(۳۴۳) نقش معلم در زمینه سازی ظهوری وتحقق جامعه مهدوی

نقش معلم در زمینه سازی ظهوری وتحقق جامعه مهدوی

نویسندگان: محمد رضا سرمدی
استاد گروه علوم تربیتی دانشگاه پیام نور تهران
سید محمد میردامادی
استادیار دانشکده الهیات دانشگاه پیام نور تهران
خجسته شیروانی
کارشناس ارشد تاریخ وفلسفه تعلیم وتربیت دانشگاه پیام نور تهران
(نویسنده مسئول) (shirvany@yahoo.com)
مجله پژوهش های مهدوی - زمستان ۱۳۹۲، سال دوم - شماره ۷

چکیده:
این پژوهش به مطالعه نقش معلم در زمینه سازی ظهور وتحقق جامعه عدل مهدوی می پردازد. در این نوشتار، رسالت نظام آموزشی با تأکید بر مؤلفه معلم ونقش ورسالت وی در تربیت نسل منتظر ودر نهایت، ایجاد آمادگی، زمینه وبستر مناسب در اجتماع وفراتر از آن در جهان برای ظهور منجی موعود حضرت مهدی (علیه السلام) تبیین می شود.
روش پژوهش کیفی - توصیفی است وبا استفاده از شیوه مصاحبه - مصاحبه با صاحب نظران حوزه تعلیم وتربیت ونیز حوزه مهدویت، به جمع آوری داده ها پرداخته شده وگفتمان به شیوه کیفی - تحلیلی تجزیه وتحلیل گردیده است.

مقدمه

زمینه سازی در لغت، به معنای به وجود آوردن مقدمات انجام دادن امری است (انوری، ۱۳۸۱: ج۵، ۳۸۷۷). بر این اساس، زمینه سازی ظهور در نگاه اولیه، به معنای مقدمه چینی وآمادگی برای ظهور است (آیتی، ۱۳۹۰: ۲۳). جامعه جهانی در سیرِ حرکت تکاملی خود به سوی جامعه مهدوی وتحقق وعده الهی حرکت می کند. محقق شدن این وعده، زمینه وبستری، می طلبد که باید متناسب با شرایط ومقتضیات فرهنگ وارزش های دینی وتوحیدی آن جامعه مورد نظر (جامعه مهدوی) آماده گردد. زمینه سازی به معنای آماده کردن علل وشرایط تحقق یک پدیده است. اگر شرایط تحقق پدیده ای در جامعه ای وجود داشته باشد، زمینه سازان باید به تقویت وتوسعه آن ها بپردازند؛ اما اگر جامعه ای از آن شرایط خالی بود، زمینه سازان باید به تغییر وتحول وضعیت موجود دست زنند تا زمینه تحقق آرمان یا نهضتی را فراهم سازند (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۷۲).
از دیدگاه شیعه، ظهور منجی از جمله تغییرات اجتماعی است که سرچشمه ای الهی دارد وانقلاب مهدی موعود (علیه السلام) از نظر اجرا، همانند همه انقلاب ها به زمینه های عینی وخارجی بستگی دارد وباید فضایی مناسب برای آن موجود باشد. بنابراین مهم ترین رکن زمینه سازی ظهور وتغییر جامعه به سمت آمادگی برای حضور حجت خدا، توجه به عوامل فرهنگی واهتمام به رشد، توسعه وارتقای شخصیت انسان ها وپرورش کمالات انسانی است که در پرتو گزینش ایده آل برتر، از راه تعلیم وتربیت امکان پذیر است (همو: ۱۷۷). نیروسازی وتربیت منتظران کارآمد ومسئول، محوری ترین عامل در زمینه سازی ظهور به شمار می رود. آمادگی جامعه برای ظهور حکومت مهدوی، نیازمند جلب نیرو وتعلیم وتربیت آن هاست. کسانی می توانند در نهضت مهدوی حضور ومشارکتی صحیح کنند که تعلیم وتربیتی متناسب داشته وبر اثر بلوغ ورشد فکری وروحی، توان شرکت در جامعه سازی داشته باشند. از این رو، جایگاه تعلیم وتربیت بسیار رفیع تر از جایگاه همه مناسبات ومعاملات مدنی وفرهنگی به شمار می آید. در آیات قرآن وروایات به تعلیم وتربیت ونیروسازی توجهی ویژه شده است (همو: ۱۷۸-۱۷۹).
خداوند در قرآن کریم، وعده حکومت بر زمین را به کسانی می دهد که از تربیت خاصی برخوردارند؛ از این رو می فرماید:
﴿وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمنُوا منکمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ﴾؛ (نور: ۵۵)
خدا به کسانی از شما که ایمان آورده وکارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین، جانشین [خود] قرار دهد؛ همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین [خود] قرار داد.
روایات نیز ویژگی های خاصی را برای زمینه سازان ظهور برشمرده اند که از عهده هر نوع نظام تعلیم وتربیتی برنمی آید. برای نمونه، امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
منْ سرَّهُ أَنْ یکونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْینْتَظِرْ ولْیعْمَلْ بِالْوَرَعِ ومَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وهُوَ مُنْتَظِرٌ؛ (نعمانی، ۱۳۹۷: ۲۰۰)
هر کس می خواهد از یاوران حضرت قائم باشد، باید انتظار بکشد ودر همین حال، خود را به تقوا وسجایای اخلاقی بیاراید.
براساس روایات، هیچ کاری درعالمِ وجود، به اندازه تعلیم وتربیت ثواب واجر اخروی ندارد.
یوزن یوم القیامة مداد العلماء ودم الشّهداء فیرجّح مداد العلماء علی دم الشّهداء؛ (پاینده، ۱۳۹۰: ۴۱۵)
روز قیامت مداد علما وخون شهیدان [بایکدیگر] سنجیده می شود ومداد علما از خون شهیدان سنگین تر است.
مهم ترین وکارسازترین عنصر شکل دهی رفتار نسل جدید بعد از والدین، شخصیت ومنش معلمان است. به طور کلی معلم، عنصری مؤثر در پایدارسازی بنیادهای تعلیم وتربیت دانش آموزان به شمار می رود (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۸۴). معلم به عنوان هدایت کننده واسوه ای امین وبصیر در فرایند تعلیم وتربیت ومؤثرترین عنصر در تحقق مأموریت های نظام تعلیم وتربیت رسمی عمومی نقشی مهم بر عهده دارد (وزارت آموزش وپرورش، ۱۳۹۰: ۷-۸).
با توجه به این که نظام جمهوری اسلامی نظام زمینه ساز ظهور به شمار می آید وآرزوی نهایی آن اتصال به ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) است، از جمله اساسی ترین وظایف این نظام، انتقال ارزش ها، بینش ها، نگرش ها وفرهنگ های آن است که بر عهده نظام آموزشی آن کشور است. نظام آموزشی یکی از بهترین کانال های حاکم شدن فرهنگ مهدویت در جامعه ومؤثرترین سیستم در ارتقای معرفت مهدوی در جامعه است (سعدی وکاظمی، ۱۳۹۰: ۳۲۷). مقام معظم رهبری درباره اهمیت نظام آموزشی می فرماید:
ما اگر بخواهیم از قافله حرکت جهانی عقب نمانیم - چه برسد به این که بخواهیم نقش تعیین کننده، پیش رونده وپیش برنده ایفا کنیم - چاره ای نداریم جز این که یک نگاه بنیانی واساسی به آموزش وپرورش بیندازیم. (دیدار با معلمان سراسر کشور، ۱۲/۲/۱۳۸۵)
با توجه به دغدغه های مقام معظم رهبری وآن چه گفته شد باید نظام آموزشی بازمهندسی شده وبا رویکرد تربیت مهدوی، اصول، اهداف، فضای آموزشی، محتوای مواد آموزشی ونیروی انسانی متخصص با تفکر مهدویت تجدیدبنا گردد تا خروجی آموزش وپرورش، مطلوب نظام ومتناسب با اهداف آموزش وپرورش باشد (سعدی وکاظمی، ۱۳۹۰: ۳۴۳-۳۴۵). مربیان ومعلمان از جمله مهم ترین ارکان نظام آموزشی به شمار می آیند وبالاترین نقش را در ایجاد معرفت مهدوی در نظام آموزشی بر عهده دارند. مقام معظم رهبری در اهمیت این ضلع نظام آموزشی می فرماید:
اگر دستگاه تعلیم وتربیت در کشور خوب باشد وآموزش فرهنگی به وسیله افراد صدیق وامین وتوانا انجام گیرد، آینده آن مملکت تضمین شده است. (دیدار با اعضای مراکز تربیت معلم ودانش آموزان انجمن های اسلامی تربت حیدریه در تاریخ ۵/۱/۶۳)
در نظام تربیت مهدوی، اصل بر اصلاح بنیادین امور وتغییر وتحول واقعی ودرونی انسان هاست؛ بر این اساس، به اثرگذاری تعلیم وتربیت نگاهی خاص می شود. این رویکرد کاربردی، تنها برای رفع تکلیف وآموزش های رسمی وانتقال معارف نیست؛ بلکه در صدد تعمیق ارزش های انسانی ودرونی کردن مکارم اخلاقی، در نهاد جان آدمی است. از این رو، تعلیم وتربیت مهدوی، دانشگاه انسان سازی وفرهنگ نامه رشد وکمال است وبا هدف تأثیرگذاری وژرفابخشی، قلوب واذهان را شکوفا می سازد وتا رسیدن به مقصود نهایی ومشاهده تأثیرگذاری ونقش آفرینی واقعی، ازفعالیت بازنمی ایستد وتا اصلاح وتکمیل رفتارها پیش می رود وبه مطلوب می رسد. جامعه منتظر نیز با تأسی به این الگوی مطلوب دینی، باید نظام تربیتی پویا وکاربردی داشته باشد واساس را بر دگرگونی وتغییر احوال وعادات گذارد (کارگر، ۱۳۸۹: ۱۳۸ - ۱۳۹). تقریباً بین ۱۲ تا ۱۸ سال از زندگی یک فرد ایرانی - اعم از دختر وپسر - در نظام آموزشی سپری می شود. یعنی با شاخص متوسط عمر یک ایرانی (هفتاد سال) حدود ۲۵% عمر مفید در نظام آموزشی سپری می گردد. حال آن که با نگاهی کوتاه به فرایندهای آموزش در موضوع آموزه های مهدویت در نظام آموزشی وشیوه های انتقال آن، نشان می دهد در این مبحث کمترین توجه را داشته ایم واگر اقداماتی نیز انجام داده ایم، کافی، پاسخ گو وانسان ساز نبوده است.
آیا می توان ادعا کرد که جوان فارغ التحصیل ما از نظام آموزشی، جوانی مهدی باور، مهدی یاور، مؤمن، ایثارگر با روحیه تعاون وهمکاری، مشارکت پذیر در امور اجتماعی، پیشتاز در امور خیر، باتقوا، دارای بصیرت ولایی وطوع ورغبت مهدوی خواهدبود؟ اگر مجموعه نظام آموزشی کشور را متشکل از چهار قسمت: فضای آموزشی، دانش آموز یا دانشجو، محتوای مواد آموزشی ومعلم واستاد بدانیم، همه این حوزه ها با مشکل جدی مواجه اند ورد پای اندیشه های مهدویت وفرهنگ انتظار را در برخی از این قسمت ها یا اصلاً مشاهده نمی کنیم یا در بعضی آن قدر ضعیف است که حتی ارزش ذکر کردن را نیز ندارد. دغدغه هایی که رهبر انقلاب اسلامی از نظام آموزشی به ویژه آموزش وپرورش دارند، همان دغدغه دین ورزان درباره آن چه قرار است در نظام آموزشی اتفاق بیفتد است (سعدی وکاظمی، ۱۳۹۰: ۳۴۳).
مسئله این است که اگر برای ایجاد تحول وتغییر در زیرساخت های جامعه با هدف رسیدن به نقطه مطلوب - که همان ایجاد جامعه مهدوی است - همه نهادها، سازمان ها وبنیاد های سازنده جامعه به شکل فعال سهم خویش را به اجرا می گذارند، در این میان سهم نهاد آموزش وپرورش وبه طور مشخص سهم ونقش «معلم» چیست؟ اهمیت نقش وجایگاه ویژه نظام تعلیم وتربیت در تربیت نسل منتظر وترویج فرهنگ انتظار ومهدویت وزمینه سازی برای ظهور وتحقق انقلاب جهانی حضرت حجت (علیه السلام) وقتی روشن تر می شود که با توجه به آیات وروایات پی ببریم قیام حضرت مهدی (علیه السلام) به یارانی نیاز دارد واین امر میسر نخواهد شد، مگر با تعلیم وتربیت مهدوی. نقش وجایگاه «معلم» نیز به عنوان رکن اصلی وکلیدی این نظام چنان مهم جلوه می کند که در این نوشتار بدان پرداخته شده است.
بر این اساس، مسئله اساسی این پژوهش، بررسی ومطالعه نقش معلم به عنوان زمینه ساز برای ظهور حضرت حجت (علیه السلام) است. بدین منظور، چهار سؤال کلی - که هریک شامل سه پرسش فرعی است - مطرح می شود که از رهگذر پاسخ ها ویافته های آن بتوان به اهداف بلند زمینه سازی برای ظهور از مجرای تعلیم وتربیت به صورتی کاربردی وعملیاتی دست یافت ومنشأ اثراتی نیکو در تربیت نسل منتظر وآماده سازی اجتماع برای ظهور حضرت حجت (علیه السلام) شد. چهار سؤال به قرار زیر مطرح می شوند:
۱. آیا در نظام تعلیم وتربیت فعلی، برای معلم نقشی به عنوان نقش زمینه ساز ظهور که منجر به تربیت نسل منتظر شده، تحقق جامعه مهدوی را نتیجه دهد، تعریف شده است؟
۲. با توجه به نقش الگویی معلم، چقدر به تربیتِ معلم به عنوان الگوی یک منتظر واقعی که می تواند عامل مؤثردر زمینه سازی ظهور باشد، پرداخته شده است؟
۳. نقش ووظیفه معلم در تربیت نسل منتظر چیست؟
۴. معلم زمینه ساز باید چه شاخصه هایی داشته باشد؟
این پژوهش با توجه به ماهیت اهداف وموضوع آن، از نوع کاربردی است وراهبردی کیفی دارد؛ اما بر اساس نحوه گردآوری داده ها نوع این تحقیق، توصیفی است.
جامعه آماری پژوهش نیز مشتمل بر افراد صاحب نظر در دو حوزه تعلیم وتربیت وحوزه مهدویت است که با توجه به موضوع مورد مطالعه، تعداد بیست نفر در مجموع ودر هر حوزه ده نفر به صورت بینابین در نظر گرفته شده است.
در تحقیق حاضر، با توجه به دانش وتخصص افراد صاحب نظرِ شرکت کننده در مصاحبه (برای جمع آوری اطلاعات) وتعداد اندک آنان، از روش نمونه کل جامعه استفاده شد وکل جامعه پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. افراد انتخاب شده از مسئولان شاغل در وزارت آموزش وپرورش، سازمان پژوهش آموزش وپرورش، مرکز تخصصی مهدویت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی (علیه السلام)، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه ومؤسسه آموزشی - پژوهشی امام خمینی (رحمه الله) بوده اند.
ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش به صورت کیفی بوده، از شیوه مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شده است. از این رو به تناسب آن، از روش تحلیل گفتمان برای تجزیه وتحلیل داده ها استفاده گردید.
۱. تعریف نقش زمینه ساز ظهور برای معلم
پرسش نخست این بود که آیا در نظام تعلیم وتربیت فعلی، برای معلم نقشی به عنوان نقش زمینه ساز ظهور که منجر به تربیت نسل منتظر شده، تحقق جامعه مهدوی را نتیجه دهد، تعریف شده است؟
در شرح این پرسش به مواردی نیز پرداخته می شود که عبارت اند از:
۱. تعریف نقش زمینه ساز ظهور برای معلم؛
۲. نقش متناسب با هدف تحقق جامعه عدل مهدوی برای معلم؛
۳. میزان تأثیر معلمان تربیت شده مسلط به مسائل مهدوی در تربیت نسل منتظر.
بر اساس یافته ها در پاسخ به این سؤال:
۱. نقش زمینه ساز ظهور برای معلم باید تعریف شود.
نقش معلم در نظام تعلیم وتربیت نقشی محوری است. با توجه به آن که یکی از زمینه های ظهور، تربیت نیروی انسانی کارآمد است، معلم سنگ بنای تحقق جامعه منتظر وزمینه ساز ظهور به شمار می آید که باید در سیاست های فرهنگی کشور به این مطلب تصریح شود. در جامعه مهدوی، معلم کسی است که با آماده سازی وپرورش نیروها واستعدادها وآموزش صحیح معارف دینی آینده نگر وآینده ساز، در شکل گیری این جامعه تأثیری بسزا دارد. از این رو برای معلم باید نقش زمینه ساز ظهور تعریف شود.
در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش - راهکار ۴-۱ از هدف نخست - چنین آمده است: ایجاد ساز وکارهای ترویج ونهادینه سازی فرهنگ ولایت مداری تولّی وتبرّی، امر به معروف ونهی از منکر، روحیه جهادی وانتظار، زمینه سازی برای استقرار دولت عدل مهدوی باتأکید بر بهره گیری از ظرفیت حوزه های علمیه ونقش الگویی معلمان واصلاح روش ها (وزارت آموزش وپروش، ۱۳۹۰: ۱۹).
قهرمانی فرد وهمکاران (۱۳۹۰) به نقل از موسوی (۱۳۸۸) وحائری پور (۱۳۸۹)، معلم را عنصری مؤثر در پایدارسازی بنیادهای تعلیم وتربیت دانش آموزان می دانند. از این رو چنان چه معلمان در فرایند آموزش، این ارزش ها وآرمان ها را به دانش آموزان القا کنند وانتقال دهند، تربیت یافتگان نظام آموزش وپرورش به عنوان بازتابی از همه دریافت های رسمی وغیر رسمی کارگزاران نظام آموزشی همچون منتظرانی کارآمد ومسئول تربیت خواهند شد.
۲. تمام ویژگی هایی که طبق هدف گذاری در سند تحول بنیادین برای تربیت یافتگان ودانش آموزان در نظر گرفته شده است، نخست باید در خود معلم موجود باشد؛ زیرا این ویژگی ها زیر چتر خصوصیات معلم در دانش آموز شکل می گیرد. روشن است معلمی که صاحب این ویژگی ها نباشد، نمی تواند حتی درباره آن ها سخن بگوید، چه رسد به این که بخواهد دانش آموز را به سمت متخلق شدن به آن ویژگی ها وتحقق جامعه عدل مهدوی هدایت ورهبری کند.
سعدی وکاظمی مربیان ومعلمان را به عنوان یکی از مهم ترین ارکان نظام آموزشی که بالاترین نقش در ایجاد معرفت مهدوی در نظام آموزشی برعهده دارند می دانند. آنان برای تأثیرگذاری بهتر معلمان، ویژگی هایی برمی شمرند؛ از جمله این که معلم ابتدا باید خود ویژگی های یک انسان منتظر را داشته باشد وخود با امام زمان (علیه السلام) ارتباطی معنوی وعاشقانه برقرار کند تا بتواند در مخاطبان خود تأثیر گذار بگذارد. همچنین معلم ومربیِ مروج فرهنگ مهدویت - که در پژوهش حاضر به معلم مهدوی، معلم منتظر ومعلم زمینه ساز تعبیر شده است - باید از معارف مهدوی اطلاعات کافی داشته باشد تا در ابلاغ پیام توفیق به دست آورد. (سعدی وکاظمی، ۱۳۹۰: ۳۹۵ - ۴۰۱).
مرتضوی نیز در لزوم ایجاد تحول در نظام آموزشی به تربیت معلمان واستادان شایسته اشاره می کند وبرای آن ها ویژگی هایی را برمی شمرد که نشان می دهد معلمان برای آن که بتوانند الگوی دانش آموزان شوند باید خود به دکترین مهدویت آشنا ومسلط باشند (مرتضوی، ۱۳۹۰: ۳۴۲). همچنین با یافته های پژوهشی که شیرمحمدی در سال ۱۳۹۱ انجام داد، جهان بینی معلم در تربیت اخلاقی دانش آموزان تأثیرگذار است؛ یعنی معلم باید خود از تربیت اخلاقی بهره مند بوده، صاحب ویژگی اخلاقی بالایی باشد تا بتواند همان ویژگی را به دانش آموز منتقل کند.
۳. نیروسازی وتربیت منتظران کارآمد ومسئول، محوری ترین عامل در زمینه سازی ظهور است. مهم ترین وکارسازترین عنصر شکل دهی رفتار نسل جدید پس از والدین، شخصیت ومنش معلمان است. در این راستا تأسیس مدرسه مهدوی مبتنی بر فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی از ضروریاتی به شمار می رود که در زمینه سازی برای ظهور نقشی محوری ومهم ایفا می کند (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۸۴، ۲۱۴). می توان اذعان داشت که لازمه مدرسه مهدوی، وجود معلم مهدوی است که به آموزه مهدویت وفرهنگ انتظار مسلط باشد. ادیب وهمکاران (۱۳۸۸) واعظمیان بیدگلی وافروز (۱۳۹۱) نیز آموزش وپرورش را از نهادهای بسیار تأثیرگذار در زمینه سازی دولت برای ظهور حضرت ولیّ عصر (علیه السلام) دانسته، تجهیز معلمِ عهده دار تعلیم وتربیت وتهذیب دانش آموزان را به علم وتقوا وآگاهی به مطالب روز وکوشایی در خودسازی وپرورش را ضروری می دانند. ملایی نیز در ارائه راهبردها برای دولت زمینه ساز، در گزینش کارگزاران با معیار مهدی باوری به این اشاره دارد که اگر معلم پشتوانه معرفتی صحیحی درباره معارف مهدوی داشته باشد وبا آگاه وآشنایی به مباحث مهدوی از ویژگی های یک منتظر برخوردار شود، می تواند به همان میزان بر دانش آموزان تأثیر بگذارد (ملایی ودیگران، ۱۳۸۸: ۱۲۹- ۱۳۲). بنابراین معلم برای آن که بتواند این رسالت را به نحو احسن ایفا نماید، باید خود یک منتظر واقعی باشد.
۲. تربیت معلم به عنوان یک منتظر واقعی ومؤثر در زمینه سازی برای ظهور
دومین سؤال این بود که با توجه به نقش الگویی معلم، چقدر به تربیتِ معلم به عنوان الگوی یک منتظر واقعی که می تواند عاملی مؤثر در زمینه سازی ظهور باشد، پرداخته شده است؟
این پرسش نیز سه زیر سؤال دیگر را دربر می گیرد، با دنبال کردن اهدافی که عبارت اند از:
۱. بررسی میزان تناسب تربیت معلمان به صورت«معلم مهدوی»، «معلم منتظر» یا «معلم زمینه ساز» با رسالت وی؛
۲. بررسی میزان کافی بودن آموزش های ضمن خدمت برای تربیت معلمان شایسته مهدوی؛
۳. شناسایی امکانات، ابزار، برنامه ها، فرصت ها وراهکارهای پیشنهادی برای ایجاد معرفت عمیق در معلم، نسبت به موضوع مهدویت ونقش ومسئولیت وی در زمینه سازی.
براساس یافته های این سؤال پژوهش:
۱. مدل مطلوب معلم ما در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، «معلم مهدوی»، «معلم منتظر» یا «معلم زمینه ساز» می تواند تلقی شود؛ معلمی که از روح امید بسیار قوی نسبت به آینده برخوردار است وانگیزه ای بسیار بالا برای تلاش در جهت اصلاح ورشد وپیشرفت جامعه برای خود قائل است. او دانش آموزان را امانت الهی تلقی می کند که امام زمان (علیه السلام) از معلم انتظار داردآنان را خوب تربیت کند؛ معلمی با ویژگی های بالای شخصیتی که می تواند تربیت نسل منتظر را برعهده گیرد. از این رو تربیت معلم به صورت معلم مهدوی، منتظر یا زمینه ساز با رسالت معلم متناسب است.
تا زمانی که تربیت مهدوی بر پایه های معرفتی وارزش خاص خود در ساختار، نگرش ورفتار سازمان آموزش وپرورش کشور توسعه نیابد، به زمینه سازی ظهور - که آماده کردن جامعه ای متناسب با شرایط ومقتضیات فرهنگی وارزش های دینی وتوحیدی است - نمی توان امید بست (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۸۴-۱۸۵). از این رو برای زمینه سازی انتظار وسایر مسائل مربوط به آن، به آموزش وپرورش نیاز است تا با تکیه بر قرآن واهل بیت (علیهم السلام) فعالیت هایی به انجام رسد (عظیمی، ۱۳۹۰: ۳۷۶).
۲. از یافته های این پژوهش - که کمتر به آن اشاره شده - ناکافی بودن آموزش های کوتاه مدت ودوره های ضمن خدمت در تربیت معلمان شایسته مهدوی است؛
زیرا این آموزش ها تنها مدتی به ذهن سپرده می شوند واثری مقطعی دارند وهرگز عمیق، آینده ساز وتعالی بخش نیستند. بنابراین نمی توانند در شخصیت سازی معلم تأثیر بگذارند.
۳. شناسایی امکانات، ابزار، برنامه ها، فرصت ها وراهکارهایی برای ایجاد معرفت عمیق در معلم برای ایفای بهتر نقش زمینه ساز وتبدیل شدن به الگوی عملی یک منتظر واقعی در تربیت نسل منتظر، یافته دیگر این پژوهش است؛ ازجمله بهره گیری از قرآن وعترت ودوره های آموزشی کوتاه مدت، برگزاری همایش ها، هم اندیشی ها، برنامه های فرهنگی - هنری، مسابقات، معرفی کتاب های مناسب در این باره در قالب مسابقه، فعالیت های تبلیغی، انجام کارهای پژوهشی درباره مهدویت با توجه به روحیه پرسش گری فرهنگیان، برگزاری جلسات پرسش وپاسخ، ایجاد سرفصل های جدید در موضوع مهدویت در تربیت معلم، دانشگاه فرهنگیان، استفاده از برنامه های صدا وسیما در این باره، استفاده از فضاهای فرهنگی جامعه، حوزه های علمیه، انس با علمای فرهیخته وعالمان مهدوی، تشکیل حلقات علمی وفکری میان خود معلمان با محور تربیت مهدوی در دانش آموزان، ایجاد فضای اردویی، ارتباط با مکان های مقدس همچون مسجد مقدس جمکران، زیارت ها ودعاهای مرتبط با امام زمان (علیه السلام) و.... البته یافته های پژوهش حاضر از حیث برنامه ها، فرصت ها، ابزارها وراهکارها برای ایجاد معرفت عمیق در معلم نسبت به نقش زمینه ساز ظهور وتربیت نسل منتظر، نسبت به پژوهش های مشابه متنوع تر وجامع تر است.
۳. نقش ووظیفه معلم در تربیت نسل منتظر
نقش معلم در تربیت نسل منتظر چیست؟
این سؤال نیز شامل سه زیرسؤال دیگر است که اهداف زیر را دنبال می کند:
۱. شناسایی راه های مؤثر در توانمندسازی معلم برای آشنا ساختن دانش آموزان با امام عصر (علیه السلام) وتصویرسازی از جامعه پس از ظهور؛
۲. بررسی میزان اثربخشی کتاب های درسی با سمت وسوی مهدوی در تکمیل وتأیید نقش معلم (نقش زمینه ساز ظهور)؛
۳. بررسی میزان تأثیرگذاری نقش زمینه ساز ظهور معلم در تحرک وپویایی اجتماع به سمت زمینه سازی.
بر اساس یافته های این پرسش:
۱. برای آشناسازی دانش آموزان با امام زمان (علیه السلام)، معلم باید خود نسبت به موضوع مهدویت شناخت ومعرفت وباور داشته باشد وعامل نیز باشد. بهره بردن از نمادهای عید نیمه شعبان، روز جمعه، ترتیب دادن مراسم خاص یا اردو، بهره گیری از دعاهای مربوط به امام زمان (علیه السلام)، فضاسازی، اختصاص دادن زمانی خاص در کلاس در مدرسه به موضوع مهدویت وامام عصر (علیه السلام)، استفاده از تمثیل وداستان وشعر وایجاد علاقه وانگیزه نسبت به پذیرش مدیریت امام پس از ظهور ایشان، ایجاد وتقویت روحیه انتظار ونصرت امام، شناساندن آسیب ها وآفت ها وانحرافات در زمینه مهدویت، بیان معارف انتظار وبرکات آن وبیان معارف عصر حضور و... که البته با رعایت ظرفیت وتناسب با رده سنی ودوره تحصیلی دانش آموزان، مرحله بندی شده وموضوعات مطرح می شوند.
۲. سمت وسو دادن کتاب های درسی به مباحث مهدوی - البته مطابق با سن وفهم وظرفیت دانش آموزان - افزون برآن که بسیار ضروری است، می تواند مؤید ومکمل نقش زمینه سازانه معلم وبسیار اثرگذار باشد.
یافته های تحقیق حسین زاده وهمکاران (۱۳۸۸) نشان داد ایمان وباور قلبی جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله شهر تهران از امام عصر (علیه السلام) در حد متوسط بوده وهنوز به ایمان وباور قلبی مطلوب وعمیق دست نیافته اند. مردم جامعه نیز نسبت به حضرت وجایگاه ایشان شناخت ومعرفتی که شایسته ایشان باشد ندارند واز همه مهم تر از تکالیف ووظایفی که در عصر غیبت بر عهده آنان است بی اطلاعند. هنوز احساس نیاز به حضرت دل ها را نمی لرزاند وسبب دوری از گناه نمی شود واحساس تضرع برای دوری از حضرت - که همه فضای جامعه را پر کند - وجود ندارد. با بررسی بیشتر، ریشه واساس این همه دوری وغفلت را در بی توجهی یا کم توجهی نهادهای مسئول ودر رأس آن ها نهاد پرطمطراق تعلیم وتربیت می یابیم (نک: طائبی، ۱۳۹۰). بنابراین باید برای همه دوره های تحصیلی، دروس وحتی کتب اختصاصی تهیه گردد ورسماً وارد نظام تعلیم وتربیت کشور شود. به باور تعدادی از شرکت کنندگان در این پژوهش، تنظیم وطراحی یک سند راهبردی برای تربیت نسل منتظر - که تحقق جامعه عدل مهدوی را تحقق بخشد - لازم وضروری می نماید تا بتواند نقشه راهی برای نظام آموزشی در طی مسیر زمینه سازی برای ظهور باشد.
بدیهی است آموزش معارف مهدوی - که در سرنوشت شخص متعلم وبلکه جامعه جهانی نقش تمام دارد - کم ارج تر از علوم رایج در مدارس نیست. از این رو بر عهده دولت اسلامی وزمینه ساز است که در بعد آموزشی کشور، از دبستان تا دانشگاه با استفاده از متخصصان مباحث مهدوی وبا در نظر گرفتن شرایط سنی وفهم مخاطبان متونی را تهیه کنند وجزو مواد رسمی دروس مراکز آموزشی قرار دهند (ملایی وکریم زاده، ۱۳۸۸: ۱۳۴).
تحلیل وضعیت موجود نشان می دهد نظام آموزشی در ساحت تربیت دینی واخلاقی - به ویژه در بعد تربیت مهدوی وانتقال آموزه های مهدویت وترویج فرهنگ انتظار - چندان موفق نبوده وتأثیرپذیری دانش آموزان در رفتارهای فردی واجتماعی از معارف دینی ومباحث عرضه شده در مدارس بسیار ناچیز وحتی منفی بوده است. لذا آسیب شناسی اهداف وبرنامه های تدوین شده - به ویژه در حوزه برنامه ریزی - درسی نشان می دهد که تنها در برخی متون درسی، فصل هایی به تبیین آموزه مهدویت اختصاص داده شده است. تحلیل اهداف آموزشی وپرورشی حاکی از آن است که هیچ نوع هدفی دال بر توجه به مقوله انتظار وجود ندارد. همان گونه که یافته های پژوهشی وتحلیل اهداف واصول آموزش وپرورش نشان می دهد در آموزش وپرورش کشور توجه نظام مند وبرنامه ریزی منظمی در حوزه هدف گذاری وتدوین محتوا درباره آموزش وگسترش «تفکر مهدویت» وترویج فرهنگ، ومقوله انتظار صورت نپذیرفته است (قهرمانی فرد وهمکاران، ۱۳۹۱).
برخی از مطالعات پژوهشی که در قسمتی از نظام آموزشی - یعنی آموزش وپرورش انجام گرفته است - نشان می دهد که در اهداف اجتماعی تعلیم وتربیت جمهوری اسلامی ایران نه تنها هیچ اشاره ای به مقوله انتظار وکسب آگاهی ونگرش های لازم نشده است، بلکه از آموزش وفرهنگ مهدویت در کتاب های درسی دوره ابتدایی، راهنمایی ومتوسطه نیز به عدد انگشتان یک دست نیز اثری از آموزه های مهدوی پیدا نمی کنیم. از این رو باید نظام آموزشی بازمهندسی شده وبا رویکرد تربیت مهدوی در اصول، اهداف، فضای آموزشی، نیروی انسانی متخصص با تفکر مهدویت وبه خصوص محتوای مواد آموزشی بازنگری اساسی صورت پذیرد (کاظمی وسعدی، ۱۳۹۰: ۳۹۳-۳۹۴).
از جمله ضعف های نظام آموزشی، خلأ متون آموزشی ما از فرهنگ دکترین مهدویت است. بنابراین اگر بناست مدیریت علمی دکترین مهدویت را عهده دار شویم، باید متون آموزشی از نقطه آغازین تا پایان مراحل آموزش از چنان غنای علمی در این باره برخوردار باشد که فارغ التحصلان مراکز، در شرح دکترین مهدویت وپاسخ گویی به شبهات توانایی لازم وکافی داشته باشند (مرتضوی، ۱۳۹۰: ۳۴۱ - ۳۴۲).
۳. تأثیر نقش زمینه سازی ظهور برای معلم در تحرک وپویایی اجتماع به سمت زمینه سازی وایجاد شرایط ظهور از یافته های دیگر این پژوهش به شمار می رود. نتیجه آن که چنان چه معلم نقش زمینه ساز ظهور را بتواند به بهترین شکل ایفا کند، قطعاً می تواند به میزان زیادی موجب تحرک وپویایی در اجتماع شود؛ به شرط آن که نخست خود را مخاطب فرهنگ مهدویت بداند. این یافته، با معیار وکلام قرآن کریم در آیه شریفه ﴿إنَّ اللهَ لَا یُغیِّرُ مَا بِقَومٍ حَتّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾ (رعد: ۱۱) همسو است وبا متون ومطالعات انجام شده نیز مطابقت دارد.
با توجه به این که هدف ما مبنی بر ایجاد تحول جهانی برای زمینه سازی قیام جهانی با شرایط موجود تحقق پذیر نیست، نخستین کار، تحول در درون ما وجامعه ماست تا در پی آن، جهان متحول شود؛ وگرنه نباید انتظار هیچ تحولی را داشت (مرتضوی، ۱۳۹۰: ۳۳۵).
در حقیقت افراد یک جامعه ویک ملت می توانند با ایجاد تغییر وتحول شخصی در خود، زمینه تغییر وتحول اجتماعی را نیز فراهم آورند تا این که خداوند آن تغییر وتحول را در جامعه محقق سازد (سبحانی نیا، ۱۳۸۸: ۱۴). به باور شهید سید محمدباقر صدر، علت العلل تمامی تغییر وتحولات، خواست واراده خود انسان است که سمت وسوی این خواست واراده هنگامی که در کنار اندیشه جدید قرار گیرد، تغییر می کند. شهید مطهری نیز معتقد است با توجه به نقش اصلی عامل انسانی در تغییرات اجتماعی، توجه به عوامل فرهنگی واهتمام به رشد، توسعه وارتقای شخصیت انسان ها وپرورش کمالات انسانی، مهم ترین رکن زمینه سازی وتغییر جامعه به سمت آمادگی برای نوسازی است که در پرتو گزینش ایده آل برتر از راه تعلیم وتربیت امکان پذیر است (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۷۳ -۱۷۵).
مبانی کلامی وبسیاری از آیات وروایات به روشنی بر تأثیر انسان ها در تحول وضعیت خود وتغییر جوامع دلالت دارند. از این رو می توان ادعا کرد ظهور امری است تحصیلی ونه حصولی. زمینه سازی ظهور نه تنها ممکن است، بلکه شیعیان در تعجیل وتحقق آن تأثیری اساسی وبی بدیل دارند وبه آن مکلف اند (پورسیدآقایی، ۱۳۸۸: ۶۱).
۴. شاخصه های معلم زمینه ساز
شاخصه های معلم زمینه ساز چیست؟
این سؤال شامل چهار زیر سؤال دیگر، با دنبال کردن اهدافی است که عبارت اند از:
۱. بررسی میزان لزوم وضرورت تدوین نظریه تعلیم وتربیت مهدوی، با توجه به نقش اساسی نهاد تعلیم وتربیت در شکل گیری جامعه؛
۲. شناسایی شاخصه های معلم زمینه ساز؛
۳. شناسایی چگونگی بهره وری معلم از همکاری حوزه وآموزش وپرورش در ایفای نقش زمینه ساز ظهور؛
۴. بررسی میزان تأثیر تولید نقش زمینه ساز ظهور برای معلم به عنوان معلم مهدی یاور، در شخصیت سازی جهانی برای معلم وجهانی سازی فرهنگ مهدویت.
یافته های این سؤال پژوهش از این قرارند:
۱. صاحب نظران دو حوزه تعلیم وتربیت وحوزه مهدویت معتقدند پرداختن به تعلیم وتربیت اسلامی از پایه های نظام تعلیم وتربیت به شمار می رود وبا توجه به این که تعلیم وتربیت مهدوی همان تعلیم وتربیت اسلامی است، توجه بیش از پیش به ورود آن به نظام تعلیم وتربیت جمهوری اسلامی ایران از اهداف بلند ومهم در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش به شمار می آید.
یافته ها نشان می دهد برای داشتن نسلی منتظر با ویژگی های خاص برای تحقق جامعه عدل مهدوی راهی جز توجه به مهدویت وتربیت مهدوی با چشم انداز زمینه سازی ظهور وتحقق آن نیست. تا هنگامی که تربیت مهدوی بر پایه های معرفتی وارزش خاص خود در ساختار، نگرش ورفتار سازمان آموزش وپرورش کشور توسعه نیابد، به زمینه سازی ظهور - که آماده کردن جامعه ای متناسب با شرایط ومقتضیات فرهنگی وارزش های دینی وتوحیدی است - نمی توان امید بست. از این رو چاره ای نیست جز این که دولت زمینه ساز بر پایه آموزه مهدویت وانتظار وآرمان بلند حکومت عدل مستضعفان به وزارت آموزش وپرورش ونهادهای همسو، توجهی ویژه کند. آموزه مهدویت وانتظار پیامدهای تربیتی معینی دارد که با هدف های تعلیم وتربیت همسوست؛ ضمن آن که مهدویت وانتظار، مقوله ای صرفاً اعتقادی نیست، بلکه باید در سیاست گذاری وتدوین نظام آموزش وپرورش دولت زمینه ساز حضوری پررنگ ومحوری داشته باشد. مهدویت، فلسفه بزرگ جهانی است وتنها از آنِ قشری خاص نیست، بلکه در حیات کل بشر تأثیرگذار است (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۸۵، ۱۹۰).
با توجه به دغدغه های مقام معظم رهبری باید نظام آموزشی بازمهندسی شده وبا رویکرد تربیت مهدوی، اصول، اهداف، فضای آموزشی، محتوای مواد آموزشی ونیروی انسانی متخصص با تفکر مهدویت تجدید بنا گردد تا خروجی آموزش وپرورش، مطلوب نظام ومتناسب با اهداف آموزش وپرورش باشد. تدوین سند چشم انداز مهندسی فرهنگی مهدویت وایجاد نگاه راهبردی در نظام آموزشی به منظور ایجاد انضباط وانسجام در محتوای متون آموزشی برای حاکم شدن روح فرهنگ مهدویت بر اساس مبانی علمی با تعیین یک گروه کارشناسی وخبره در تألیف کتب درسی و... از جمله راهبردهای معرفتی به شمار می آید (سعدی وکاظمی، ۱۳۹۰: ۳۹۰ و۴۰۰).
از آن جا که جامعه از ترکیب افراد شکل می گیرد، تربیت مهدوی از الزامات جامعه آرمانی مهدوی است؛ یعنی در صورتی که افراد مهدوی تربیت شوند، از امام مهدی (علیه السلام) ورسالت وی آگاهی یابند، او را باور کنند وباورهایشان در عمل نیز تجلی پیدا کند، می توان وجود جامعه مهدوی را انتظار داشت. تربیت مهدوی در مفهوم خاص آن، مجموعه تدابیر واقدامات سنجیده ومنظم فرهنگی برای پرورش وتقویت ایمان وباورهای مهدوی در فراگیران است (صمدی، ۱۳۸۵).
۲. یافته مهم دیگر این پژوهش - که در کمتر مطالعه ای به آن اشاره شده - شاخصه های معلم زمینه ساز است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد معلم زمینه ساز ویژگی های فراتر از شاخصه های یک معلم مسلمان شیعه دارد؛ ویژگی هایی که می تواند او را به عنوان مربی نسل منتظر وزمینه ساز ظهور معرفی کند. معلم زمینه ساز باید در «حیطه شناختی» نسبت به امام وجایگاه امام معرفت وشناخت پیدا کند ودر حوزه مهدویت دانش واطلاعات عمیق داشته باشد. او باید به نظام تربیتی اسلام با قرائت اهل بیت (علیهم السلام) اشراف یابد، جامعه ووضعیت روز وهمچنین ویژگی های هر دوره سنی را خوب بشناسد. او باید در «حیطه عاطفی»، با امام انس وارتباط بالینی داشته باشد؛ نسبت به نقش زمینه سازی دارای انگیزه شود؛ زندگی اش را با رضایت امام معصوم همراه کند؛ نسبت به دانش خود در زمینه مهدویت باوری عمیق یابد؛ زمینه سازی برای ظهور، بزرگ ترین دغدغه اش به شمار آید؛ نسبت به متربی دلسوز باشد واحساس مسئولیت کند ونیز در انجام فعالیت تربیتی اش رویکردی آینده نگر وآینده ساز داشته باشد. در «حیطه مهارتی»، به دستورات وشعائر دین اسلام ملتزم باشد؛ در آشنا کردن دانش آموزان ومردم با امام زمان (علیه السلام)، نشانه های ظهور، شبهات و... توانایی خویش را نشان دهد؛ ظرفیت وجودی اش توسعه یافته باشد؛ در مقابل فتنه های زمانه وآلودگی های اخلاقی مقاومت کند؛ با تقوا باشد؛ به دانسته هایش عمل کند تا بتواند برای متربی خود الگو ونمونه عینی یک منتظر واقعی شود؛ حرف وعملش در تضاد نباشد. او باید روحیه جمعی، دقت، حوصله، شخصیتی قوی، اخلاقی نیکو، مدیریت وتدبیر وهمچنین تعهد داشته باشد ودر انتقال مفاهیم در حوزه مهدویت از خود مهارت کافی نشان دهد.
۳. برای آن که معلم بتواند نقش زمینه ساز ظهور را بهتر وموفق تر ایفا کند، حوزه علمیه وآموزش وپرورش باید همکاری وفعالیت خود را جدی بگیرند. حوزه علمیه با تشکیل کارگروه های تخصصی در حوزه مهدویت، برگزاری دوره های آموزشی، تدوین جزوه ها ومجموعه مطالب، ایجاد حلقه های معرفتی وفضاهای اخلاقی وایجاد ارتباط سالم با معلمان، می تواند در آموزش آنان سهیم شود ودر ایفای نقش تربیتی یاری شان کند. آموزش وپرورش نیز می تواند با برنامه ریزی برای استفاده از روحانیون واساتید وعلمای متخصص در حوزه مهدویت وبحث های معرفت بخشی، زمینه تعامل معلمان با عالمان ربانی وفرهیخته ومتعهد را فراهم آورد. ضمن آن که معلمان نیز می توانند به وسیله استفاده از متون وکتب، حضور در مکان های مذهبی مثل مسجد و...، ارتباط با روحانیون فعال، عالم وعامل، با حوزه ها ارتباط برقرار کنند.
۴. تأثیر تدوین نظریه تعلیم وتربیت مهدوی با تأکید بر نقش معلم به عنوان زمینه ساز ظهور در شخصیت سازی جهانی برای معلم وجهانی سازی فرهنگ مهدویت، یافته مهم دیگر این پژوهش است که نشان می دهد همان طور که انقلاب اسلامی ایران با توجه به ارزش های اصیل اسلامی به جهان صادر شد وموجب بیداری وحرکت در سایر ملت ها گشت، نظریه تعلیم وتربیت مهدوی - که همان تعلیم وتربیت اسلامی با محوریت امام عصر (علیه السلام) است - چنان چه با فرهنگ معیار - یعنی قرآن وعترت - تطبیق یافته وتدوین گردد، می تواند با تمام نظریه های تربیتی موجود مقابله کرده، تحولی شگرف در نظام تربیتی جهان ایجاد نماید. مهم تر آن که اگر معلم در این نظریه به عنوان زمینه ساز ظهور مطرح گردد ورسالت ومسئولیت خود را به نحو احسن ایفا نماید، می تواند الگویی عینی ومدلی مطلوب وبرانگیزاننده برای سایر معلمان در سراسر جهان شود واز رهگذر جهانی شدن شخصیت زمینه سازانه اش حکومت عدل جهانی حضرت بقیة الله الاعظم را - که مصلح جهانی ومنجی موعود تمام ادیان ومذاهب است - محقق ساخته ودر تعجیل ظهور ایشان نقشی مؤثر داشته باشد.
شیعه در زمینه سازی ظهور، دارای رسالتی جهانی است؛ زیرا داعیه تفکری را دارد که در پی دگرگونی جهان است. بی گمان انجام دادن این رسالت خطیر، بدون حضور مؤثر شیعه در عرصه گفتمان جهانی وتأثیرگذاری جدی بر نگرش های عمومی ممکن نخواهد بود. بدیهی است دست یابی به چنین رهیافت سترگی، بایسته ها وشیوه های خاص خود را می طلبد که در جای خود به تأمل وپردازش بیشتری نیاز دارد تا بتوان با خرد وتدبیر، راهکارها وراهبردهای تحقق این رسالت بزرگ را بررسی کرد وطرحی نو در انداخت (صمدی، ۱۳۸۸: ۲۵۸ و۲۶۲).
مهدویت وانتظار مقوله ای صرفاً اعتقادی نیست، بلکه باید در سیاست گذاری وتدوین نظام آموزش وپرورش دولت زمینه ساز، حضوری پررنگ ومحوری داشته باشد. مهدویت فلسفه بزرگ جهانی است وتنها مخصوص قشری خاص نیست، بلکه در حیات کل بشر تأثیرگذار است (موسوی، ۱۳۸۸: ۱۹۰). به عقیده استاد شهید مطهری، آرمان قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) یک فلسفه بزرگ اجتماعی اسلامی است. این آرمان بزرگ - گذشته از این که الهام بخش ایده وراه گشایی به سوی آینده است - آینه بسیار مناسبی است برای شناخت آرمان های اسلامی. این نوید، ارکان وعناصر مختلفی دارد که برخی، فلسفی وجهانی است وجزئی از جهان بینی اسلامی به شمار می آید. (همو: ۱۹۰-۱۹۱).
از آن جا که امروزه تئوری های گوناگونی درباره پایان تاریخ مطرح می شود وتنور بحث «جهانی شدن» داغ است، باید حکومت جهانی امام زمان (علیه السلام) را با عنوان بهترین تئوری وکارآمدترین گزینه برای پایان تاریخ در کتاب های درسی به فراگیران معرفی کرد. نظام تعلیم وتربیت در بخش ترویج، باید به ایجاد ادبیات جدید در تبیین وانتشار معارف دینی به ویژه مسئله مهدویت بپردازد. در این راستا لازم است ادبیات وگفتمان تبلیغی شعرا، خطبا، واعظان ومداحان در تشریح ادبیات واهداف ظهور با نگاهی جهان شمول جهت گیری وسامان یابد. روشن است که نهادینه شدن این عملکرد کاری دشوار است که به تمرین مستمر وکارکرد فرهنگی در سطوح مختلف جامعه، به خصوص در مراکز علمی، دانشگاهی، اماکن مذهبی، نهادها وارگان های متولّی امور فرهنگی و... نیاز دارد؛ زیرا کارکرد فرهنگی هم اندیشه ساز است وهم الگوپرداز؛ به ویژه آن جا که مسئله، ریشه دینی واعتقادی نیز داشته باشد (صمدی، ۱۳۸۵: ۶۹ - ۷۱).
پیشنهادها
تا زمانی که حضور ووجود امام وحجت خدا شناخته نشود وباور نشود وتا جایگاه ایشان به عنوان مدیر ومسئول این جهان ناشناخته باشد وآن حضرت را با غفلت ها وبی تفاوتی ها وبه تأخیر انداختن ها درغربت نگه داریم وبه جهانیان معرفی نکنیم، هیچ چشم انداز ومطلوبیتی دست یافتنی نخواهد بود. باید دید از فرصت هایی کوتاه همچون مفتخر شدن ومعتبر شدن به نقش ورسالت پیامبرگونه معلمی، چگونه می توان در راه یاری امام - که سفارش خدا در قرآن نیز واهل بیت (علیهم السلام) در روایات متعدد است - بهره برد وایشان را در ظهورش که استقرار جامعه عدل، امنیت، رفاه وهرچه خوبی است همراهی کرد.
در این راستا وبرای تعریف نقش زمینه ساز ظهور برای معلم وهمچنین دستیابی به اهداف مورد نظر این پژوهش پیشنهادهایی نیز ارائه می گردد:
۱. ضروری است متناسب با هدفی که در سند تحول بنیادین مبنی بر تربیت نسل منتظر وتحقق جامعه عدل مهدوی، برای تربیت یافتگان (دانش آموزان) تعریف شده است، نقشی متناسب با آن هدف نیز برای معلم تعریف شود؛ نقشی که در سایه آن، جهت ومسیر حرکت معلم به سمت دستیابی به هدف مشخص شود.
۲. توجه وعنایت به شکوفاسازی هرچه بیشتر فطرت توحیدی معلم پیش وبیش از دانش آموز در راستای اهداف سند چشم انداز برای محقق کردن جامعه عدل مهدوی.
۳. لازم است در معلمان، خصوصاً در دوره های آموزشی با مباحث دینی - به طور ویژه بحث مهدویت - ایجاد انگیزه شود. باید معلم به موضوع مهدویت آشنا وسپس مسلط گردد تا بتواند در تربیت نسل منتظر عملکردی بالا داشته باشد. به این منظور پیشنهاد می شود برنامه هایی از قبیل برگزاری همایش ها، برگزاری اردوهای مناسبتی در جمکران، مراسم های دعای ندبه، شب شعرهای مهدوی، دیدارها وملاقات با عالمان دینی ومنتظر، در اختیار قراردادن منابع مفید وقابل فهم والبته مهم وضروری برای معلمان با هدف آشنایی بیشتر با امام زمان (علیه السلام) وآشنایی آنان با وظایف وتکالیف در عصر غیبت، ایجاد موقعیت های پژوهشی در زمینه مهدویت با استفاده از مشارکت وهمکاری حوزه های علمیه، برگزاری دوره های ضمن خدمت برای معلمان درباره مهدویت با استفاده از افراد حوزوی مسلط وآگاه، تهیه لوح های فشرده از فعالیت های مهدوی و... در نظر گرفته شود.
۴. تهیه وتولید بسته های آموزشی علمی - فرهنگی - پژوهشی با موضوع مهدویت وایجاد آشنایی بیشتر معلمان با وظایف ومسئولیت های خویش در عصر غیبت به عنوان ناصران ویاوران امام عصر (علیه السلام).
۵. ایجاد تغییر وتحول در انتخاب وگزینش معلم متناسب با اهداف عالیه سند چشم انداز، انتخاب معلمان باهوش ومتدین با ویژگی های شخصیتی بالا واخلاق اسلامی که برای تربیت نسل منتظر وزمینه ساز تأثیرگذار وعامل باشند.
۶. جایگزین کردن آموزش های پژوهش محور به جای آموزش های کوتاه مدت وغالباً مجازی، به دلیل آن که آموزش های کوتاه مدت، یادگیری عمیق وپایداری ایجاد نمی کنند، اما آموزش های پژوهش محور به دلیل درگیر شدن فرد با موضوع - به ویژه در موضوعاتی همچون مهدویت - می تواند تأثیری عمیق وماندگار بر جای گذارد.
۷. استفاده بیش از پیش از قرآن وعترت در تعلیم وتربیت به عنوان ابزار اصلی در تربیت در قالب متون، فیلم ها ومجلات آموزشی، مجموعه مطالب مورد استفاده برای معلم، دانش آموز وخانواده های آنان - البته با رعایت مقطع سنی ودوره تحصیلی - که این امر، همت وهمکاری حوزه وآموزش وپرورش را می طلبد.
۸. در نظر گرفتن فرصت هایی در کتب درسی با موضوعیت تربیت مهدوی، تحقق جامعه عدل مهدوی، آشنایی بیشتر وعمیق تر دانش آموزان با امام عصر (علیه السلام) وآشنایی با فلسفه غیبت، آشنایی با وظایف وتکالیف افراد در زمان غیبت، آشنا شدن به وظایف ومسئولیت هایی که بر عهده یک فرد مسلمان است ونقش هر کدام در ایجاد آمادگی جامعه برای تحقق ظهور که البته ورود همه این ها کارشناسی شده وبا در نظر گرفتن دوره تحصیلی ورده سنی دانش آموزان انجام گیرد که مستلزم کار مشترک بین دانشگاهیان (استفاده از دانش علمی)، آموزش وپرورش (حلقه واسط بین علم ودین) وحوزه های علمیه (دانش دینی با بهره گیری از منابع عظیم قرآن وعترت) است.
۹. لازم است برای معلمی که قرار است تربیت کننده نسل منتظر ویاور واقعی امام عصر (علیه السلام) باشد، دستمایه ومحتوا ومتن ومواد آموزشی متناسب با هدف ومقطع سنی ودوره تحصیلی دانش آموز طراحی وتألیف گردد.
۱۰. پیشنهاد می شود علاوه بر کتب درسی وغیر درسی که درباره مهدویت وفرهنگ انتظار وجامعه پس از ظهور برای معلمان ودانش آموزان تهیه می شود، از امکانات دیگر از جمله بهره گیری از اردو، بهره گیری از ادعیه مرتبط با امام زمان (علیه السلام)، اختصاص دادن زمانی خاص از کلاس درس به امام مهدی (علیه السلام)، برگزاری جشنواره های ادبی فرهنگی هنری در این باره، اشتراک در مجلات تخصصی با موضوع مهدویت و... نیز در فرهنگ سازی مهدویت وانتظار در مدارس استفاده شود.
۱۱. تهیه نرم افزارهای آموزشی صوتی - تصویری جذاب برای معلمان، دانش آموزان وخانواده ها با موضوع آشنایی با وظایف منتظران وچگونگی یاری امام، که البته این بسته های آموزشی زیر نظر حوزه های علمیه ومراکز تخصصی مهدویت با همکاری آموزش وپرورش ودانشگاه تهیه می گردند وبا بهره گیری از اساتید حوزه ودانشگاه آموزش داده می شوند.
۱۲. فراهم کردن فرصت ارتباط معلمان با مراکز تخصصی مهدویت وبه عضویت درآمدن آن ها به عنوان مهدی یاوران که از این طریق به نقش ورسالت خویش در زمینه سازی برای ظهور بیشتر واقف شوند.
۱۳. تجدید نظر در تلقی نسبت به معلم ومربی در برنامه درسی ملی وافزودن باوری جدید از معلم ومربی، به عنوان «زمینه ساز ظهور ومحقق کننده جامعه عدل مهدوی» واین که «معلم ومربی، خود یک منتظر واقعی والگوی عملی در تربیت نسل منتظر است».
۱۴. ورود حوزویان به عرصه تعلیم وتربیت، وبه عکس ورود فرهنگیان ومعلمان به حوزه لازم وضروری می نماید؛ به طوری که هر دو گروه به هر دو حوزه مسلط شده، سبب کیفیت بخشی وکسب توفیقات در عرصه تعلیم وتربیتی - که تحقق بخش ظهور وجامعه عدل مهدوی خواهد بود - شوند.
۱۵. لزوم ورود روحانیون وطلاب حوزه های علمیه در اداره های آموزش وپرورش به عنوان مشاور دینی با هدف دینی کردن تعلیم وتربیت یا همان تعلیم وتربیت اسلامی بسیار ضروری است. از این راه معلم، دانش آموز واولیای آنان مرجع وجایگاهی مستند به قرآن وعترت می یابند واین مسئله، سبب قوت واستحکام در دین وتربیت وزندگی دینی می شود. ضمن آن که این واحد می تواند عهده دار تشکیل کلاس های آموزش خانواده با اهداف ایجاد آمادگی در مردم برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) با ارائه کارویژه هایی در این باره شود.
۱۶. تدوین نظریه تعلیم وتربیت مهدوی با چشم انداز تحقق ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) واستقرار حکومت عدل ایشان با در نظر گرفتن تمام ابعاد آن.
۱۷. همراه وهمسو شدن رسانه ملی با نهاد تعلیم وتربیت در اجرای برنامه های متناسب اعم از برنامه های آموزشی، سرگرمی، مسابقات، فیلم، کارتون و... برای کودکان ونوجوانان وخانواده ها در راستای ایجاد آمادگی وزمینه سازی برای ظهور.
۱۸. تخصیص برنامه های آموزشی مداوم درباره آشناسازی معلم با رسالت وی در زمینه سازی ظهور ومباحث مهدوی با اجرای عالمان دینی ومتخصصان تعلیم وتربیت ومهدویت وفعالان وپژوهشگران این عرصه، در رسانه ملی وشبکه آموزش سیما.
۱۹. در نظر گرفتن امتیازات خاص برای معلمان علاقه مند، با انگیزه وفعال - که ورودشان در حوزه معارف مهدوی با هدف نصرت امام است - با اعطای مرخصی تحصیلی وفرصت های مطالعاتی وتشویق های معنوی وبالابردن امتیازات علمی وشغلی آنان.
۲۰. ایجاد فرصت برقراری ارتباطات مفید با معلمان سایر کشورها برای انتقال فرهنگ مهدوی وفرهنگ انتظار برای معلمان فعال در عرصه مهدی پژوهی، زمینه سازی وتربیت نسل منتظر با هدف جهانی سازی نقش زمینه سازانه معلم وفرهنگ مهدویت به سایر کشورها - اعم از اسلامی وغیراسلامی - با برگزاری همایش ها ونشست های بین المللی.

نتیجه

در این پژوهش تنها در پی پاسخ یک سؤال بودیم وآن این که چه می توان کرد که تمام جهان به حرکت درآمده، بستر وزمینه ظهور منجی عالم بشریت - همان که همه ادیان ومذاهب ومکاتب بشری، به هر نامی او را جست وجو می کنند وقدومش را انتظار می کشند وبی گمان برای فراهم آوردن زمینه ظهور او در تلاش اند - آماده شود؟ بدین منظور راهی بهتر از تعلیم وتربیت یافت نمی شود وباید به رکن مهم آن - یعنی معلم - پرداخت شود. در این نوشتار با پرسش هایی سنجیده وسازمان یافته در پی یافتن پاسخی برای سؤال خود بودیم؛ یافته های بسیار برانگیزاننده، جهت دهنده وپویا که امید می رود عملیاتی شوند وهمگی دلیلی روشن بر این امر هستند که تعلیم وتربیت ومعلم به طور ویژه می توانند با ایجاد آمادگی در نسلی منتظر وپویا، زمینه ساز ظهور آخرین منجی - حضرت مهدی (علیه السلام) - باشند.

منابع

- ادیب، مصطفی؛ محمود مطهری نیا؛ نرگس رحیمی، «تکالیف وجایگاه نهادهای فرهنگی در دولت زمینه ساز»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۳)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۷ش.
- اعظمیان بیدگلی، مولود؛ حسن افروز، «رسالت آموزش وپرورش به عنوان نهادی فرهنگی در ایجاد جامعه زمینه ساز»، مجموعه مقالات هشتمین همایش بین المللی دکترین مهدویت، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۱ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- آیتی، نصرت الله، «زمینه سازی؛ چیستی وچرایی»، فصل نامه مشرق موعود، ش۱۹، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۰ش.
- بخش آبادی، اکرم، انتظار ظهور ونقش آن در تعلیم وتربیت اسلامی (پایان نامه کارشناسی ارشد)، تهران، دانشکده علوم تربیتی وروان شناسی دانشگاه الزهرا، ۱۳۸۸ش.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تصحیح، ترجمه وشرح: علی اکبر میرزایی، قم، نشر صالحان، ۱۳۸۷ش.
- پورسیدآقایی، سید مسعود، «زمینه سازی ظهور»، مجموعه مقالات پنجمین همایش دکترین مهدویت (ج۱)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۸ش.
- جعفری، اکرم، بررسی ونقش کارکردهای تربیتی باورداشت مهدویت با نگرش قرآن وسنت (پایان نامه کارشناسی ارشد)، قم، دانشگاه الهیات ومعارف اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- حسین زاده، اکرم؛ محمداحسان تقی زاده؛ رضا همایی، «بررسی باور به مهدویت در میان جوانان پانزده تا ۲۹ ساله تهرانی»، فصل نامه علمی - پژوهشی مشرق موعود، ش۱۲، ۱۳۸۸ش.
- سبحانی نژاد، مهدی؛ سارا حسین زاده، «تبیین رسالت نظام آموزشی در تربیت انسان منتظر حقیقی»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۲)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۷ش.
- سبحانی نیا، محمدتقی، «نظریه "تغییر" وتأثیر آن در زمینه سازی ظهور»، مجموعه مقالات پنجمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۲)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۸ش.
- سعدی، حسن علی؛ علیرضا کاظمی، «راهبردهای ارتقای معرفت مهدوی در نظام آموزشی»، مجموعه مقالات هفتمین همایش بین المللی مهدویت (ج۳)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۰ش.
- شاه محمدی، منصوره، نقش نهادهای تربیتی در تربیت منتظران (پایان نامه کارشناسی ارشد)، تهران، دانشکده روان شناسی وعلوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۷ش.
- شیرمحمدی، عاطفه، «تبیین تربیت اخلاقی معلم در پرتو چگونگی تربیت در جامعه مهدوی، راهبردی برای جامعه زمینه سازظهور»، مجموعه مقالات هشتمین همایش بین المللی دکترین مهدویت، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۱ش.
- صمدی، قنبرعلی، «آموزه انتظار وزمینه سازی ظهور»، مجموعه مقالات پنجمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۲)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۸ش.
- صمدی، معصومه، «مهدویت، رسالت نظام تعلیم وتربیت در شکل دهی جامعه مهدوی»، مجله مصباح، ش۶۶، ۱۳۸۵ش.
- طائبی، غلام رضا، «بررسی میزان همسویی جامعه با انتظارات حضرت ولیّ عصر (علیه السلام) برای تعیین راهبرد های تشکیل جامعه زمینه ساز ظهور»، مجموعه مقالات ششمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۱)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۰ش.
- عظیمی، کاظم، «ضرورت تشکیل جمعیت زمینه سازان ظهور مهدی موعود (علیه السلام) وکارکردهای آن»، مجموعه مقالات هفتمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۲)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۰ش.
- فدایی، حسن، اعتقاد به مهدویت وتأثیر آن در تعلیم وتربیت (پایان نامه کارشناسی ارشد)، تهران، دانشکده علوم اجتماعی وروان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۸۴ش.
- قهرمانی فرد، کامیار؛ میرمحمد سیدعباس زاده؛ حمید مهمان دوست، بررسی جهت گیری های راهبردی وظرفیت های نهادی آموزش وپرورش کشور در ترویج فرهنگ انتظار وایجاد جامعه زمینه ساز (با تأکید برمبانی مهدوی ورویکردهای زمینه ساز سند تحول بنیادین آموزش وپرورش)، هشتمین همایش بین المللی دکترین مهدویت، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۱ش.
- کارگر، رحیم، تعلیم وتربیت در عصر ظهور، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (علیه السلام)، ۱۳۸۹ش.
- مرتضوی، سید محمد، «راهکارهای فرهنگی جامعه ودولت زمینه ساز ظهور حضرت مهدی (علیه السلام)»، مجموعه مقالات ششمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۱)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۰ش.
- ...، «ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) در انتخاب ماست»، مجموعه مقالات ششمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۱)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۸ ش.
- مرزوقی، رحمت الله، «سیمای مهدویت در برنامه های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفه تربیتی انتظار»، دوفصل نامه علمی - پژوهشی تربیت اسلامی، ش۷، ۱۳۸۷ش.
- ملّایی، حسن؛ اصغر کریم زاده، «تا دولت کریمه...؛ بررسی رسالت ها وراهبردهای فرهنگی -تربیتی دولت زمینه ساز»، مجموعه مقالات پنجمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۲)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۸ش.
- موسوی، سیدمهدی، «مدرسه مهدوی (درآمدی بر فلسفه ونظام آموزش وپرورش زمینه ساز ظهور)»، مجموعه مقالات پنجمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (ج۱)، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۸ش.
- نجاتی منفرد، علیرضا؛ خسرو بوالحسنی، «رسالت نهادهای فرهنگی در ایجاد جامعه زمینه ساز»، هشتمین همایش بین المللی دکترین مهدویت، قم، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۹۱ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
- وزارت آموزش وپرورش، سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، به سفارش اداره کل آموزش وپرورش استان البرز، ۱۳۹۰ش.