون من بعدی ائمّة علی الناس من الله من اهل بیتی، یقومون فی الناس فیکذّبون)؛(۶۲۱) (زمانی که ایه (یوم ندعو کلّ اناسٍ بامامهم) نازل شد، مسلمانان عرض کردند: ای رسول خدا! آیا شما امام همه مردم نیستی؟ حضرت فرمود: (من فرستاده خدا به سوی همه مردمم، ولی زود است که بعد از من امامانی از اهل بیتم بیایند، انان در بین مردم قیام خواهند نمود ولی تکذیب می شوند..).
بشر بن غالب از امام صادق (علیه السلام) درباره ایه یوْمَ نَدْعُو... سؤال کرد؟ حضرت فرمود: (امام دعا الی هدی فاجابوه، وامام دعا الی ضلالة فاجابوا الیها، هؤلاء فی الجنة وهؤلاء فی النار، وهو قوله (عزَّ وجلَّ): فَرِیقٌ فِی الجَنِّةِ وَفَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ)؛(۶۲۲) (امامی است که مردم را به هدایت دعوت کرده، ومردم نیز او را اجابت نموده اند. وامامی است که مردم را به ضلالت دعوت کرده واو را اجابت نموده اند. انان در بهشت واینان در دوزخند. واین است قول خداوند (عزَّ وجلَّ): (فریقٌ فی الجنّة وفریقٌ فی السّعیر)).

-----------------

(۶۱۹) در المنثور، ج ۴، ص ۱۹۴.
(۶۲۰) همان.
(۶۲۱) کافی، ج ۱، ص ۲۱۵.
(۶۲۲) بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۱۳؛ تفسیر کنز الدقائق، ج ۵، ص ۵۶۹.

↑صفحه ۲۹۰↑

آیه انذار چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
خداوند متعال خطاب به پیامبرش کرده، می فرماید: (انَّما انْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ)؛(۶۲۳) (همانا تو بیم دهنده ای وبرای هر قومی هدایت گری است).
از ایه فوق به طور وضوح استفاده می شود که برای هر قومی در هر عصر وزمان هدایت کننده ای است به حقّ وحقیقت. واین مقتضای ربوبیت خداوند است. ونیز استفاده می شود که زمین هیچ گاه از هادی به حقّ خالی نمی گردد، خواه نبی باشد یا غیر نبی، زیرا اطلاق ایه حصر مصداق هادی در انبیا را نفی می کند، همان گونه که زمخشری در ذیل ایه شریفه فوق به ان اشاره کرده است، در غیر این صورت لازم می اید در عصرهایی که از نبی خالی است حجّت وهادی بشر وجود نداشته باشد.
طبری در تفسیر خود در ذیل ایه فوق از ابن عباس به سند صحیح نقل کرده: (لمّا نزلت انَّما انْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ وضع (صلی الله علیه وآله وسلم) یده علی صدره، فقال: انا المنذر ولکل قوم هاد، واوما بیده الی منکب علی، فقال: انت الهادی یا علی، بک یهتدی المهتدون بعدی)؛(۶۲۴) (هنگامی که ایه انَّما انْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ نازل شد، پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) دست خود را بر سینه گذاشت وفرمود: من منذرم وبرای هر قومی هادی است. ان گاه اشاره به شانه علی (علیه السلام) نمود وفرمود: تنها به واسطه تو است که هدایت شوندگان، بعد از من هدایت می گردند).
حاکم نیشابوری به سند صحیح از امام علی (علیه السلام) در ذیل ایه فوق نقل کرده که فرمود: (رسول الله المنذر وانا الهادی)؛(۶۲۵) (رسول خدا منذر ومن هادی ام).
کلینی به سند صحیح از امام باقر (علیه السلام) در تفسیر ایه فوق نقل کرده که فرمود: (رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) المنذر ولکلّ زمان هادٍ یهدیهم الی ما جاء به نبی الله...)؛(۶۲۶) (رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) منذر وبرای هر زمانی امام وهادی ای است که مردم را به انچه پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) اورده دعوت می کند...).

-----------------

(۶۲۳) سوره رعد، ایه ۷.
(۶۲۴) جامع البیان، ج ۱۳، ص ۱۴۲.
(۶۲۵) مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۲۹.
(۶۲۶) کافی، ج ۱، ص ۱۹۱.

↑صفحه ۲۹۱↑

ونیز از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که در ذیل ایه فوق فرمود: (رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) المنذر وعلی الهادی، اما والله ما ذهبت منّا وما زالت فینا الی الساعة)؛(۶۲۷) (رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) منذر وعلی هادی است. اگاه باش! به خدا سوگند که ایه از ما بیرون نخواهد رفت ودائما در بین ما است تا روز قیامت).
آیات شهادت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
در ایات بسیاری اشاره شده که خداوند در میان هر امّتی کسی را به عنوان (شاهد) قرار داده تا در روز قیامت بر انها احتجاج کند. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
الف) (فَکَیفَ اذا جِئْنا مِنْ کُلِّ امَّةٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیدا)(۶۲۸)؛ (چگونه است حال (در روز محشر) ان گاه که از هر طایفه ای گواهی اوریم وتو را (ای پیامبر) بر انان گواه خواهیم).
ب) (وَیوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ امَّةٍ شَهِیدا ثُمَّ لایؤْذَنُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَلا هُمْ یسْتَعْتَبُونَ)؛(۶۲۹) (وان روز را که ما از هر امّتی شاهدی برانگیزیم، ان گاه به کافران اجازه سخن داده نشود وتوبه انان نیز پذیرفته نگردد).
ج) (وَیوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ امَّةٍ شَهِیدا عَلَیهِمْ مِنْ انْفُسِهِمْ وَجِئْنا بِکَ شَهِیدا عَلی هؤُلاءِ)؛(۶۳۰) (روزی که ما در هر امّتی از میان خودشان گواهی بر انان برانگیزیم وتو را (ای محمّد) بر این امت گواه اوریم).
از این ایات به خوبی استفاده می شود که در هر زمان وبرای هر امّتی خداوند افرادی معصوم از خطا واشتباه قرار داده است تا در روز قیامت به اعمال انان گواهی دهند. کسی که قرار است شاهد بر اعمال امّت باشد نباید در شهادتش اشتباه کند، ونیز

-----------------

(۶۲۷) همان، ص ۱۹۲.
(۶۲۸) سوره نساء، ایه ۴۱.
(۶۲۹) سوره نحل، ایه ۸۴.
(۶۳۰) نحل، ایه ۸۹.

↑صفحه ۲۹۲↑

باید احاطه علمی بر همه اعمال امت داشته باشد. اینان کسانی اند که در امر هدایت بشر حجت خدا در روی زمینند.
فخر رازی در ذیل ایه (وَنَزَعْنا مِنْ کُلِّ امَّةٍ شَهِیدا)؛(۶۳۱) (و[در ان روز] از هر امتی گواهی برمی گزینیم).می گوید: (انان شاهدانی هستند که در هر زمان بر مردم شهادت می دهند که از جمله انها انبیا هستند).(۶۳۲)
ونیز در ذیل ایه (یوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ امَّةٍ شَهِیدا)؛(۶۳۳) (روزی را که از هر امّتی گواهی بر انان برمی انگیزیم).می گوید: (هر جمعی که در دنیا به وجود می اید لازم است که کسی به عنوان شاهد در میان انها وجود داشته باشد). شاهد در زمان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) خود حضرت بود به دلیل ایه: (وَکَذلِکَ جَعَلْناکُمْ امَّةً وَسَطا لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ وَیکُونَ الرَّسُولُ عَلَیکُمْ شَهِیدا)،(۶۳۴) ونیز لازم است که در هر زمان بعد از رسول، شاهدی در میان امت باشد.
از اینجا به خوبی روشن می شود که هر عصری خالی از شاهد بر امت نیست، وان شهید باید از خطا مصون باشد، وگرنه احتیاج به شاهد دیگری است ودر نتیجه به بی نهایت منتهی خواهد شد که این باطل است).(۶۳۵)
شاهد بر خلق در هر زمان دارای چه صفاتی باید باشد؟
از ایات قران استفاده می شود که شاهد بر امت (حجت معصوم) باید دارای صفاتی چند باشد:

-----------------

(۶۳۱) سوره قصص، ایه ۷۵.
(۶۳۲) تفسیر فخررازی، ج ۲۵، ص ۱۲و۱۳.
(۶۳۳) سوره نحل، ایه ۸۴.
(۶۳۴) سوره بقره، ایه ۱۴۳، (همان گونه (که قبله شما، یک قبله میانه است) شما را نیز، امت میانه ای قرار دادیم (در حد اعتدال، میان افراط وتفریط) تا بر مردم گواه باشید، وپیامبر هم بر شما گواه است).
(۶۳۵) همان، ج ۲۰، ص ۹۸.

↑صفحه ۲۹۳↑

۱ - از جنس بشر باشد: شَهِیدا مِنْ انْفُسِهِمْ.
۲ - در هر زمان یکی باشد، زیرا از صیغه مفرد استفاده شده است: شَهِیدا.
۳ - دارای احاطه علمی باشد.
۴ - دارای علم به کتاب باشد: خداوند متعال می فرماید: (وَیقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلا قُلْ کَفی بِالله شَهِیدا بَینِی وَبَینَکُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الکِتابِ)؛(۶۳۶) (وکافران بر تو اعتراض کنند که تو رسول خدا نیستی بگو تنها گواه بین من وشما خدا وکسانی که نزدشان علم کتاب است خواهد بود).
ابو سعید خدری می گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) درباره این ایه سؤال کردم که مقصود به ان کیست؟ فرمود: ان برادرم علی بن ابی طالب است.(۶۳۷)
آیه نذیر چگونه دلالت بر وجود امام زمان دارد؟
خداوند متعال می فرماید: (وَانْ مِنْ امَّةٍ الّا خَلا فِیها نَذِیرٌ)؛(۶۳۸) (وهر امّتی در گذشته انذار کننده ای داشته است).
از ایه فوق به خوبی استفاده می شود که در هر زمانی باید در میان مردم حجت خدا وهادی علی الاطلاق موجود باشد.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (ای گروه شیعه! خداوند تبارک وتعالی می فرماید: (وَانْ مِنْ امَّةٍ الّا خَلا فِیها نَذِیرٌ). عرض شد: ای اباجعفر! مگر نذیر بر این امت، محمّد نیست؟ حضرت فرمود: (... صدقت فهل کان نذیر وهو حی من البعثة فی اقطار الارض...)؛(۶۳۹) (اری راست می گویی، آیا محمّد در زمان حیاتش انذار کننده از زمان بعثت برای همه مناطق نبود؟...).

-----------------

(۶۳۶) سوره رعد، ایه ۴۳.
(۶۳۷) المیزان، ج ۱۱، ص ۳۸۸.
(۶۳۸) سوره فاطر، ایه ۲۴.
(۶۳۹) کافی، ج ۱، ص ۲۴۹.

↑صفحه ۲۹۴↑

در تفسیر علی بن ابراهیم در ذیل ایه فوق می خوانیم: (...لکلّ زمان امام...)؛(۶۴۰) (...و برای هر زمانی امامی است).
آیه هدایت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
خداوند متعال می فرماید: (وَمِمَّنْ خَلَقْنا امَّةٌ یهْدُونَ بِالحَقِّ وَبِهِ یعْدِلُونَ)؛(۶۴۱) (واز جمله کسانی که افریدیم فرقه ای به حقّ هدایت می یابند وبه حق بر می گردند).
فخر رازی در ذیل ایه فوق در تفسیرش از جبائی نقل کرده که: (این ایه دلالت دارد بر اینکه هیچ زمانی خالی از کسی که قیام وعمل به حق کرده ومردم را به ان هدایت کند نیست).(۶۴۲)
میرزا محمّد مشهدی در تفسیر (کنز الدقائق) می گوید: (ایه دلالت دارد بر اینکه در هر قرنی یک نفر معصوم وجود دارد؛ زیرا مفاد ان این است که هادین وعادلین بعضی از خلقند نه تمام انها، وهر کسی که معصوم نیست هادی وعادل کلّی نیست).(۶۴۳)
عبد الله بن سنان می گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره ایه (وَمِمَّنْ خَلَقْنا امَّةٌ...) سؤال کردم؟ حضرت فرمود: (هم الائمة)؛(۶۴۴) (مقصود از ایه ائمّه است).
آیه صادقین چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
خداوند متعال می فرماید: (یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا اتَّقُوا الله وَکُونُوا مَعَ الصّادِقِینَ)؛(۶۴۵) (ای مؤمنین! تقوا پیشه کرده وهمراه با صادقین باشید).

-----------------

(۶۴۰) تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ج ۲، ص ۲۰۹.
(۶۴۱) سوره اعراف، ایه ۱۸۱.
(۶۴۲) تفسیر فخر رازی، ج ۱۵، ص ۷۲.
(۶۴۳) تفسیر کنز الدقائق، ج ۳، ص ۶۵۷.
(۶۴۴) کافی، ج ۱، ص ۴۱۴.
(۶۴۵) سوره توبه، ایه ۱۱۹.

↑صفحه ۲۹۵↑

مقصود از (صادقین) در ایه برخی از مؤمنین است نه جمیع انان، حال این بعض چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
از خود ایه استفاده می شود که مقصود به صادقین کسانی هستند که صادق علی الاطلاق هستند، ولذا علی الاطلاق امر به اطاعت انها شده است، تا افراد مطیع با اقتدا وهدایت از انها به حقّ وحقیقت وسعادت نایل ایند. نتیجه اینکه: (صادقین) در ایه همان حاملان وحی وخلفای رسول وامینان شرع وحامیان دین وائمه هدایت وچراغ های هدایتند، کسانی که خداوند رجس وپلیدی را از انان دور کرده واز هر عیب ونقصی پاکشان کرده است. واینان کسانی غیر از اهل بیت عصمت وطهارت پیامبر (علیهم السلام) نیستند، که اوّل انها امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) واخر انها مهدی (علیه السلام) است.
فخر رازی از ایه فوق استفاده عصمت کرده ومی گوید: (از این ایه استفاده می شود که در هر زمان باید صادقین معصوم موجود باشند...).(۶۴۶)
کلینی به سند خود از برید بن معاویه عجلی نقل کرده که از امام باقر (علیه السلام) درباره ایه اتَّقُوا الله وَکُونُوا مَعَ الصّادِقِینَ سؤال کردم؟ حضرت فرمود: (ایانا عنی)؛(۶۴۷) (ما را قصد کرده است).
ونیز به سند خود از امام رضا (علیه السلام) در ذیل ایه فوق نقل کرده که فرمود: (الصادقون هم الائمّة)؛(۶۴۸) (صادقین همان ائمه اند...).
حاکم حسکانی حنفی به سند خود از عبد الله بن عمر در تفسیر ایه فوق نقل کرده که مقصود از ان، محمّد واهل بیت اوست.(۶۴۹)
سبط بن جوزی از قول علما در تفسیر ایه فوق نقل کرده که مقصود از ایه این است که با علی واهل بیتش باشید.(۶۵۰)

-----------------

(۶۴۶) تفسیر فخررازی، ج ۱۶، ص ۲۲۰.
(۶۴۷) کافی، ج ۱، ص ۲۰۸.
(۶۴۸) همان.
(۶۴۹) شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۳۴۵.
(۶۵۰) تذکرة الخواص، ص ۱۶.

↑صفحه ۲۹۶↑

آیه اولی الامر چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
خداوند متعال می فرماید: (اطِیعُوا الله وَاطِیعُوا الرَّسُولَ وَاولِی الامْرِ مِنْکُمْ)؛(۶۵۱) (خدا ورسول وصاحبان امری را که از میان خود شماست اطاعت کنید).
از ایه فوق به خوبی استفاده می شود که در هر عصر وزمانی باید امام معصومی در قید حیات باشد تا او را اطاعت نماییم، اطاعتی که همانند اطاعت خداوند است.
مقصود از (اولی الامر) در ایه فوق، همان صاحبان شان وامر ونهی است، کسانی که امور مردم در اختیار انان است وانان غیر از معصومین کسانی دیگر نیستند، زیرا ایه دلالت بر وجوب اطاعت به طور مطلق وبدون هیچ قید وشرطی دارد، واین مستلزم عصمت انان است، وگرنه منجرّ به تناقض می شود، به جهت انکه اطاعت خدا ورسول بدون هیچ قید وشرطی واجب است، حال اگر اولی الامر معصوم نباشند ودر برخی از موارد اشتباه یا سهو ونسیان داشته باشند ودر عین حال اطاعت انها به طور مطلق واجب باشد، مستلزم تناقض در وجوب اطاعت است. نتیجه اینکه مقصود از (اولی الامر) در ایه، معصومین است که در هر زمان باید فردی از انها باشد تا اطاعت گردد، ودر این زمان کسی جز امام زمان (علیه السلام) نیست.
از جمله روایات متواتری که انطباق ایه فوق را بر اهل بیت (علیهم السلام) تایید می کند، حدیث معروف (ثقلین) است؛ زیرا پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در ان حدیث امر به اطاعت از کتاب وعترت واهل بیت معصوم خود کرده که همان (اولوا الامر) در ایه فوق هستند، ودر ان نیز امر به اطاعت مطلق کرده است.

↑صفحه ۲۹۷↑

ونیز ایه شریفه (انَّما انْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ)(۶۵۲)، واحادیث (دوازده خلیفه) نیز بر این برداشت از ایه فوق دلالت دارد. به همین جهت است که برخی از علمای اهل سنّت نیز قائل به نزول ایه فوق در شان اهل بیت (علیهم السلام) شده اند از قبیل:
۱ - ابن حیان اندلسی.(۶۵۳)
۲ - نیشابوری.(۶۵۴)
۳ - محمد صالح کشفی ترمذی.(۶۵۵)
۴ - قندوزی حنفی.(۶۵۶)
۵ - حموینی شافعی.(۶۵۷)
۶ - حاکم حسکانی.(۶۵۸)
حاکم حسکانی به سندش از مجاهد در تفسیر ایه فوق نقل کرده که این ایه در شان امیر المؤمنین (علیه السلام) نازل شد هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) او را جانشین خود در مدینه قرار داد.

-----------------

(۶۵۱) سوره نساء، ایه ۵۹.
(۶۵۲) سوره رعد، ایه ۷.
(۶۵۳) البحر المحیط، ج ۳، ص ۲۷۸.
(۶۵۴) حاشیه جامع البیان طبری، ج ۵، ص ۲۰۸.
(۶۵۵) المناقب المرتضوی، ص ۵۶.
(۶۵۶) ینابیع المودة، ص ۱۳۴.
(۶۵۷) فرائد السمطین، ج ۱، ص ۳۱۴.
(۶۵۸) شواهد التنزیل، ج ۳، ص ۱۲۰۰.

↑صفحه ۲۹۸↑

وجود امام مهدی در روایات شیعه

↑صفحه ۲۹۹↑

وجود امام مهدی را از روایات شیعه چگونه می توان به اثبات رسانید؟
وجود حضرت مهدی (علیه السلام) همانند ولادت ان حضرت را از راه های مختلف می توان به اثبات رسانید که یکی از انها، راه تواتر است. این راه را با ذکر مقدماتی به اثبات می رسانیم:
مقدّمه اوّل: در منطق ارسطویی خبر متواتر به خبر جماعت کثیر با کیفیتی تفسیر شده که محال است بر کذب ودروغ توافق کرده باشند. از این تعریف استفاده می شود که خبر متواتر دو رکن دارد:
۱ - اخبار جماعت بسیار.
۲ - جماعت به حدّی باشد که اجتماعشان بر کذب محال باشد.
در مورد احادیثی که دلالت بر وجود امام مهدی (علیه السلام) دارد، رکن اوّل به حس ووجدان ثابت است، زیرا به گوش خود شنیده وبه چشم خود اخبار بسیاری که دلالت بر وجود حضرت مهدی (علیه السلام) دارد دیده ایم.
در مورد رکن دوم نیز ادعای بداهت بر ان شده است، ولذا در منطق ارسطویی خبر متواتر، یکی از قضایای شش گانه بدیهی شمرده شده است.

↑صفحه ۳۰۱↑

مرحوم شهید صدر (رحمه الله) معتقد است که سبب پدید امدن یقین در قضیه متواتر وتجربی، حساب احتمالات است، نه انچه منطق ارسطویی می گوید، که قضیه متواتر از بدیهیات اولیه همانند (کل اعظم از جزء) است. در مورد یک خبر اولین شخصی که شناخته شده نیست از ان خبر می دهد درصدی از احتمال مطابقت با واقع در ان است وهمینطور نفر دوم وسوم و... تا به حدی خبرها می رسد که احتمال مطابقت با واقع به حدی قوی می شود که احتمال مخالفت با واقع، ضعیف یا معدوم می گردد ولذا انسان در مفاد ان خبر به یقین می رسد.
مقدّمه دوم: در مورد خبر متواتر لازم نیست که هر یک از خبردهندگان ثقه وعادل باشند بلکه همین که کذب وتعمّد انها بر دروغ ثابت نشود کافی است در حصول علم ویقین به خبر از راه تواتر.
مقدّمه سوم: تواتر بر سه قسم است:
۱ - تواتر لفظی: که محور مشترک در تمام خبرها لفظ خاصی است. همانند حدیث: (من فسّر القران برایه فلیتبوّء مقعده من النار).
۲ - تواتر معنوی: که محور مشترک تمام خبرها قضیه ای معنوی ومحدود است، همانند حدیث کساء.
۳ - تواتر اجمالی: که محور مشترک در تمام خبرها ولازمه التزامی قضیه است، همانند خبر از شجاعت امیر المؤمنین (علیه السلام)، که گر چه قضآیا مختلف است ولی همگی در یک لازمه مشترک هستند وان شجاعت امام امیر المؤمنین (علیه السلام) است. در مورد موضوع وجود وولادت امام مهدی (علیه السلام) نیز می توانیم از این طریق به یقین برسیم. ولذا جای این نیست که روایات این موضوع مورد بررسی سندی قرار گیرد، زیرا با مراجعه به ابواب مختلف مناسب با موضوع می توان یقین به ولادت ووجود امام

↑صفحه ۳۰۲↑

مهدی (علیه السلام) از راه حساب تراکم احتمالات پیدا کرد، به جهت اینکه همگی در یک خبر اشتراک نظر دارند که همان ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام) است.
ابواب حدیثی که دلالت بر وجود امام مهدی دارد کدام است؟
در مصادر حدیثی شیعه ابوابی به چشم می خورد با روایات فراوان که هر کدام دلالت صریح یا ضمنی یا التزامی بر ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام) دارد وتعداد زیادی از انها صحیح السند است. اینک تنها به این ابواب به صورت فهرست وار اشاره می کنیم:
۱ - حجت بر خلق تنها توسط امام قائم است. در ذیل این باب ده ها روایات وجود دارد که برخی از سندها صحیح است.(۶۵۹)
۲ - ائمه ارکان زمین هستند.(۶۶۰)
۳ - برای هر زمانی هدایت گری است.(۶۶۱)
۴ - ائمه والیان امر خدایند.(۶۶۲)
۵ - امام مایه حیات مردم است.(۶۶۳)
۶ - احادیث غیبت: ده ها روایت در مصادر حدیثی وجود دارد که دلالت بر اصل غیبت دارد وتعداد بسیاری از انها صحیح السند است. روایاتی که کلینی ودیگران در کتاب های حدیثی خود نقل کرده اند.(۶۶۴)
ابن فارس می گوید: (ماده (غیب) اصل صحیحی است که دلالت بر مستور بودن شئ از چشم ها دارد).(۶۶۵)

-----------------

(۶۵۹) کافی، ج ۱، ص ۱۷۷، ح ۱و۲و۴و...؛ کمال الدین، ج ۱، ص ۲۲۰؛ و....
(۶۶۰) کافی، ج ۱، ص ۱۹۷، ح ۲.
(۶۶۱) همان، ص ۱۹۱و۱۹۲، ح ۱و۲و۳.
(۶۶۲) همان، ص ۱۹۳، ح ۶.
(۶۶۳) همان، ص ۲۰۳، ح ۲.
(۶۶۴) کافی، ج ۱، ص ۳۳۶، ح ۴و۸و۱۰و۱۵و۱۸؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۴۸۰؛ و....
(۶۶۵) معجم مقاییس اللغه، ماده غیب.

↑صفحه ۳۰۳↑

فیومی می گوید: (ماده غیبت به معنای دور شدن شئ است...).(۶۶۶)
۷ - احادیثی که دلالت بر وجود دو غیبت برای حضرت مهدی (علیه السلام) دارد (ده حدیث).
۸ - احادیثی که دلالت دارد بر اینکه غیبت او طولانی است (نود ویک حدیث).
۹ - روایاتی که دلالت بر علّت غیبت دارد (هفت حدیث).
۱۰ - روایاتی که دلالت بر فواید وجود او وانتفاع مردم در عصر غیبت از حضرت دارد (هفت حدیث).
۱۱ - روایاتی که دلالت بر طول عمر او دارد (سیصد وهیجده حدیث).
۱۲ - روایاتی که دلالت دارد بر اینکه او دائما در سنّ جوانی است (هشت حدیث).
۱۳ - روایاتی که بر فضیلت ایمان به ان حضرت در عصر غیبت دلالت دارد. (بیست وسه حدیث).

-----------------

(۶۶۶) مصباح المنیر، ماده غیب.

↑صفحه ۳۰۴↑

وجود امام مهدی در روایات فریقین

↑صفحه ۳۰۵↑

حدیث ثقلین چگونه دلالت بر وجود امام زمان دارد؟
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) مطابق حدیثی فرمود: (انّی تارک فیکم خلیفتین کتاب الله حبل ممدود ما بین السماء والارض او ما بین السماء الی الارض، وعترتی اهل بیتی، وانّهما لن یفترقا حتّی یردا علی الحوض)؛(۶۶۷) (همانا من دو جانشین را در میان شما می گذارم: کتاب خدا، ریسمان کشیده شد مابین اسمان وزمین یا مابین اسمان تا زمین، وعترتم اهل بیتم، وهمانا این دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند).
در این حدیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید: (کتاب وعترت تا قیامت از یکدیگر جدا نمی شوند)، مطابق این گفتار اگر زمانی عدلِ کتاب که همان عترت است در روی زمین نباشد لازم می اید که این دو از یکدیگر جدا شده باشند، واین با ظاهر حدیث مخالف است.
ابن حجر مکّی می گوید: (در احادیثی که سفارش به اهل بیت شده به این نکته اشاره دارد که تا روز قیامت زمین خالی از اهل بیتی که اهلیت هدایت دارند نخواهد بود، همان گونه که کتاب عزیز چنین است. ولذا اهل بیت امان برای اهل زمین معرفی شده اند. ونیز در روایات آمده است: (در هر قوم ودسته ای عدولی از اهل بیت من است).(۶۶۸)

-----------------

(۶۶۷) مسند احمد، ج ۵، ص ۱۸۱.
(۶۶۸) صواعق المحرقه، ص ۹۰.

↑صفحه ۳۰۷↑

حافظ سمهودی می گوید: از این حدیث (ثقلین) استفاده می شود که هر زمان باید فردی از اهل بیت که سزاوار تمسک به اوست تا روز قیامت موجود باشد، تا امر به تمسکی که در روایت به انها شده معنا پیدا کند، همان گونه که کتاب عزیز چنین است، ولذا اهل بیت امان اهل زمین معرفی شده اند که هر گاه از روی زمین بروند زمین نیز نابود خواهد شد).(۶۶۹)
همین معنا از علامه مناوی در شرح جامع الصغیر سیوطی رسیده است.(۶۷۰) نتیجه اینکه از حدیث ثقلین که مورد اتفاق بین شیعه وسنی بوده واز احادیث متواتر است به خوبی استفاده می شود که در هر زمان، امام معصومی از عترت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) واهل بیت معصوم او باید موجود باشد، امامی که اهلیت برای اقتدا وتمسک را داشته باشد، کسی که خود به هدایت مطلق رسیده واز ضلالت به دور است ولذا می تواند دیگران را نیز به هدایت مطلق رسانده واز مطلق ضلالت وگمراهی دور کند. چنین شخصی در این زمان غیر از حضرت مهدی (علیه السلام) نیست.
چگونه احادیث وجوب معرفت امام بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
مطابق روایات شیعه وسنی، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة)؛(۶۷۱) (هر کس بمیرد در حالی که امام زمان خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است).
با کمترین تامّل در این روایت ونظایر ان به مصداق واقعی امام در روایت پی خواهیم برد. این کدامین امام است که اگر به او معرفت پیدا نکنی به مرگ جاهلیت از

-----------------

(۶۶۹) جواهر العقدین.
(۶۷۰) فیض القدیر، ج ۳، ص ۱۵.
(۶۷۱) شرح المقاصد، ج ۵، ص ۲۳۹.

↑صفحه ۳۰۸↑

دنیا رفته ای؟ مگر نه این است که باید بین حکم وموضوع تناسب باشد؟ چه تناسبی بین عدم معرفت امام ومرگ جاهلیت است؟ آیا اگر من طاغوتِ فاسق وفاجر زمان خود را نشناسم به مرگ جاهلیت از دنیا رفته ام؟ قطعا چنین نیست، بلکه مراد همان امام معصوم در هر زمان است که از ان در روایت به (امام) تعبیر شده است که اگر او را نشناسم واطاعت او را ننمایم به مرگ جاهلیت از دنیا رفته ام.
حدیث امان چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
مطابق روایات فریقین، اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) به عنوان امان اهل زمین معرفی شده اند. ابن حجر از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (اهل بیت من امان برای اهل زمین هستند، پس هرگاه اهل بیتم هلاک شوند اهل زمین را انچه خداوند وعده داده خواهد رسید).(۶۷۲)
سمهودی بعد از نقل این حدیث می گوید: (محتمل است که مراد از اهل بیتی که امان امت هستند همان علمای از انها باشند که مردم را هدایت می نمایند، ان گونه که مردم به ستارگان هدایت می یابند).(۶۷۳)
این حدیث به خوبی دلالت بر این نکته دارد که باید در هر زمانی فردی از اهل بیت عصمت وطهارت که اهلیت برای تمسک دارد موجود باشد واو غیر از معصوم نیست. ودر این زمان غیر از مهدی موعود کسی دیگر نیست، پس باید موجود باشد وگرنه زمین وانچه در ان است نابود خواهد شد.

-----------------

(۶۷۲) صواعق المحرقه، ص ۱۵۰.
(۶۷۳) رشفة الصادی، ص ۷۸.

↑صفحه ۳۰۹↑

حدیث سفینه چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
مطابق روایات فریقین پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) از اهل بیت خود، به کشتی نوح تعبیر کرده است.
ابن حجر مکی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (مثل اهل بیتی کسفینة نوح، من رکبها نجی)؛(۶۷۴) (همانا مثل اهل بیتم همانند کشتی نوح است، هر کس سوار بر ان شود نجات یافته است).
این حدیث به طرق مختلف وتعبیرات گوناگون از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده است. با تامل در معنای ان به خوبی استفاده می شود که لازم است در هر زمانی تا روز قیامت امام معصومی از اهل بیت عصمت وطهارت وجود داشته باشد تا برای امت اسلامی امکان داشته باشد که با سوار شدن بر کشتی نجات او از غرق شدن در منجلاب فساد وتباهی نجات یافته وبه ساحل نجات وبهشت رضوان رهنمون شوند.
حدیث (عدم خلو زمان از امام قرشی) چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
بخاری ومسلم ودیگران به سندهای خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده اند که فرمود: (لا یزال هذا الامر فی قریش ما بقی من الناس اثنان)؛(۶۷۵) (این امر خلافت در قریش ثابت است مادامی که دو نفر از مردم باقی باشد).

-----------------

(۶۷۴) صواعق المحرقه، ص ۲۳۴.
(۶۷۵) صحیح بخاری، ج ۹، ص ۷۸؛ صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۴۵۲؛ مسند احمد، ج ۲، ص ۲۹.

↑صفحه ۳۱۰↑

در این حدیث خبر از واقعیتی خارجی می دهد که واجب است تحقق یابد ووظیفه مسلمین است که خلافت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را در هر زمان به دست یک نفر شایسته از قریش قرار دهند. مقصود از (هذا الامر) چیست؟ همان امری است که در ایه (اولی الامر) به ان اشاره شده است: (اطِیعُوا الله وَاطِیعُوا الرَّسُولَ وَاولِی الامْرِ مِنْکُمْ).(۶۷۶) مطابق بیان فخر رازی ودیگران، مقصود از (اولی الامر) در این ایه معصومین هستند.(۶۷۷)
پس باید در هر زمانی امام معصومی از قریش باشد مادامی که عمر دنیا به سر نیآمده واز مردم روی زمین دو نفر باقی مانده است، واو در این زمان، غیر از حضرت مهدی (علیه السلام) نیست.
به بیان دیگر: مقصود از (الامر) در روایت وایه، امر زعامت وولایت ورهبری ظاهری وباطنی وهدایت مطلق مردم به حق وحقیقت است، شخصی که به تمام معنا دارای صفات وخصوصیات پیامبر است تا بتواند امر خلافت وجانشینی او را در تمام شؤونات به جز وحی ادامه دهد، چنین شخصی در هر زمان باید موجود باشد، ودر این زمان کسی جز حضرت مهدی (علیه السلام) نیست.
ابن حجر عسقلانی می گوید: (نماز خواندن عیسی (علیه السلام) پشت سر مردی از این امت در اخر الزمان ونزدیک به برپایی قیامت، دلالت صحیح بر این قول دارد که: زمین هیچ گاه از حجتی که قائم بالله است خالی نخواهد بود).(۶۷۸)

-----------------

(۶۷۶) سوره نساء، ایه ۵۹.
(۶۷۷) تفسیر فخر رازی، ج ۱۰، ص ۱۴۴؛ تفسیر المیزان، ج ۴، ص ۴۰۱-۳۸۷.
(۶۷۸) فتح الباری، ج ۶، ص ۳۸۵.

↑صفحه ۳۱۱↑

وجود امام مهدی در احادیث دوازده خلیفه

↑صفحه ۳۱۳↑

احادیث دوازده خلیفه چیست؟
از جمله احادیث متواتر وصحیح نزد شیعه واهل سنّت احادیث دوازده خلیفه است. روایاتی که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) امامان وجانشینان بعد از خود را دوازده نفر تعیین کرده است.
جابر بن سمره از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (لا یزال الاسلام عزیزا الی اثنی عشر خلیفة ثمّ قال کلمة لم افهمها. فقلت لابی ما قال؟ فقال: کلّهم من قریش)؛(۶۷۹) (دائما اسلام عزیز است تا اینکه دوازده خلیفه بر انها حاکم گردد. ان گاه کلمه ای گفت که من ان را نفهمیدم، به پدرم گفتم: پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) چه فرمود: گفت: همه انها از قریشند).
این حدیث را با مضامین مختلف ۳۶ نفر از صحابه نقل کرده اند، ولی عمده روایات از جابر بن سمره سوائی نقل شده است. ونیز تعداد بسیاری از علمای اهل سنّت انها را در کتب خود اورده اند.
مقصود از دوازده خلیفه چه کسانی اند؟
این احادیث در حجة الوداع از جانب پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) ایراد شده است. همان حجّی که در ان حدیث ثقلین وحدیث غدیر از ناحیه پیامبر ذکر شده است.

-----------------

(۶۷۹) صحیح مسلم، ج ۶، ص ۳.

↑صفحه ۳۱۵↑

روایات نیز همانند ایات قران یکدیگر را تفسیر می کنند. لذا با جمع بین این سه دسته روایات پی می بریم که دوازده امام از عترت واهل بیت پیامبر (علیهم السلام) بوده واول انها علی بن ابی طالب است. زیرا پیامبر مطابق حدیث ثقلین فرمود: (من دو شئ گران بها در میان شما می گذارم که با تمسک به ان دو هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا وعترتم). ودر روز غدیر خم نیز علی بن ابی طالب را به مقام خلافت وامامت بعد از خود مبعوث کرد.
ونیز در روایات دوازده خلیفه تعبیرات وصفاتی درباره انها به کار رفته که بر غیر امامان معصوم، منطبق نخواهد بود از قبیل اینکه:
۱ - اسلام به وجود انها عزیز است.
۲ - دین به وجود انها قائم است.
۳ - کسانی که درصدد خوار کردن انها برایند هیچ گونه ضرری به انها وارد نخواهند کرد.
ونیز مطابق برخی از روایات که حموینی وقندوزی حنفی نقل کرده اند پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) اسامی هر یک از دوازده امام از ذریه خود را ذکر کرده است.
آیا احادیث دوازده خلیفه دلالت بر حکومت ظاهری امامان معصوم دارد در صورتی که در واقع چنین نبوده است؟
برخی می گویند: احادیث دوازده خلیفه دلالت بر خلافت وحکومت ظاهری دوازده خلیفه بعد از پیامبر دارد، در حالی که امامان شیعه به جز امام علی وامام حسن (علیهما السلام) حکومت ظاهری نداشته اند.

↑صفحه ۳۱۶↑

پاسخ: این احادیث در حقیقت، دلالت بر انشا وامر ونصب الهی دارد نه اخبار واعلام، یعنی این دوازده نفر از انجا که از شاخص های معنوی بالایی برخوردارند لذا از جانب خداوند به ولایت وخلافت منصوبند ومردم وظیفه دارند تا با انها بیعت نمایند.
سید محمد تقی حکیم می گوید: (مقصود به بقای امر در بین انها، بقای امامت وخلافت به استحقاق است. یعنی انها مستحق امامت وخلافت هستند، نه اینکه هر کدام به سلطنت ظاهری خواهند رسید، زیرا خلیفه شرعی، مشروعیت سلطنت خود را از خداوند می گیرد واین سلطنت در حدود سلطنت تشریعی است نه تکوینی، زیرا این نوع از سلطنت است که مقتضای وظیفه امام به عنوان مشرّع است، واین معنا با غصب سلطنت ظاهری از انها وتسلط دیگران منافاتی ندارد...).(۶۸۰)
احادیث دوازده خلیفه در چه مکانی ایراد شده است؟
در رابطه با مکان ایراد این احادیث روایات اختلاف دارند: برخی نقل ان را در حجة الوداع روز عرفه در عرفات می دانند.(۶۸۱) وبرخی دیگر ایراد ان را در سرزمین منی معرفی کرده اند.(۶۸۲) در برخی روایات نیز اشاره شده که در مسجد بوده است. وتعدادی از روایات نیز از ذکر مکان ان ساکتند. آیا پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در یک مکان این حدیث را بیان کرده است ویا در چند مکان؟
احتمال قوی ان است که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در مکان های مختلف به این حدیث اشاره کرده است. ولی انچه مسلّم است اینکه این احادیث در حجة الوداع یا بعد از پایان گرفتن ان ایراد شده است، حجة الوداعی که در ان پیامبر خبر از نزدیک شدن وفات خود داده است. نتیجه اینکه پیامبر وصیت به اوصیای معصوم بعد از خود نموده است.

-----------------

(۶۸۰) الاصول العامة للفقه المقارن، ص ۱۷۳.
(۶۸۱) مسند احمد، ج ۵، ص ۹۳.
(۶۸۲) همان، ص ۹۹.

↑صفحه ۳۱۷↑

چرا در احادیث دوازده خلیفه از اسامی انها سؤال نشده است؟
رسم مسلمانان این بود که از همه نوع مسائل حتی در اثنای سخنرانی حضرت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) سؤال می کردند. این روایت خبر از امر مهمّی که همان خلفای بعد از پیامبر است می دهد، خلافتی که از مسائل بسیار مهم در جامعه اسلامی است. حال سؤال این است که چرا کسی از اسامی این دوازده خلیفه سؤالی نکرده است. آیا معقول است که هیچ یک از مسلمانان در حجة الوداع یا بازگشت از حج به مدینه از اسامی انها سؤال نکرده باشد؟ هرگز! زیرا داب صحابه این بود که از جزئیات مسائل سؤال می کردند. امّا چرا وچگونه در این روایات اسامی انها ذکر نشده است؟
احتمالی که داده می شود این است که دست مخالفین اهل بیت بر این احادیث دراز شده ونگذاشته است که اسامی انها به طور صریح به گوش مردم برسد. گر چه مطابق انچه قبلا بیان شد با جمع بین این احادیث واحادیث غدیر وثقلین می توان پی برد که این دوازده خلیفه از عترت واهل بیت پیامبرند ونیز اوّل انها علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. با این حال مطابق برخی روایات که حموینی در (فرائد السمطین) وقندوزی در (ینابیع المودة) اورده اسامی آنها نیز از ناحیه پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) ذکر شده است.(۶۸۳)
در برخی روایات اهل سنت ابوبکر وعمر هم جزء دوازده خلیفه معرفی شده اند آن را چگونه توجیه می کنید؟
طبرانی به سند خود از عبد الله بن عمرو نقل می کند: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) شنیدم که می فرمود: (بعد از من دوازده خلیفه خواهد امد: ابوبکر صدیق، او بعد از من بیش از

-----------------

(۶۸۳) فرائد السمطین، ج ۲، ص ۱۳۲، ح ۴۳۱؛ ینابیع المودة، ج ۳، ص ۲۸۱.

↑صفحه ۳۱۸↑

مدتی کم درنگ نمی کند، وصاحب اسیاب خانه اش... عمر بن خطاب...).(۶۸۴) پاسخ:
۱ - حدیث از حیث سند اشکال دارد؛ زیرا از جمله رجال ان (عبد الله بن صالح) است که ذهبی احادیث او را منکر دانسته است. ونیز احمد بن حنبل می گوید: او در اخر عمر فاسد العقیده شد. وصالح بن محمد می گوید: به نظر من او در نقل حدیث دروغگوست. احمد بن صالح او را متهم دانسته ونسائی او را غیر ثقه می داند....
ونیز در سند ان لیث بن سعد است که مورد اعتماد منصور عباسی بوده وسعی وکوشش فراوان در تضعیف ولای اهل بیت در مصر داشته است.
۲ - در این حدیث هر یک از خلفای سه گانه خصوصا عثمان با تعبیراتی ستوده شده اند که با واقعیات خارجی سازگاری ندارد.
۳ - با مراجعه به روایات دیگر پی می بریم که مقصود از حدیث، دوازده نفر از ذریه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می باشند.(۶۸۵)
آیا احادیث دوازده خلیفه نزد شیعه ضعیف السند وغیر معتبر است؟
احمد کاتب می گوید: (روایاتی که اصحاب نظریه دوازده امامی نقل می کنند همگی از اخبار احاد است وهیچ حجّت ودلیلی انها را تایید نمی کند وادعای علم به صحت انها نیز ممکن نیست. ودر عین حال راویان انها نیز مورد طعن واقع شده اند).(۶۸۶)

-----------------

(۶۸۴) المعجم الکبیر، ج ۱، ص ۷، ح ۱۲.
(۶۸۵) فرائد السمطین، ج ۲، ص ۱۳۳، ح ۴۳۱؛ ینابیع المودة، ج ۳، ص ۲۸۱.
(۶۸۶) برگرفته از ایمیلی که بر سایت جمکران فرستاده است.

↑صفحه ۳۱۹↑

پاسخ:
۱ - روایاتی که دلالت بر دوازده امام بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) دارد از حدّ تواتر فراتر رفته است. ومی دانیم که حدیث متواتر فی حدّ نفسه مفید یقین است واحتیاجی به بررسی سندی ندارد.
۲ - اصحاب ورجال شیعه همگی این احادیث را مورد قبول قرار داده وبر عمل به انها اتفاق کرده اند، واین خود دلیل بر صحّت این روایات واعتماد اصحاب بر صدور انها از امام است.
شهید صدر (رحمه الله) می فرماید: (این روایات با کثرت احتیاط از جانب امامان در نقل انها به جهت حفظ امام، به درجه بالایی از کثرت وانتشار رسیده است. وکثرت عددی در این روایات تنها اساس برای قبول انها نیست، بلکه اضافه بر ان مزآیا وقرائنی در اینها وجود دارد که دلیل بر صحت احادیث خواهد بود... مشاهده می کنیم بخاری که معاصر امام جواد وهادی وعسکری (علیهم السلام) است این حدیث را نقل کرده است، واین نکته مهمی است. این خود دلیل بر ان است که این حدیث از پیامبر ثابت شده است قبل از انکه مضمون ان تحقّق یافته وفکر دوازده امام به کمال برسد).(۶۸۷)
۳ - با ملاحظه مجموعه روایات، به تعداد بی شماری از احادیث صحیح السند بر می خوریم که اگر به حدّ تواتر نباشد لااقل در حد استفاضه است.(۶۸۸) خصوصا انکه کلینی در قبول روایات منهج روش خاصّی را دنبال می کرده است. او به روایاتی اخذ می کرده که قطع یا اطمینان به صدور انها از معصومین داشته است. خبر صحیح نزد کلینی ودیگران از قدما، خبری بوده که قرائن داخلی وخارجی ان را تایید می کرده است، واعتماد انها بر وثاقت اشخاص نبوده است، بلکه وثاقت تنها راهی برای صحت صدور روایت نزد او بوده است. از جمله قرائن نزد او بر قبول خبر، وجود

-----------------

(۶۸۷) بحث حول المهدی (علیه السلام)، ص۶۵و۶۶.
(۶۸۸) ر.ک: اصول کافی.

↑صفحه ۳۲۰↑

حدیث در بسیاری از اصول چهارصدگانه حدیثی بوده که در عصر امامان تالیف شده است، ویا انکه حدیث در کتاب معروفی بوده که مورد تایید بزرگان از اصحاب قرار گرفته است.
واز جمله قرائن خارجی، وجود حدیث در کتاب هایی بوده که بر امامان عرضه شده وان حضرات مؤلفین انها را تمجید نموده اند، همانند کتاب سلیم که مورد تمجید امام صادق (علیه السلام) قرار گرفته است.
ونیز از جمله قرائن ان است که حدیث از کتاب هایی اخذ شده که نزد متقدمین مورد وثوق واعتماد بوده است، شیخ کلینی این گونه روایات را هم مورد توجه قرار داده وقبول کرده است، وتنها به روایاتی که راویانش ثقه اند توجه نداشته است بلکه این قسم از روایات بخشی از احادیث او را تشکیل داده است.
۴ - کاتب در تضعیف برخی روایات به تضعیفات ابن الغضائری استناد کرده، با انکه اصل کتابش به اثبات نرسیده ونیز تضعیفاتش مورد قبول علما قرار نگرفته است. ونیز برخی را همچون علی بن ابراهیم وسهل بن زیاد تضعیف کرده که در جای خود توثیق شده اند.
احادیث دوازده خلیفه چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟
می توان با این احادیث بر اثبات وجود امام زمان (علیه السلام) استدلال نمود؛ زیرا:
اولا: در بسیاری از روایات کلمه (بعدی) به کار رفته است، که ظهور در اتصال وپیاپی امدن دوازده امام بلافاصله بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) دارد.
ثانیا: مطابق حدیث صحیح مسلم ودیگران، این دوازده نفر کسانی هستند که قیام وقوام دین به انها بستگی دارد. ونیز اسلام به وجود انها عزیز است. حال اگر دین

↑صفحه ۳۲۱↑

پابرجاست وعزیز است به وجود این دوازده امام است، که یکی از انها باقی مانده وحافظ دین وشریعت است.
احادیث دوازده خلیفه با حدیث الخلافة بعدی ثلاثون عاما چگونه قابل جمع است؟
احمد بن حنبل در مسند خود از سفینه روایت کرده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (خلافت سی سال خواهد بود، ان گاه بعد از ان سلطنت وپادشاهی است).(۶۸۹)
برخی از علمای اهل سنّت این حدیث را مغایر با احادیث دوازده خلیفه دانسته اند، زیرا خلافت دوازده خلیفه در مدت سی سال نبوده است.
پاسخ:
۱ - بین این دو روایت فرق است؛ زیرا اوصافی که برای دوازده خلیفه ذکر شده امثال: دوازده امام به حقّ، قیام دین به وجود انها ودیگر تعبیرها، دلالت بر امدن دوازده امام معصوم دارد، ولی در حدیث سفینه، اشاره به امدن تعدادی خلیفه تا سی سال بعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) دارد، گر چه در بین انها شخص معصوم وجود نداشته باشد. ولذا مقصود به خلافت، معنای مجازی ان است، گر چه امیر المؤمنین وامام حسن (علیه السلام) امام معصوم وبه حق از ان دوازده نفرند.
۲ - حدیث سفینه غیر معتبر وغیر مشهور است، همان گونه که ابن تیمیه ان را در (منهاج السنة) تضعیف کرده است.(۶۹۰) راوی حدیث از سفینه، سعید بن جمهان است که در علم رجال تضعیف شده است.(۶۹۱)

-----------------

(۶۸۹) مسند احمد، ج ۵، ص ۲۲۰.
(۶۹۰) منهاج السنة، ج ۲، ص ۲۲۳.
(۶۹۱) تهذیب التهذیب، ج ۴، ص ۱۳.

↑صفحه ۳۲۲↑

احادیث سیزده امام چگونه قابل توجیه است؟
ظاهر برخی از روایات اشاره به امدن سیزده خلیفه بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) دارد، در توجیه این روایات می گوییم:
۱ - هیچ یک از علمای شیعه چنین ادعایی نکرده که امامان بعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) سیزده نفرند، جز هبة الله بن احمد مفید عمری که نجاشی درباره او نقل می کند: (او هم صحبت وهم مجلس با ابوالحسین بن ابی شیبه علوی زیدی بوده وبرای او کتابی تالیف کرده است. او امامان را سیزده نفر شمرده وزید بن علی بن حسین را به جهت خوشایندی ابن ابی شیبه زیدی جزء امامان به شمار اورده است.
۲ - روایاتی که برخی از کج فهم ها امامت سیزده امام را از انها فهمیده اند، برخی به جهت سوء تعبیر راویان حدیث است.
از ان جمله در روایت سلیم آمده است که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به علی (علیه السلام) فرمود: تو ودوازده نفر از اولادت امامان بر حق می باشید. معلوم است که در تعبیر به دوازده امام حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) نیز داخل بوده است، خصوصا به قرینه روایات متواتری که در کتب شیعه وسنّی وجود داشته واشاره، بلکه تصریح به امدن دوازده خلیفه بعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) دارد.
۳ - در کتاب سلیم بن قیس هلالی بیش از بیست حدیث است که دلالت بر امدن دوازده امام بعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) دارد.
۴ - کلینی وسلیم بن قیس که این گونه روایات را در کتب حدیثی خود اورده اند، از داعیان ومریدان دوازده امام هستند. واین خود دلالت بر اشتباه نسّاخ در نقل حدیث دارد. ولذا تمام کسانی که این گونه احادیث را نقل کرده اند در باب دوازده امام اورده اند.
۵ - همه احادیثی که ظهور بدوی در سیزده امام دارد ضعف سندی دارد.

↑صفحه ۳۲۳↑

غیبت صغری

↑صفحه ۳۲۵↑

مبدأ غیبت صغری از چه زمانی به حساب می آید؟
در اینجا دو نظریه وجود دارد:
نظریه اول اینکه: غیبت صغرا از زمان ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) بوده؛ زیرا ولادت حضرت در اختفا وپنهانی بوده است. ولی این نظریه مورد مناقشه واقع شده، زیرا بحث در غیبت امام است ودر ان هنگام حضرت به مقام امامت نرسیده بود. خصوصا انکه جماعت زیادی از شیعیان، حضرت را در ان پنج سال قبل از شهادت حضرت عسکری (علیه السلام) مشاهده کرده اند.
نظریه دوم اینکه: غیبت حضرت از زمان شهادت پدرش امام عسکری (علیه السلام) بوده است. وبه طور دقیق می توان گفت که بعد از نماز خواندن بر جنازه پدرش، در ان قضیه ای که ابوالادیان بصری نقل می کند.(۶۹۲)
حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟
غیبت صغرا نشانگر اولین مرحله از امامت حضرت مهدی (علیه السلام) است، که خداوند متعال تقدیر نمود تا در مدتی نه چندان دور از عموم مردم مخفی بماند وامور شیعه را توسط سفرا انجام دهد.

-----------------

(۶۹۲) کمال الدین، ص ۴۷۶-۴۷۴؛ بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۳۲.

↑صفحه ۳۲۷↑

امّا اینکه چرا غیبت صغرا قبل از غیبت کبرا قرار گرفت ممکن است که جهت ان این باشد که عادت شیعیان در طول عمر امامت بر این بوده که هر زمان اراده می کردند خدمت امام خود رسیده واز محضر او استفاده می بردند، وبا غیبت کلّی وتام وتمام هرگز انس نداشتند. لذا برای جا افتادن این موضوع ابتدا غیبت صغرا تحقق پیدا کرد که در ان تا اندازه ای ارتباط قطع شد. ومردم اگر چه در ابتدا به شک وتردید وتشویش خاطر افتادند ولی بعد از مدّتی نه چندان دور شک وتردیدها زایل شده وبا مشاهده دلایل قطعی، به وجود حضرت مهدی (علیه السلام) یقین پیدا کردند. وبعد از مدتی نه چندان طولانی غیبت کبرا شروع شد.
امتیاز عصر غیبت صغری بر غیبت کبری چیست؟
بنا بر قولی شروع غیبت صغرا از زمان شهادت امام عسکری (علیه السلام) بوده است، که از همان زمان امام (علیه السلام) متولّی امر امامت می شوند. حضرت خلافت خود را با نصب وکیل اوّلش هنگام مقابله با جماعت قمّیین اغاز نمودند. عصر غیبت صغرا از امتیازات ویژه ای برخوردار است که به برخی از انها اشاره می کنیم:
۱ - در این عصر امام مهدی (علیه السلام) متصدی امامت وخلافت شد.
۲ - در این عصر امام (علیه السلام) استتار کامل نداشتند، بلکه به جهت مصالح کلّی با برخی از خواص یارانش ملاقات برقرار می کردند.
۳ - در این عصر چهار سفیر وجود داشت که از طرف حضرت به طور خصوص مامور به رسیدگی امور مردم بوده ورابط بین انان وحضرت به شمار می امدند.

↑صفحه ۳۲۸↑

آیا خداوند برای امامت حضرت مهدی زمینه سازی کرده است؟
اری، از جمله موضوعاتی که قبل از ولادت امام مهدی (علیه السلام) اتفاق افتاد که ان را می توان زمینه ساز امامت حضرت مهدی (علیه السلام) در کودکی دانست، ولادت امام جواد وامام هادی (علیهما السلام) است؛ زیرا امام جواد در هشت سالگی یا هفت سالگی،و امام هادی در سنّ شش سالگی به امامت رسیدند. ولذا بعد از انکه شیعه به امامت این دو امام اعتقاد پیدا نمود، این مساله زمینه ساز اعتقاد به امامت حضرت مهدی (علیه السلام) ورفع استبعاد از امامت او در سنین پنج سالگی شد.
برای غیبت امام مهدی چه زمینه سازی از جانب امامان انجام گرفت؟
موضوع غیبت امام تجربه جدیدی برای امّت بود، تجربه ای که به این مقدار از غیبت هرگز هیچ امّتی به چشم خود ندیده بود، لذا امّت وجامعه شیعی احتیاج مبرم به زمینه سازی برای ورود به ان داشت. به همین جهت اهل بیت (علیهم السلام) وحتی رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) همگی به طور مکرّر به موضوع غیبت امام دوازدهم اشاره صریح داشته اند. همان گونه که غیبت صغرا قبل از شروع غیبت کبرا نیز به جهت زمینه سازی وایجاد انس در بین مردم برای ورود به غیبت کبرا بوده است.
آیا رسول اکرم خبر از غیبت امام زمان داده است؟
اری، در بسیاری از روایات به این موضوع اشاره شده است؛ ابن عباس در حدیثی

↑صفحه ۳۲۹↑

از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل می کند که فرمود: (... وجعل من صلب الحسین ائمّة یقومون بامری ویحفظون وصیتی التاسع منهم قائم اهل بیتی ومهدی امّتی اشبه الناس بی فی شمائله واقواله وافعاله. یظهر بعد غیبة طویلة وحیرة مضلّة فیعلن امر الله ویظهر دین الله جلّ وعزّ...)؛(۶۹۳) (... واز صلب حسین امامانی قرار داد که به امر من قیام کرده ووصیت مرا حفظ خواهند نمود، نهمین از انها قائم اهل بیت من ومهدی امت من است. او شبیه ترین مردم به من در شمایل واقوال وافعال است. بعد از غیبتی طولانی وحیرتی گمراه کننده ظهور خواهد کرد، ان گاه امر خدا را اعلان کرده ودین او را ظاهر خواهد نمود...).
امام علی (علیه السلام) نیز از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت کرده که فرمود: (ثمّ یغیب عنهم امامهم ما شاء الله ویکون له غیبتان احداهما اطول من الاخری...)؛(۶۹۴) (... ان گاه امامشان از میان انها تا هر زمان که خدا بخواهد غایب خواهد شد. وبرای او دو غیبت مقرر شده که یکی از ان دو از دیگری طولانی تر است...).
جابر بن عبد الله انصاری از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) پرسید: (وللقائم من ولدک غیبة؟ قال: ای وربّی. ثمّ قرا هذه الایة: (وَلَیمَحِّصَ الله الَّذِینَ امَنُوا وَیمْحَقَ الکافِرِینَ)(۶۹۵)،(۶۹۶) (آیا برای قائم از اولاد تو غیبت است؟ فرمود: اری به خدا سوگند. ان گاه این ایه را قرائت نمود: وَلَیمَحِّصَ الله الَّذِینَ امَنُوا وَیمْحَقَ الکافِرِینَ).