﴿وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلاّ بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً﴾ (الاسراء: ۳۳)
قوله تعالی:
﴿وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ إِلاّ بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً﴾ (الاسراء: ۳۳)
ترجمه آیه:
(وهر آنکه مظلوم کشته شود پس البته که ما برای ولی او حکومت وتسلط دادیم [بر قاتل] پس مباد در کشتن اسراف کند که او منصور است).
متن روایت (۱):
ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه: فی کامل الزیارات قال: حدثنی محمد بن الحسن بن احمد، عن محمد بن الحسن الصفار، عن العباس بن معروف، عن محمد بن سنان، عن رجل قال: سألت ابا عبد الله (علیه السلام) عن قوله تعالی: ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً﴾ قال: ذلک قائم آل [بیت] محمد (علیهم السلام) یخرج فیقتل بدم الحسین (علیه السلام)، فلو قتل اهل الارض لم یکن مسرفاً، وقوله: ﴿فلا یسرف فی القتل﴾ أی لم یکن لیصنع شیئاً فیکون مسرفاً ثم قال أبو عبد الله (علیه السلام): یقتل والله ذراری قتلة الحسین (علیه السلام) لفعال آبائهم [بفعال آبائها](۱).
ترجمه روایت (۱):
ابو القاسم جعفر بن محمّد بن قولویه در کتاب کامل الزّیارات گوید: محمّد بن الحسن بن احمد، از محمّد بن الحسن صفّار، از عبّاس بن معروف، از محمّد بن سنان، از مردی برایم حدیث آورد که گفت: از حضرت امام ابو عبد الله صادق (علیه السلام) راجع به فرموده ی خدای -تعالی-: (وهر آنکه مظلوم کشته شود، البتّه که ما برای ولیّ او تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم. پس در کشتن اسراف نکند که او یاری شده است) پرسیدم. فرمود: آن (یاری شده) قائم آل محمّد (علیهم السلام) است. خروج میکند وبه (انتقام) خون حسین (علیه السلام)، (دشمنان را) میکشد. پس اگر اهل زمین را به قتل رساند، مسرف نخواهد بود واینکه فرموده: (پس در کشتن اسراف نکند) یعنی، کاری انجام نمیدهد که به سبب آن اسراف کرده باشد، سپس حضرت ابو عبد الله صادق (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند، ذراری ونوادگان کشندگان حسین (علیه السلام) را به سبب کارهای بدشان به قتل میرساند.
متن روایت (۲):
ابن بابویه: قال: حدثنا احمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی (رضی الله عنه) قال: حدثنا علی بن ابراهیم بن هاشم عن ابیه، عن عبد السلام بن صالح الهروی قال: قلت لابی الحسن علی بن موسی الرضا (علیه السلام) یا بن رسول الله ما تقول فی حدیث روی عن الصادق (علیه السلام) انه قال: اذا قام [خرج] القائم (علیه السلام) قتل ذراری قتلة الحسین (علیه السلام) بفعال آبائهم فقال (علیه السلام): هو کذلک، فقلت فقول الله (عزَّ وجلَّ): ﴿ولا تزر وازرة وزر اخری﴾، ما معناه؟ فقال: صدق الله فی جمیع اقواله ولکن ذراری قتلة الحسین یرضون بفعال آبائهم ویفتخرون بها، ومن رضی شیئاً [کان] کمن اتاه، ولو ان رجلاً قتل فی المشرق فرضی بقتله رجل فی المغرب لکان الراضی عند الله (عزَّ وجلَّ) شریک القاتل، فانما یقتلهم القائم (علیه السلام) اذا خرج لرضاهم بغعل ابائهم، قال: فقلت له بای شیء یبدأ القائم منکم [اذا قام]؟ قال: یبدأ ببنی شیبة فیقطع ایدیهم لانهم سراق بیت الله (عزَّ وجلَّ)(۲).
ترجمه روایت (۲):
ابن بابویه گوید: احمد بن زیاد بن جعفر همدانی (رضی الله عنه) حدیثمان داد، گفت: علیّ بن ابراهیم بن هاشم، از پدرش، از عبد السّلام بن صالح هروی حدیثمان داد که گفت: به حضرت ابو الحسن علیّ بن موسی الرّضا (علیه السلام) عرض کردم: یا بن رسول الله، چه میفرمایید درباره ی حدیثی که از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: هر گاه قائم (علیه السلام) قیام کند، نوادگان قاتلان حسین (علیه السلام) را به خاطر کارهای پدرانشان به قتل خواهد رساند، فرمود: همینطور است.
عرض کردم: پس قول خدای (عزَّ وجلَّ): (وهیچکسی بار دیگری را بر دوش نمیگیرد) به چه معناست؟ فرمود: خداوند در تمامی اقوالش راست گفته است؛ ولی ذراری کشندگان امام حسین به کردهی پدرانشان راضیاند وبه آن جنایتها افتخار میکنند وهر کس به کاری راضی باشد، همچون کسی است که آن را انجام داده است واگر مردی در مشرق کشته شود ومرد دیگری در مغرب به کشته شدنش راضی باشد، آنکه رضا داده نزد خدای (عزَّ وجلَّ) شریک قاتل خواهد بود. پس، تنها بدین جهت وقتی حضرت قائم (علیه السلام) خروج کند آنها را میکشد که از کردار پدرانشان راضی اند.
(راوی) گوید: به آن حضرت عرض کردم: هرگاه قائم از شما به پا خیزد، اوّل چه کار میکند؟ فرمود: از بنی شیبه آغاز میفرماید ودستهایشان را قطع میکند؛ چون آنها دزدان بیت الله (عزَّ وجلَّ) اند.
متن روایت (۳):
محمد بن یعقوب: عن علی بن محمد بن صالح، عن الحجال، عن بعض اصحابه، عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال: سألته عن قول الله (عزَّ وجلَّ) ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ﴾ قال: نزلت فی الحسین (علیه السلام) لو قتل اهل الارض به ما کان مسرفاً(۳).
ترجمه روایت (۳):
محمّد بن یعقوب: از علیّ بن محمّد بن صالح، از حجّال، از یکی از دوستانش، از حضرت ابو عبد الله صادق (علیه السلام). راوی گوید: از آن امام راجع به قول خدای (عزَّ وجلَّ): (وهر آنکه مظلوم کشته شود، البتّه که ما برای ولیّ او، تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم. پس در کشتن اسراف نکند) پرسیدم.
فرمود: این آیه درباره ی امام حسین (علیه السلام) نازل شد. اگر به خاطر آن حضرت، همه ی اهل زمین کشته شوند، زیاده روی نخواهد بود.
متن روایت (۴):
علی بن ابراهیم: عن ابیه، عن عثمان بن سعید، عن المفضل بن صالح، عن جابر، عن ابی جعفر (علیه السلام) فی قول الله (عزَّ وجلَّ): ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً﴾ قال: نزلت فی قتل الحسین (علیه السلام)(۴).
ترجمه روایت (۴):
علیّ بن ابراهیم، از پدرش: از عثمان بن سعید، از مفضل بن صالح، از جابر، از حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) نقل است که درباره ی قول خدای (عزَّ وجلَّ): (وهر آنکه مظلوم کشته شود، البتّه که ما برای ولیّ او تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم. پس در کشتن اسراف نکند که او یاری شده است) فرمود: «درباره ی کشته شدن حسین (علیه السلام) نازل گشت».
متن روایت (۵):
العیاشی: باسناده عن سلام بن المستنیر، عن ابی جعفر (علیه السلام) فی قوله ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً﴾ قال: هو الحسین بن علی (علیه السلام) قتل مظلوماً ونحن اولیاؤه والقائم (علیه السلام) منا اذا قام طلب بثار الحسین (علیه السلام) فیقتل حتی یقال قد اسرف فی القتل، قال: المسمی المقتول الحسین (علیه السلام)، وولیه القائم (علیه السلام)، والاسراف فی القتل ان یقتل غیر قاتله، ﴿انه کان منصوراً﴾ فانه لا یذهب من الدنیا حتی ینتصر رجل من آل الرسول [رسول الله] (صلی الله علیه وآله وسلم) یملأ الارض قسطاً وعدلاً کما ملئت جوراً وظلماً(۵).
ترجمه روایت (۵):
عیّاشی، به سند خود: از سلّام بن المستنیر، از حضرت امام ابو جعفر باقر (علیه السلام) روایت است که درباره ی فرموده ی خداوند: (وهر آنکه مظلوم کشته شود، البتّه که ما برای ولیّ او تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم. پس در کشتن اسراف نکند که او یاری شده است) فرمود: او حسین بن علی (علیه السلام) است که مظلوم کشته شد وماییم اولیای او وقائم از ماست. چون به پا خیزد، برای حسین (علیه السلام) خونخواهی کند. پس آنقدر میکشد تا اینکه گویند: در کشتن اسراف کرد [نیز] فرمود: آنکه مقتول نامیده شده حسین (علیه السلام) است وولیّ او قائم (علیه السلام) است واسراف در قتل آن است که غیر قاتلش را بکشد، (که او منصور ومؤیّد است) که همانا دنیا به پایان نرسد تا اینکه مردی از آل رسول (صلّی الله علیه وآله وسلّم) پیروز گردد که زمین را از قسط وعدل آکنده سازد؛ همچنانکه از جور وظلم پر شده باشد.
متن روایت (۶):
عنه: باسناده عن جابر، عن ابی جعفر (علیه السلام) قال: نزلت هذه الایة فی الحسین (علیه السلام): ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ﴾ قاتل الحسین (انه کان منصوراً) قال الحسین (علیه السلام)(۶).
ترجمه روایت (۶):
از اوست که به سند خود از جابر، از حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) آورده است که فرمود: این آیه درباره ی حسین (علیه السلام) نازل گشت: (وهر آنکه مظلوم کشته شود، البتّه که ما برای ولیّ او تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم. پس (قاتل حسین) در کشتن اسراف نکند.
(او یاری شده است) فرمود: یعنی حسین (علیه السلام) منصور است.
متن روایت (۷):
وعنه: باسناده عن حمران،عن ابی جعفر (علیه السلام) قال: قلت له: یا بن رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) زعم ولد الحسن (علیه السلام) ان القائم منهم وانهم اصحاب الامر، ویزعم ولد [ابن] الحنفیة مثل ذلک، فقال: رحم الله عمی الحسن (علیه السلام) لقد غمد [الحسن] اربعین الف سیف حین اصیب امیر المؤمنین (علیه السلام)، واسلمها الی معاویة ومحمد بن علی سبعین الف سیف قاتله، لو خطر علیهم خطر ما خرجوا منها حتی یموتوا جمیعاً، وخرج الحسین صلوات الله علیه فعرض نفسه علی الله فی سبعین رجلاً من احق بدمه منا، نحن والله اصحاب الامر وفینا القائم (علیه السلام)، ومنا السفاح والمنصور، وقد قال الله: ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً﴾ نحن اولیاء الحسین بن علی (علیهما السلام) وعلی دینه(۷).
ترجمه روایت (۷):
هم از اوست که به سند خود از حمران آورده است که گوید: به حضرت امام باقر (علیه السلام) عرضه داشتم: ای زاده ی رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، فرزندان امام حسن (علیه السلام) چنین پنداشتهاند که قائم از ایشان است وصاحبان این امر آنهایند.
فرزندان [پسر] حنفیّه، نیز مانند همین را میپندارند؟ فرمود: رحمت خداوند بر عمویم امام حسن (علیه السلام) باد! هنگامی که حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) ضربت خورد، امام حسن (علیه السلام) چهل هزار شمشیر را در نیام کرد وآن را به معاویه تسلیم کرد ومحمّد بن علی هفتاد هزار شمشیر را به نیام برد که اگر خطری بر ایشان (شمشیرداران) وارد میشد، تا پای مرگ پایداری میکردند؛ امّا امام حسین (صلوات الله علیه) با هفتاد مرد خروج کرد وخود را بر خداوند عرضه داشت. چه کسی به خونخواهی او شایسته تر از ماست؟ ماییم -به خدا سوگند- صاحبان امر ودر میان ماست قائم (علیه السلام) وسفّاح ومنصور از مایند وهمانا خداوند فرموده است: (وهر آنکه مظلوم کشته شود، پس البتّه که ما برای ولیّ او تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم) ماییم اولیای حسین بن علی (علیهما السلام) واولیای دین او).
متن روایت (۸):
شرف الدین النجفی قال: روی بعض الثقات باسناده [روی الرجال الثقات باسنادهم] عن بعض اصحابنا،عن ابی عبد الله (علیه السلام)، قال: سألته عن قول الله (عزَّ وجلَّ): ﴿وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیهِ سُلْطَاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً﴾ قال: نزلت فی الحسین (علیه السلام)، لو قتل ولیه اهل الارض [به] ما کان مسرفاً وولیه القائم (علیه السلام)(۸).
ترجمه روایت (۸):
شرف الدّین نجفی گوید: یکی از راویان مورد وثوق به سند خود روایت کرده است از یکی از اصحابمان، از حضرت ابو عبد الله صادق (علیه السلام) که راوی گوید: از آن حضرت راجع به فرموده ی خدای (عزَّ وجلَّ): (وهر آنکه مظلوم کشته شود، پس البتّه که ما برای ولیّ او تسلّط (وحقّ قصاص) قرار دادیم. پس در کشتن اسراف نکند که او یاری شده است) پرسیدم.
فرمود: این آیه درباره ی امام حسین (علیه السلام) نازل گشت. اگر ولیّ او همه ی اهل زمین را (به خاطر او) بکشد، مسرف نخواهد بود وولیّ او حضرت قائم (علیه السلام) است.
پاورقی:
-----------------
(۱) کامل الزیارات: ص۶۳.
(۲) عیون اخبار الرضا: ص ۱۵۱.
(۳) روضة: ص ۲۵۵.
(۴) در تفسیر قمی یافت نشد.
(۵) تفسیر عیاشی: ج ۲ ص ۲۹۰.
(۶) مأخذ سابق.
(۷) تفسیر عیاشی: ج۲ ص ۲۹۱.
(۸) تاویل آیات ظاهرة - مخطوط.
